Basis oplieding ta karmaster STAF oktober 2013 Mise-en-scène en tempo & ritme Gudrun Beckmann

Definitie Mise-en-scène “Mise-en-scène is de choreografie van de beweging op het toneel. […] Mise-en-scène zou beweging op toneel moeten stimuleren, gedachten en acties benadrukken en verhelderen, relaties verstevigen en conflicten onderstrepen.” (vrij naar Spolin)

Mise-en-scene Het spelvlak – velden, plannen, hoogten Compositie van spelers binnen het toneelbeeld Focus en kijkrichtingen Beweging op het toneel Opkomst en afgang Verandering van de afstanden tussen de spelers Handelingen Spel in en met de ruimte

Het spelvlak Het spelvlak is driedimensionaal: vlak, diepte en hoogte Vlak; je kan het spelvlak in de volgende velden onderverdelen: rechts voor de speler Publiek links voor de speler 8 5 9 6 2 7 3 1 4

Compositie van spelers – kijkrichtingen en focus Aandachtspunten wie zijn de belangrijke personages wie heeft de actie zichtlijnen stabiliteit en dynamiek op het spelvlak voor de spelers Kijkrichting – naar wie kijk ik en door wie wordt ik bekeken? Focus – waar is de focus? Hoe neem en geef ik de focus?

Beweging op het toneel sterke bewegingen zwakke bewegingen diagonale van achteren – (je hebt tijd en ruimte) in de richting van het centrum lopen stappen voorwaarts – (actie) zich oprichten, zich openen van links naar rechts op het toneel lopen zwakke bewegingen naar achteren lopen gaan zitten, inzakken in houding wiebelen van rechts naar links lopen op het toneel

Beweging op het toneel Iedere beweging komt voort uit de handeling of werkt ernaar toe. De beweging op het spelvlak zou ook zonder tekst de inhoud en de betekenis van de scene duidelijk moeten kunnen maken. De beweging is vormgegeven inhoud.

Uitspraken over de kwaliteit van mise-en-scene waardevol minder waardevol Er is een dynamische ruimte tussen de spelers; ruimte om betekenis te kunnen geven Spelers staan/zitten dicht op elkaar; zij ‘neuzen’ zonder dat er nieuwe ruimte voor nieuwe actie ontstaat De mise-en-scène komt voort uit wat er in de scene aan de hand is. Elke beweging heeft een reden en een doel. De mise-en-scène staat los van de inhoud, het is vooral de praktische rangschikking van de spelers op het toneel Op wat en wie in de scene de focus moet liggen is goed zichtbaar en heeft daadwerkelijk de focus Je weet als publiek niet waar je naartoe moet kijken; je mist opkomsten; je zoekt, wie er aan het woord is Opkomsten zijn dynamisch en verrassend Je hebt amper door dat een nieuw personage het toneel heeft betreden Er wordt goed gebruik gemaakt van de ruimte m.b.t. vlak, diepte en hoogte Alles speelt zich op een klein deel van de ruimte af Het toneelbeeld vraagt om een dynamische en betekenisvolle mise-en-scène Toneelbeeld en mise-en-scène hebben geen noodzakelijk verband

Oefening mise-en-scène In subgroepen van 3 personen Bedenk de mise-en-scène voor een kort tekstfragment Speel/teken de mise-en-scène Het publiek geeft feedback op de kwaliteit van de mise-en- scène

Definitie Tempo Afkomstig van het Latijnse woord ‘tempus’, de tijd of de tijdsruimte Betrekkelijke snelheid van handelingen of gebeurtenissen Bepaalde snelheid in de muziek; tijdswaarde, maat

Tempo in een toneelvoorstelling Wanneer heeft een toneelvoorstelling tempo? Opkomsten en afgangen; veranderingen in personageconstellatie op het toneel Spanning van de handeling; handeling met steeds nieuwe spanningsvragen (doet die ‘t of doet die ’t niet) Tempo in de dialogen; directe actie-reactie zonder het laten vallen van witjes; snelle ‘tekstaansluiting’. Tempo in de taal; korte zinnen; snelle wissel van clausen. Tempo is een relatief begrip; als alles eenvormig en traag is, kan een kleine versnelling al tot tempo leiden. Het maken van tempo betekent vaak een versnelling; verandering van tempo is ritme. (zie verder)

Tempo in een toneelvoorstelling Wanneer is een toneelvoorstelling (niet bedoeld) traag? De spelers laten na elke claus een ‘witje’ vallen. De spelers zijn niet alert; reageren ‘te laat’ op elkaar. Geen concentratie en spanning in lijf en stem

Definitie van Ritme De natuurlijke beweging van een zin, hoofdzakelijk expressief gemaakt door de wisselende intensiteit van het temporeel (vlug-langzaam, bijvoorbeeld in de klassieke talen), het dynamisch (sterk-zwak, bijvoorbeeld in de Germaanse talen) en het melodisch (hoog-laag, bijvoorbeeld in de Chinese talen) accent. Ritme ontstaat dus door afwisseling in accent, toonhoogte, kleur, volheid en duur van klanken. (definitie vanuit de retorica)

Ritme in een toneelvoorstelling Waardoor ontstaat ritme in een voorstelling? Afwisseling van lange en korte zinnen en lange en korte clausen tempo in de tekstbehandeling opstapeling van acties afwisseling van opkomsten en afgangen dynamiek in beweging montage van de overgangen gebruik van muziek in de voorstelling Herhaling van bewegingen teksten mise-en-scène

Uitspraken over de kwaliteit van tempo&ritme waardevol minder waardevol Er is sprake van dynamiek en stuwing in de voorstelling. De voorstelling ‘kabbelt’. Er is sprake van afwisseling en herhaling, ofwel spiegeling. De voorstelling vervalt gauw in ‘dezelfde ingeslepen toon’ . De voorstelling ademt, kent dus spanning en ontspanning. De voorstelling is ofwel te traag ofwel te gejaagd. De clausen sluiten ritmisch op elkaar aan. De spelers laten witjes tussen de zinnen vallen. De tekstbehandeling is muzikaal. De tekstbehandeling is monotoon De overgangen zijn verrassend en geven tempo aan de voorstelling. De overgangen vertragen de voorstelling.

Opdrachten Bedenk met z’n drieën voorbeelden van goed en slecht ‘ritme’ bij overgangen of opkomsten. Bedenk met z’n drieën ‘Wat kan je als regisseur doen om een voorstelling ritmisch te maken?