1 R ationeel E nergie G ebruik binnen Sociale Huisvesting Kurt Herregodts architect Afdeling PROJECTEN Vlaamse Huisvestingsmaatschappij CRB

2 Vlaamse Huisvestingsmaatschappij Bouwen van sociale koop- en huurwoningen door 115 SHM’s huurwoningen ( huurders) koopwoningen GROOTSTE BOUWHEER in VLAANDEREN Toekennen van sociale leningen door 12 SKV’s

3 Rationeel Energie Gebruik Rationeel ? Doorsnee Vlaming rationeel = wat hij wil betalen voor een bepaald comfortniveau Doorsnee sociale huurder rationeel = wat hij kan betalen voor een minimum aan comfort (energie kosten   achterstallen in betaling huur  )

4 Stookkost / huurkost

5 Rationeel ? Proportioneel neemt het verbruik toe met betere energetische prestaties van de woning K 140 : woning deels verwarmd K 45 : volledige woning verwarmd  comfort wordt meer sociaal naarmate K  Rationeel Energie Gebruik

6 Verbruik : geschat /gemeten K140 K45

7 Rationeel ? Evolutie in de tijd volgens inkomen, gezinssamenstelling,… Woningbezetting Rationeel Energie Gebruik

8 Woningbezetting partimonium  Middelgrote woningen zijn onderbezet  Hoger verbruik / persoon

9 VHM en REG Energiezuinig bouwen en renoveren is een sociale plicht Meer dan 20 jaar REG Open voor innovatie (nieuwe technieken, voorbeeldprojecten,…) Samenwerkingsverbanden met shm’s, onderzoeks- en onderwijsinstellingen, bouwpartners,… regionaal, nationaal, europees

10 20 jaar REG-ervaring Jaren 70 : energiecrisissen Stookosten zware financiële last  minder verwarmen  weinig comfort / schimmel condens / sociale aspecten Eind jaren 70 : isolerende beglazing 1981 NMH : K70 + vermijden koudebruggen 1992 VID : K55 + Umax 1994 VHM : ventilatienorm toe te passen

11 20 jaar REG-ervaring 2001 : ABC2001 Administratief bestek Beschrijvend lastenboek Concept en ontwerp regels –K45 + Umax –Geen koudebruggen –HR-verwarming (lage temperatuur) –Alternatieve energie en systemen 2006 : VL EP 100  VHM EP 90 ?

12 REG-Filosofie 1)Stem REG steeds af op gebruiker 2)Beperk energiebehoefte 3)Gebruik lokaal beschikbare primaire en hernieuwbare energie 4)Zet energie om met een zo klein mogelijk verlies 5)Controleer en stuur zo nodig bij 6)Begeleid huurder 7)Deel ervaringen mee

13 De “gemiddelde” huurder Gezinsinkomen : €/maand (…2.800) Gezinssamenstelling : 2,2 personen (1..8..?) Leeftijd : ? (0…100…) Huur : 200 €/maand (50…500) Uiteenlopende bevolkingslagen, opleidingsniveau’s,… Vele nationaliteiten, culturen,… OPDRACHT VHM bouwen voor de “gemiddelde” huurder !

14 Bouwkost  als compactheid  sociale woningen = compacte woningen Energieverlies  als compactheid  appartementsgebouw > rijwoning > hoekwoning > alleenstaande woning Energie-inhoud  als compactheid  energie-inhoud = energie in materialen, transport, bouw,… 1 – Compactheid (V/O)

Thermische isolatie Energieverliezen  als isolatie 

16 Evolutie globaal isolatiepeil K : 1981 – NMH : K – VID : K – VHM : K – gem K – EPR : K – Globaal isolatiepeil K K45

Koudebruggen Verhoogde warmteverliezen, risico op condens en schimmel. Evaluatie en bijsturing d.m.v. simulatie

Ventilatie energieverbruik  als ventilatie  minimale ventilatie noodzakelijk voor gezond binnenklimaat en veilige werking technische installaties 1994 : Ventilatienorm verplicht toe te passen bij nieuwbouw en belangrijke renovaties ; roosters bij raamrenovatie condens en schimmelproblemen   luchtdicht bouwen (meer aandacht in toekomst) warmteterugwinning (balansventilatie met warmtewisselaar) info-sessies voor ontwerpers sociale woningbouw (250 p)

Verwarmingssystemen Betere isolatiegraad + gecontroleerde ventilatie  aangepaste verwarmingssytemen –lage temperatuur (straling ipv convectie) –condensatietechniek (+ premies) –correcte dimensionering + uitvoering –oplevering en monitoring –betrouwbare regel- en meetapparatuur –kleinere verwarmingsvermogens huidige cv-ketels : te hoog vermogen collectieve verwarmingsinstallatie –intelligente circulatoren –leidingen optimaliseren (tracé, diameter, isolatie,…)

20 6 – Sanitair warm water Energetisch voor verbetering vatbaar –Doorstroomtechniek : grote vermogens –Opslag : stilstandsverliezen –Distributieverliezen (+ legionella preventie) Mogelijke verbeteringen –Zonneboilers (premies) –Terugwinning warmte ventilatielucht (premies) –Productie nabij aftappunt –Waterbesparende sanitaire toestellen

21 7 – Energie v/d Zon PASSIEF oriëntatie, beglazing, zonwering,… –te verwarmen ruimtes open stellen aan zon met aandacht voor oververhitting –daglichttoetreding in alle lokalen –duurzame-energie-ontwerpen stimuleren –leren uit problematiek passiefhuizen

22 7 – Energie v/d Zon ACTIEF - zonneboilers sww circa 1000 sociale woningen (90 projecten) ¾ collectieve systemen groot succes o.m. door premies - warmtepompen / koude-warmte-opslag + zomerkoeling techniek beschikbaar (kantoren) toepassing in sociale woningbouw in overweging

23 8 – Andere energievormen WKK of cogeneratie (elektriciteit en warmte) –Collectieve verwarming –Enkele projecten operationeel –Subsidie + technische ondersteuning + opvolging noodzakelijk Wijkverwarming (toekomst ?) –Gebruik afvalwarmte (verbrandingsovens, industrie,…) –Subsidie

24 Bestaand patrimonium Enorm potentieel aan energie(CO ² )besparing –primaire energie (energie-voorraden) –broeikasgassen (Kyoto – meer dan actueel) Zware renovatie appartementsgebouwen : –globale thermische renovatie (isolatie + installaties) –voldoen aan comfort- en veiligheidsnormen –oplossing uiteenlopende problemen : binnenklimaat (comfort, condens, schimmel, lucht- en lichtkwaliteit, akoestiek,…) technische installaties (verwarming, ventilatie, sanitair, elektriciteit, liften,…) stabiliteit, betonrot, estetiek

25 Problematiek zware renovatie haalbaarheid technisch / financieel herhuisvesting bewoners complex bouwproces Bestaand patrimonium 

26 Lichte (niet-structurele) renovatie –Partiële thermische renovatie (dak, beglazing) –Vervanging ketels, regeling, sww-productie –Ventilatievoorzieningen –Vernieuwen elektrische installatie  Eengezinswoningen Bestaand patrimonium

27 Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw ECOLOGISCH evenwicht mens  woning  omgeving DUURZAAM noden invullen zonder enige hypotheek te leggen op de huidige en de komende generaties

28 Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw C2001 : Concept en ontwerp richtlijnen VHM Anders bouwen –visie en doelstellingen –hiërarchie van maatregelen nul-energie woning in een afgelegen oord is niet duurzaam. C2005 in voorbereiding : accent op EDSW en afgestemd op referentie-bestek (sociale) woningbouw B2005

29 Voorbeeldprojecten Subsidie meerkost (  30%) door Vlaams gewest Algemene kenmerken (energie) –< K30 –Lage temperatuur verwarming –Mechanische ventilatie met warmteterugwinning –Zonneboilers –Zonnetoetreding + zonwering –Monitoring Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw

30 Enkele projecten Nieuwbouw 16 koopwoningen te Lillo (Heusden-Zolder) Toepassing van Best Beschikbare Techniek (lage temperatuurverwarming, condensatieketel, mechanische ventilatie met warmteterugwinning, zonneboiler, zonlichttoetreding, zonnewering,…) In gebruik. Vervanging 13 huurwoningen te Zoerle-Parwijs (Westerlo) Experimentele toepassingen (bodemopslag van warmte uit asfaltcollector en zonneboilers, PV, voorverwarming ventilatielucht via serres, grondbuis voor temperatuurstabilisatie ventilatielucht,…) Fase afwerking. Renovatie 60 appartementen te Wezembeek-Oppem Tweede leven voor problematisch appartementsgebouw (sociale veiligheid en levenslang wonen, collectieve ventilatie met warmteterugwinning via platenwisselaar, warmtewiel en heat- pipe,…) In uitvoering. Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw

31 i.s.m. CeDuBo (Heusden-Zolder) project : “De Schacht” -34 woningen (gemengd koop / huur) -K30 woningen (2 passiefhuizen als optie) -collectief verwarmd dmv WKK + condensatie- techniek (onderzoek toepassing µ-turbine op afvalgas) -collectieve zonneboiler voor sww -vraag gestuurde ventilatie in overweging Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw

32 Meer dan ‘energie’ alleen - water - materialen - afval - toegankelijkheid - aanpasbaar en levenslang wonen,… Openstelling projecten voor breed publiek Bewonersondersteuning Opvolging en bewonerservaringen Ecologische en Duurzame Sociale Woningbouw

33 REG sociale verplichting SOCIALE HUISVESTING voorbeeldfunctie REG + complexer Besluit vraagstelling of 02/