1 DE GENEZENDE WERKING VAN ZIEKENHUISARCHITECTUUR Agnes van den Berg 15 december 15 december 2005

2 ACHTERGROND Conferentie ‘The Architecture of Hospitals’ April 2005 GroningenConferentie ‘The Architecture of Hospitals’ April 2005 Groningen Review ‘Health Impacts of Healing Environments’ in opdracht van UMCGReview ‘Health Impacts of Healing Environments’ in opdracht van UMCG

3 INHOUD IntroductieIntroductie Healing environmentsHealing environments Evidence-based designEvidence-based design De reviewDe review Natuur: uitzicht, tuinen, plantenNatuur: uitzicht, tuinen, planten Natuurlijke elementen: daglicht, frisse lucht, stilteNatuurlijke elementen: daglicht, frisse lucht, stilte ConclusiesConclusies

4 Twee benaderingen die streven naar verbetering ziekenhuisarchitectuur Omgevingspsychologie;Omgevingspsychologie; Wetenschappelijke benadering;Wetenschappelijke benadering; Experimenteel onderzoek;Experimenteel onderzoek; Gezondheid als doel;Gezondheid als doel; Focus op ‘evidence’, niet op ‘design’;Focus op ‘evidence’, niet op ‘design’; ZiekenhuismanagersZiekenhuismanagers “Evidence-based design” “Evidence-based design” “Healing Environments” Architectuur; Architectuur; Practische benadering; Practische benadering; Onderzoek niet zo belangrijk; Onderzoek niet zo belangrijk; Healing als doel Healing als doel Focus op ‘design’, niet op ‘evidence’; Focus op ‘design’, niet op ‘evidence’; Patient centraal Patient centraal

5 HEALING ENVIRONMENTS Definitie “Een omgeving die het zelfhelend vermogen stimuleert door het versterken van de innerlijke krachten van mensen” Geworteld in alternatieve geneeskunde; Moderne Westerse geneeskunde: focus op pathogenesis, of oorzaken van ziekte Alternatieve geneeskunde: focus op salutogenesis, of oorzaken van gezondheid.

6 GESCHIEDENIS Eind jaren ’70 ontstond er steeds meer ontevredenheid, vooral bij patiënten en verpleegsters, over het steriele en mensonvriendelijke ontwerp en organisatie van ziekenhuizen uit die periode.

7 Eén patiënt, Angelica Thieriot, had zo’n traumatische ziekenhuiservaring dat ze het initiatief nam om Planetree op te richten, een nonprofit organisatie gericht op het creëren van meer gebruikersvriendelijke ziekenhuisomgevingen.

8 Bij Planetree zijn nu meer dan 70 zorginstellingen aangesloten, inclusief het Maaslandziekenhuis in Nederland.

9 HISTORISCHE VOORBEELDEN van healing environments Asklepieia uit de Griekse oudheid Kloosterziekenzalen uit de Middeleeuwen; Paviljoenziekenhuis uit de 19e eeuw

10 Asklepieia 300 v. Chr. Tempels opgedragen aan Asclepius, de god van gezondheid en genezing; Spirituele benadering: slapen in de tempel en ‘s ochtends dromen analyseren met de priester; Ontwerpkenmerken In natuurlijke omgeving (valleien, bossen); In nabijheid van koude of warme bronnen (profetische en genezende krachten); Abaton of slaapzaal voor patiënten  goed geventileerd en verwarmd door zonlicht.

11 Kloosterziekenzalen na Chr. Liefdadigheid Weinig kennis over ziekte Spirituele genezing d.m.v. gebed, meditatie, rust Ontwerpkenmerken Gesitueerd rondom binnentuin (om contact met God te leggen) Ontworpen volgens de principes van de Tuin van Eden uit de bijbel Patiënten in rustige, kleine kamers met uitzicht uit het raam.

12 Paviljoenziekenhuis Midden 19e eeuw Veel kleine, met elkaar verbonden gebouwtjes Beschreven door Florence Nightingale 3 principes Frisse lucht Zonlicht Groen

13 GESCHIEDENIS: 4 ‘klassieke’ eigenschappen van healing environments Natuur, tuinen, water Frisse lucht Daglicht Rust, stilte Zien we ook terug in het Planetree model

14 EVIDENCE-BASED DESIGN Grondlegger: Roger Ulrich (jaren ’80) “The architectural parallel and analog to evidence-based medicine”.

15 KENMERKEN EBD Ervaringen van patiënten en staf niet zo belangrijk; Meest recente review: “The role of the physical environment: a once in a life- time opportunity” (2004, Centre for Health Design): Niet alleen gezondheidsgegevens, maar allerlei soorten ‘harde data (incl. geld, personeelswisselingen) Niet alleen kenmerken die healing bevorderen, maar ook kenmerken die healing kunnen verminderen.

16 DE REVIEW Alleen studies die na 1975 zijn gepubliceerd in Engelstalige peer-reviewed tijdschriften; Alleen kwantitatieve, gecontroleerde studies; Gericht op psychische/fysieke gezondheid; Onderscheid tussen klinische en niet- klinische studies; Onderscheid tussen sterk en zwakke designs.

17 Voorbeeld Diette e.a. (2003) onderzochten de invloed van kijken naar afbeeldingen van natuur bij patiënten die bronchoscopie ondergingen Patiënten die keken naar natuur rapporteerden minder pijn en minder stress UITZICHT OP NATUUR

18 UITZICHT OP NATUUR Samenvatting studies KlinischNiet-klinischTotaalPositieve invloed Negatieve invloed SterkZwakSterkZwak 289 (+2) Enkele conclusies Consistent en betrouwbaar bewijs voor positieve relatie uitzicht op natuur – psychische gezondheid; Weinig bekend over verschillende soorten uitzicht en verschillende doelgroepen; Weinig bekend over lange-termijn effecten.

19 Voorbeeld Ottosson & Grahn (2005) onderzochten de invloed van een verblijf in tuin bij geriatrische intrichting op concentratie en fysiologie van 15 hele oude mensen. Patiënten in interventiegroep presteerden beter op concentratietaken, geen effect op fysiologische maten TUINEN

20 TUINEN Samenvatting studies KlinischNiet-klinischTotaalPositieve invloed Negatieve invloed SterkZwakSterkZwak - (+1) Enkele conclusies Nauwelijks wetenschappelijk bewijs voor helende werking van verblijf in tuinen of tuinieren; Wel veel Post-occupancy Evaluation Studies

21 Voorbeeld Lohr & Pearsons-Mims (2000) onderzochten de invloed van planten in kantooromgeving op pijntolerantie Meer mensen waren bereid om hun hand 5 minuten in ijswater te dompelen wanneer er planten aanwezig waren. PLANTEN

22 PLANTEN Samenvatting studies KlinischNiet-klinischTotaalPositieve invloed Negatieve invloed SterkZwakSterkZwak Enkele conclusies Aanwijzingen dat planten luchtkwaliteit kunnen verbeteren en stress en pijn kunnen verminderen; Weinig onderzoek in klinische settings; Weinig goed gecontroleerde studies; Ook negatieve effecten gevonden.

23 DAGLICHT Wilkins et al. (1989) onderzochten de invloed van daglicht op SBS-klachten in kantoor met lichtkoker: Hoe lager in de koker, hoe meer hoofdpijn; Uitzicht overal gelijk, dus het moet wel aan het daglicht liggen.

24 DAGLICHT Samenvatting studies KlinischNiet-klinischTotaalPositieve invloed Negatieve invloed SterkZwakSterkZwak Enkele conclusies Daglicht kan gezondheid bevorderen via visuele, biologische, fysisch-chemische en psychologische mechanismen; Weinig en zwak onderzoek in klinische settings; Lange niet-klinische onderzoekstraditie naar effecten van kunstlicht met kenmerken daglicht; Ook negatieve effecten gevonden.

25 FRISSE LUCHT Drinka et al. (1996) onderzochten effecten van griepaanvallen onder 690 bejaarden in drie gebouwen met verschillende mate van hercirculatie van binnenlucht Minste griepaanvallen in het gebouw met slechts 30% hercirculatie

26 FRISSE LUCHT Samenvatting studies KlinischNiet-klinischTotaalPositieve invloed Negatieve invloed SterkZwakSterkZwak Enkele conclusies Overtuigend bewijs voor positieve relatie frisse lucht en gezondheidsklachten (SBS); Klinisch onderzoek vooral gericht op negatieve effecten  aanraden HEPA filters! Installatie en onderhoud cruciale succesfactoren.

27 STILTE Hagerman et al. (2005) vervingen plafondplaten in zaal met hartpatiënten door geluidsabsorberende platen. Verbeterde acoustiek leidde tot minder heropnamen en beter hartritme in slaap.

28 STILTE Samenvatting studies KlinischNiet-klinischTotaalPositieve invloed Negatieve invloed SterkZwakSterkZwak Enkele conclusies Overtuigend bewijs negatieve impact van lawaai op gezondheid; Ook veel onderzoek naar invloed van fysieke omgeving op geluidsniveau; Maar rol van fysieke omgeving in relatie geluid – gezondheid slechts in enkele studies aangetoond.

29 ALGEMENE CONCLUSIES Ca. 100 studies Hoeveelheid en kwaliteit bewijs verschilt sterk per fysiek aspect; Meerwaarde niet-klinisch onderzoek; Meer behoefte aan epidemiologisch onderzoek in klinische settings; Voor een meer omvattende review is een algemeen geaccepteerde taxonomie van kenmerken van healing environments een belangrijke vereiste.