De basismogelijkheden van GIS voor alle werkprocessen van de Brandweer De basis van GIS De basismogelijkheden van GIS voor alle werkprocessen van de Brandweer Jaap Smit Projectleider GIS NVBR Deze presentatie is gehouden op de NVBR GIS-dag op 22-11-2005. In deze presentatie worden een aantal basisonderdelen van een Geografisch Informatie Systeem, GIS, aan de hand van voorbeelden toegelicht.

Hierbij zie je een scherm van een GIS. Ten opzichte van de Microsoft producten bevat het een aantal bekende basis onderdelen: Menubalk: Bestand / Bewerken en dergelijke Werkbalken: menu’s met iconen Werkvenster: centraal deel hier bestaand uit links een inhoudsopgave met legenda en rechts een kaart Statusbalk: weergave van instellingen De basis van GIS

Dit is een scherm van een web-applicatie met GIS-functionaliteit. De menubalk is weggelaten. Dit is echter geen GIS ….. De basis van GIS

Hier een beeld van een pmf-viewer (variant van pdf voor maps). Hiermee kunnen GIS-gegevens in pmf-formaat worden gebruik en er is basis GIS-functionaliteit beschikbaar. (Deze viewer is toegevoegd op de CD-rom van de NVBR GIS-dag inclusief de demo gegevens van de kadastrale kaart.) Het lijkt een GIS maar is het niet …. De basis van GIS

GIS definitie Een Geografisch Informatie Systeem is: een objectief medium voor gegevensoverdracht, met de mogelijkheid om deze gegevens: in te voeren; te bewaren; te ordenen; te integreren; op te vragen; te interpreteren; aan derden beschikbaar te stellen, met de mogelijkheid om een kaart te maken (het presenteren), deze gegevens te combineren door verschillende bestanden te koppelen. Waar moet een software pakket aan voldoen om een GIS te zijn? De beoordeling van de punten genoemd onder punt 2 is vaak bepalend voor de analyse of iets een GIS is. Daarnaast zijn er vele toepassingen die geen GIS zijn maar wel een beperkte GIS-functionaliteit heeft. Deze kunnen voor specifieke zaken goed voldoen. De basis van GIS

“Het werken met een slimme kaart” GIS eenvoudig Het weergeven van gegevens in lagen. Het maken van themakaarten. Het invoeren van gegevens. Het opvragen van informatie. Het analyseren van gegevens. ….. Dit betreft een meer eenvoudige beschrijving van een GIS met een kernachtige samenvatting. “Het werken met een slimme kaart” De basis van GIS

Wilskracht, Affiniteit, Visie, en Euro’s. Wat is nodig voor GIS? Software (programma’s) Hardware (computers: desktop / mobiel, randapparatuur) Data (geo-informatie: basiskaarten en gegevens) Organisatie Processen en werkafspraken Personeel: capaciteit, kennis De noodzakelijke onderdelen van een goed werkend GIS. De afsluitende “WAVE” is met name van belang bij het zelf opstarten van activiteiten met GIS. Als er gebruik wordt gemaakt van een maatapplicatie (wat Regenboog Sherpa moet worden) is het belang iets minder belangrijk maar blijft het nadrukkelijk van belang. Wat de personele invulling betreft, geldt ook hier de basisregel: “één is géén”. In afstemming met een (centrum)gemeente of een andere regio kan de tijdelijke vervanging worden georganiseerd. en Wilskracht, Affiniteit, Visie, en Euro’s. De basis van GIS

Soorten GIS-pakketten Turn-key (CityGis, Tensing) Voor een snelle start zonder veel kennis Één leverancier Beperkte groeimogelijkheden Open pakket (ESRI, Intergraph, MapInfo, …) Eerst weten wat je wilt, dan starten Vele aanpassingsmogelijkheden Zeer goede doorgroei mogelijkheden De eerste categorie voldoet eigenlijk niet aan de definitie van een GIS. Op dit moment wordt er echter op bijna alle meldkamers en alarmcentrales goed gebruik gemaakt van de mogelijkheden van deze pakketten. Bij de tweede categorie is zeer veel basisfunctionaliteit beschikbaar. Dit kan echter zoveel zijn dat het minder gebruiksvriendelijk is. De aanpassingen bestaan voor het grootste deel uit het gebruiksvriendelijk maken van de toepassing. De gebruiker hoeft niet meer in een bepaalde volgorde 15 handelingen uit te voeren maar wordt ondersteund door een wizard. Specifieke activiteiten worden opgestart door de selectie van een icoon. Een belangrijke ontwikkeling is het gebruik van standaard formaten voor de gegevens. Hierdoor kunnen de gegevens met verschillende systemen worden gebruikt. NB De standaardisatie van de applicaties is moeilijker te realiseren omdat de bouwstenen en de functionaliteit verschillen. De basis van GIS

Kaarten Rasterkaart Vectorkaart Bestaat uit een (gekleurd) raster Voorbeeld: foto Snelle opbouw Vectorkaart Bestaat uit punten, lijnen, vlakken Koppeling van informatie Een rasterbestand is opgebouwd uit cellen, meestal vierkantjes maar dat kan ook een andere vorm zijn. Elke cel bevat slechts één waarde. Bijvoorbeeld: een hoogte, diepte, grondgebruik. Met rasterkaarten kunnen meer analyses worden uitgevoerd dan met vectorkaarten. Voorbeelden: 1) Bepaal de sirenegebieden op basis van de sirene die zich het dichtste bij een punt bevindt. 2) Bepaal de brandkraandekking op basis van de loopafstand over beloopbare gebieden (in plaats van een buffer waarmee de afstand hemelsbreed wordt bepaald) Bij een vectorbestand kan er veel informatie aan een punt, lijn of vlak worden gekoppeld. Het koppelen van een ander bestand op basis van een gelijke waarde (bijvoorbeeld een indentificatienummer) is mogelijk. Daarnaast kan een link worden toegevoegd naar een bestand in een ander formaat zoals: doc, jpg, pdf. Vectorbestanden kunnen worden omgezet in rasterbestanden: verrasteren. De gekoppelde informatie komt hierbij te vervallen. Rasterbestanden kunnen worden omgezet in vectorbestanden: vectoriseren. Dit kan op basis van de selectie van een bepaalde waarde (bijvoorbeeld een kleur). Een blauwe waterpartij met een zwarte naam resulteert in een vlak waarin de naam is uitgeknipt. De basis van GIS

Teksten In een label met de waarde(n) uit de tabel Teksten vormen niet een aparte laag. Bij elke soort laag (punt, lijn, vlak) kan een tekst uit de bijbehorende gegevens worden gebruikt als tekstlabel. De kolom die hiervoor wordt gebruikt kan worden ingesteld. Ook is het mogelijk standaard tekst toe te voegen of teksten uit verschillende kolommen te combineren in één label. De opmaak van de label is instelbaar. Door de dikte van een punt of lijn nul te maken en de lijn zonder kleur te tekenen kan een tekstlaag worden samengesteld. Hierdoor kunnen de labels afzonderlijk van de gegevens worden weergegeven. De basis van GIS

Lagen functionaliteit Inhoudsopgave Ingestelde weergave Aan- en uitzetten In- en uitklappen Groepslagen, clustering In deze inhoudsopgave kunnen de lagen worden gegroepeerd, gerangschikt (vlakken onder om te voorkomen dat de ze lijnen afdekken), aan en uit gezet, in en uitgeklapt. Hierbij is een laag een bepaalde visualisatie van een bestand. De lagen in de groepslaag “Leidingen” maken allemaal gebruik van hetzelfde bestand maar geven deze gegevens op een andere wijze weer. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van de verschillende kolommen met gegevens. De basis van GIS

Lagen functionaliteit (2) Schaalafhankelijkheid In te stellen per (groeps)laag Transparantie Voor een betere zichtbaarheid van specifieke lagen en de leesbaarheid Gedetailleerde informatie zoals de grootschalige basiskaart Nederland (GBKN) resulteert bij weergeven van een groot gebied in een wachttijd en een zwart vlak. Aan de andere kant kan een overzichtskaart voor 1:100.000 een onnauwkeurig beeld geven bij een schaal van 1:500. Dit kan worden voorkomen door de lagen schaalafhankelijk te maken. Hierbij wordt een boven en/of onderschaal ingesteld voor de zichtbaarheid. Daarnaast kunnen kaarten (raster en vector) doorzichtig worden gemaakt. Dit is bijvoorbeeld gemakkelijk als een luchtfoto gecombineerd wordt met een andere achtergrondkaart. Een andere toepassing is het vergroten van de zichtbaarheid van bijvoorbeeld tekstlabels. Op een gekleurde kaart kan deze minder goed zichtbaar zijn door te weinig contrast. Hiervoor wordt een aparte witte en transparante laag toegevoegd tussen de tekstlabels en de andere gegevens. De basis van GIS

Themakaarten Combinatie van geo-informatiebestanden Voorbeelden Gebiedsindelingen Kadastrale kaart Grootschalige basiskaart Top25raster Luchtfoto’s Bluswatervoorzieningen Brandweereenheden OMS aansluitingen Bereikbaarheidskaarten Botenhellingen Verzorgingsgebieden Uitrukken Risico objecten Kwetsbare objecten Toelichting: Gebiedsindelingen: gemeenten, provincies, regio’s, waterschappen, .. TOP25raster: dit is de digitale versie van de standaardkaart voor de rampenbestrijding. Bluswatervoorzieningen: primair, secundair en tertiair, droge stijgleidingen, … OMS = openbaar meldsysteem voor het automatisch doormeldingen van meldingen van brand, ammoniak, .. De basis van GIS

Kaartopmaak Elementen Titel Legenda Noordpijl Schaal Schaalstok Logo Onderdelen die kunnen worden toegevoegd. Deze zijn dynamisch. Bij het wijzigen van de schaal wordt deze automatisch aangepast. Er kunnen meer dan één kaart worden weergegeven. Bijvoorbeeld een overzichts- en een detailkaart. De basis van GIS

Export Het beeldscherm Het kaartbeeld Print Screen (of via Alt + Print Scrn) en Plakken (Ctrl + V), eventueel gevolgd door bijknippen in Paint. Het kaartbeeld Export naar bestand jpg bmp tif png pdf emf … Het uitvoeren van het gemaakte beeld. De eerste toepassing is een standaard functionaliteit van Windows. Deze heeft betrekking op het gehele beeldscherm of in combinatie met de Alt-toets op alleen het actieve venster. Bij de tweede toepassing kunnen gegevens zoals De basis van GIS

Georefereren = + Foto’s en kaarten die op schaal zijn kunnen op de juiste plaats worden toegevoegd zodat ze gebruikt kunnen worden als ondergrondkaart. Hiervoor worden enkele herkenbare punten van die afbeelding gekoppeld aan dezelfde punten op een kaart in het GIS. Vervolgens wordt een hulpbestandje aangemaakt dat de correctie bevat. Als het later opnieuw wordt geopend in het GIS en het hulpbestandje is beschikbaar zal de afbeelding weer op de juiste plaats worden weergegeven. Een vervolgactie kan zijn dat de belangrijkste onderdelen van een afbeelding worden overgenomen in een GIS-bestand. Bij voorbeeld een bepaalde terreinindeling. De basis van GIS

Toepassing mogelijkheden Sirenegebieden Bufferen Bij bufferen worden de punten voorzien van een cirkel met een instelbare straal. Het resultaat bestaat hier uit cirkels die elkaar overlappen. Door de rasteranalyse waarbij per sirene het gebied wordt bepaald waarvoor die sirene het dichtst bij ligt. Vervolgens kan dit resultaat worden omgezet in een vectorbestand. Raster analyse Vectoriseren De basis van GIS

Analyse Risico-locaties: ‘Auto te water’ Weg Buffer 15m Water Overlap Resultaat Bestand met de risicolocaties Voorbeeld van een ruimtelijke analyse. Vraag: wat zijn de risicolocaties voor de situatie: suto te water. Uitgaande van een bestand met de wegen (als vlak) en de waterpartijen (als vlak), wordt een buffer gemaakt van alle wegen met de afstand van bijvoorbeeld 15m. (Als de buffer transparant is gemaakt zijn de overlappende gebieden reeds zichtbaar). Door de export van de overlappingen tussen de buffer en het water ontstaat een bestand met alle betreffende risioclocaties. De basis van GIS

Inzetten duikers Visualisering van de inzetten van de duikers met indexering op het tijdstip van melding. Gecombineerd met de vorige analyse (auto te water) kan dit resulteren in een kaart met de meest risicovolle locaties die bijvoorbeeld gefaseerd worden voorzien van vangrails voor de preventie. De basis van GIS

Risicokaart Voorbeeldscherm van de risicokaart. Na selectie van een object verschijnt een detailscherm met de gekoppelde informatie. De basis van GIS

Brandkranenboek De informatie over de ligging van de brandkranen, de waterleidingen en de dekkingscirkels (40 en 50m) zijn nog niet altijd beschikbaar in het veld omdat er bijvoorbeeld nog geen gebruik wordt gemaakt van stand-alone GIS of van mobiel-GIS op een notebook. Een goede tussenoplossing kan zijn dat er met het GIS zogenaamde brandkraanboeken worden gegenereerd zodat deze beschikbaar zijn voor de brandbestrijding en bij de controle van de brandkranen. Voor de bebouwde kom kunnen meer gedetailleerde kaarten gemaakt. De kaartbladen zijn voorzien van een indelingsnummering en van de namen van de aangrenzende bladen. Eventueel kan een indexering van straatnamen en/of brandkraannummers worden toegevoegd. De basis van GIS

Opstapplaatsen & Tocht Opstapplaatsen: locaties waar brandweer en geneeskundig personeel op een bood kan stappen voor hulpverlening te water. Tocht: concept gegevens van een tocht met detailkaart inclusief de gekoppelde informatie. De tekstlabel i het detailscherm bestaat uit een combinatie van vaste tekst en gegevens uit diverse kolommen. De basis van GIS

Oefenscenario Voor het genereren van een kaart van een ongeval en de gevolgen ervan bij wel / geen / geen goede bestrijding kan met GIS een de juiste achtergrondkaarten snel resultaten opleveren. Als de verschillende gebieden in afzonderlijke lagen worden opgenomen, kunnen deze afhankelijk van de wijze van inzet naar keuze worden weergegeven of verborgen. De basis van GIS

Effectgebieden Bij de bestrijding van ongevallen met gevaarlijke stoffen of het oefen daarvan kan een goed gebruik worden gemaakt van GIS. Door het selecteren van de bron en een effectgebied (bepaald met het werkblad) wordt dit weergegeven bij de standaard of de ingestelde windrichting. Vervolgens wordt weergegeven waar het begin van de wolk zich ongeveer bevindt. De basis van GIS

3D gebruik Eenvoudig voorbeeld van 3D-gebruik voor de oriëntatie, evaluatie en dergelijke De basis van GIS

Relevante geo-informatie Gebieden Bebouwing, Bestemmingsplannen, Buurten en wijken, Grondwaterbeschermgebieden, Industrieterreinen, Kantoor, Kas, Kern, Polder, Steden, Waterwingebieden, Bos, Heide, Natuurgebieden, Terreinen, Zand, Gemeenten, Regio’s, Provincies Infrastructuur Bluswater Bluswaterplannen, Bluswaterriool, Brandkranen, Dekking brandkranen, Drinkwaterleidingen, Geboorde putten, Open water, Waterwinpunten, Elektriciteit Elektriciteitsdistributienetwerk, Gebiedsindeling, Hoogspanningsmasten, Transformatorstations Gas Gasdistributienetwerk, Gasreduceerstation, Gastransportnetwerk, Gebiedsindeling Kunstwerken Bruggen, Tunnels, Viaducten Riolering Drinkwaterafvoer, Gemengd systeem, Infiltratie, Regenwater Spoorwegen Bereikbaarheidspaden, Hectometerring, Hoogte, Spoor, Spoorwegovergangen, Toegangshekken Water Boeien, Diepte, Hectometerring, Stuwen, Vaarwegen, Verontreinigde bodem, Water, Waterkering Wegen Busroutes, Doorgaande weg, Fietspaden, Gewone weg, Hectometerring, Hoofdweg, Snelweg, Strooiroutes, Voetpaden, Gemeente weg, Provinciale weg, Rijksweg. Wegvoorzieningen Bussluizen, Geluidsschermen, Palen, Praatpalen, Vangrails, Verkeersdrempels Kaarten GBKN, Hoogtekaart, Kadastrale kaart, Luchtfoto’s, Nieuwe kaart, Top25, Topbestand droog, Topbestand nat Objecten Adressen, Aanwezigen, Adrescoördinaten, Huisnummers, Postcodegebieden, Straatnamen, Gebouwen, Agrarische bedrijven, Bijgebouwen, Hoofdgebouwen, Monumenten Voorzieningen Begraafplaats, Bungalowpark, Camping, Jachthaven, Park, Plein, Recreatiegebied, Sportpark, Station, Stadion, IJsbaan, Zwemplassen, Ziekenhuizen Preventie Beheersbaarheid van brand, Bevelvoerderskaarten, OMS-aansluitingen, Prevap, Rook-Warmteafvoer, Sprinklerinstallaties Preparatie Aanvalsplannen, Ambulanceposten, Brandweereenheden, Brandweerposten, Loodsposten, Sirenes, Sirenegebieden, Vuurwerklocaties, Botenhellingen, Opstapplaatsen, Zenders, Zendergebieden Repressie Brandweerinzetten, Verkeersongevallen Dit betreft een eerste indeling met slechts een selectie. Voor een meer volledig overzicht wordt verwezen naar het Programma van Eisen en Wensen voor GIS voor de Brandweer De basis van GIS

GIS De brandweer kan er niet zonder! Bedankt voor uw aandacht Jaap Smit Projectleider GIS, NVBR T: 06 – 20 01 15 12 E: J.Smit@nvbr.nl W: www.nvbr.nl Een belangrijke conclusie. Het vervolg is het werken aan de realisatie van een standaard GIS voor de brandweer (en de overige OOV-partners). De basis van GIS