5e Dag van de Cultuurcommunicatie – 19 november 2007 Leefstijl en participatie: het cultuurpubliek in profiel Maya Caen Vakgroep Sociologie Universiteit Gent Maya.Caen@UGent.be 5e Dag van de Cultuurcommunicatie – 19 november 2007

Spot op het cultuurpubliek WIE neemt al deel? Wie? Achtergrondkenmerken? Aan welke activiteiten? Waarom? Wat zoekt het publiek in ervaringen? Interne differentiatie publiek? Welke andere activiteiten? WIE neemt (nog) niet deel? Wie is het potentiële publiek? Participatiedrempels? “Concurrentie”?

‘Non-publiek’? Wie neemt niet deel, en is het ook niet (meteen) van plan? Wie? Waarom? Participatiedrempels?

Publiek in profiel Wat wil ik weten? Hoe? Socio-demografische achtergrondkenmerken Gezinssituatie, leeftijd, opleidingsniveau, beroep, inkomen,… Overige (vrije)tijdsbesteding Diepere wensen, intenties, verwachtingen,… … Hoe? Publieksonderzoek (survey, diepte-interviews,…) Bevolkingsonderzoek (doorgaans survey) Voordeel: zicht op publiek, potentiële publiek, ‘niet-participanten’

“Leefstijl”…? ‘lifestyle’ Marketing Segmentering obv van voorkeuren, (koop)gedrag Imago, identiteit, modetrends, stijl, merken <-> leefstijlen in sociologische literatuur Gemeenschappelijke elementen in definities: patronen van gedragingen, voorkeuren, smaak expressie van individuele identiteit sociaal onderscheid (distinctie) beschikbare middelen (sociale context, milieu van afkomst,…) Belang van ‘externe’ of gedragsmatige (consumptie, participatie) maar ook van ‘interne’ of attitudinale aspecten (bijv Zablocki & Kanter, 1976; Ganzeboom, 1988)

Leefstijlen Persoonlijke (al dan niet vrije) keuzes, waarachter patronen te ontdekken vallen Invulling kan heel ruim (vrijetijdsbesteding, smaak maar ook beroepskeuzes, woonplaats, gezinssamenstelling) In sociologische onderzoekspraktijk echter vaak beperking tot Wat men doet in vrije tijd (‘vrij’, ‘ongedwongen’, ‘onbeperkt’ en ‘niet-instrumenteel’) Eventueel aangevuld met ‘culture of everyday life’ (eten, kledij, wooninrichting,…) Daaronder vallen dan ‘kunstenparticipatie’, ruimer ‘cultuurparticipatie’, nog ruimer ‘vrijetijdsbesteding’

Onderzoek naar leefstijlen Levensdomeinen Vrije tijd Zeer ruim opgevatte invulling ‘culturele consumptie’ en ‘smaak’ (Bourdieu, 1984; Schulze, 1992;…) Gedrag vs attitudes Gedrag én attitudinale aspecten ‘Argumenten pro opname attitudinale aspecten (Ganzeboom, 1988 ea…) Participatievormen Brede invulling (privaat/publiek, actief/receptief,…)

Onderzoek naar leefstijlen Met andere woorden… Brede invulling naar sectoren en types participatie Focus op attitudinale aspecten Overkoepelende studie Toch fijnmazige meting Nuance & detail Sectorale resultaten nodig voor overkoepelende studie

Onderzoek naar leefstijlen Daarnaast: ruim verklaringsmodel (Sociologische discussie: Gedeeltelijke of volledige loskoppeling leefstijlen en sociale klasse – ‘death of class’) Belang ‘andere’ dan klassieke sociodemografische achtergrondkenmerken (cf onderzoek naar cultuurparticipatie)

Empirisch model

Onderzoek naar leefstijlen Doel: Dieper inzicht cultuurparticipanten, maar ook niet-participanten, potentiële participanten Stelling: attitudes kunnen het beeld nog verdiepen en verfijnen Op hoger niveau: studie symbolische ongelijkheid en sociale stratificatie Niet: ‘in hokjes’ opdelen van individuen Wel: patronen, ruimere verbanden (zoektocht naar mogelijkheid en relevantie)

Relevantie hier? Publiekssegmentering (= interne differentiatie) Focus op attitudinale aspecten zoals motieven, (esthetische) verwachtingen, genrevoorkeuren, … Profielen? Zicht op achtergrondkenmerken, ook andere dan ‘klassieke’ (opleiding, beroep, geslacht, leeftijd…) Mogelijk en relevant om te plaatsen binnen ruimere leefstijlen? Niet (meteen) voor de hand liggende linken, ook met ‘niet-artistieke’ vormen van vrijetijdsbesteding?

Data & methoden Survey ‘Cultuurparticipatie in Vlaanderen. 2003-2004.’ (Steunpunt Re-Creatief Vlaanderen) Heel brede invulling ‘vrijetijdsbesteding’ of ‘cultuurparticipatie’, zowel publiek als privaat, actief als receptief Ook: correlaten, achtergrondkenmerken Face-to-face Representatieve steekproef 2849 Vlaamse huishoudens Respondenten 14-85 jaar oud

Methoden (sterk) verkort… LC-Cluster An. LC-Cluster An. Multinomiale Log Regr Clusters, per sector Clusters, overkoepelend Verband met socio-demogr achtergrondkm Scores op indicatoren PER SECTOR Indien Relevant: Dimensies per sector via factor- analyse Afzonderlijk attitudes en gedrag Nadien: linken

REISGEDRAG CONCERT- BEZOEK GENRE- VOORKEUREN MUZIEK REIS- BELEVING DEELNAME PODIUM- KUNSTEN MUSEUM BEZOEK MOTIEVEN/ VERW & GENREVOORK TONEELVST VOORK BEELDENDE KUNSTEN BIOSCOOP- BEZOEK EN THUIS FILMS TV KIJKEN ATTITUDES TAV TV KIJKEN GENREVOORK EN ESTH VERW FILM CREATIEVE EN KUNSTZ HOBBY’S SPORT- BEOEFENING MOTIEVEN SPORT BEOEF MOTIEVEN HOBBY- BEOEF

Voorbeelden fase 1 Segmentering per sector – Participatie Voorbeeld: creatieve en kunstzinnige hobbybeoefening Beste oplossing geeft 6 clusters (totaal participanten= 31,1%) Muzikale hobby’s (zang & muziekinstrument) (9,5%) Textielbewerking (6,8%) Klassieke beeldende kunsten & schrijven (schilderen, beeldhouwen,…) (6,3%) Fotografie (4%) Dans (2,7%) Allround creatievelingen (1,8%) Daarnaast grote groep niet-participanten (68,9%)

Voorbeelden fase 1 Segmentering per sector – Participatie Voorbeeld: filmparticipatie (thuis en in bioscopen, zowel in grotere zalen met nieuwe, commerciële aanbod als in kleinere zalen, met nieuwe of alternatieve aanbod) Beste oplossing geeft 4 clusters Respondenten die bijna uitsluitend thuis films bekijken (65,17%) Respondenten die aangeven geen films te bekijken (15,20%) Respondenten die film bekijken in de grote cinemacomplexen (incl thuisparticipatie) (11,80%) Respondenten die een sterke voorkeur vertonen voor film in kleinere zalen (incl thuisparticipatie) (7,83%)

Cluster 1 Cluster 2 Cluster 3 Cluster 4 RESULTATEN LCA TABEL MET KANSEN Cluster 1 Cluster 2 Cluster 3 Cluster 4 Geschatte clusteromvang 65,17% 15,20% 11,80% 7,83% Bezoek aan kleine bioscoop met het nieuwe filmaanbod   Nee 95,37% 98,82% 96,26% 22,02% Ja 4,63% 1,18% 3,74% 77,98% bioscoop met het andere 99,38% 99,26% 95,72% 59,03% 0,62% 0,74% 4,28% 40,97% Bezoek aan bioscoopcomplex met het nieuwe filmaanbod 70,88% 95,20% 0,14% 15,12% 1 tot 2 bezoeken 23,72% 4,65% 4,45% 33,72% 3 bezoeken of meer 5,40% 0,15% 95,41% 51,16% Films thuis bekeken op TV, DVD of video 6,15% 95,15% 1,47% 6,80% 1 tot 5 films 47,84% 4,82% 28,78% 49,18% 6 films of meer 46,01% 0,03% 69,76% 44,02%   Hogere kans*   Lagere kans*

Voorbeelden fase 1 Segmentering per sector – Attitudinale aspecten Voorbeeld: BEELDENDE KUNSTEN, genrevoorkeuren (beoordelen van schilderijen – in welke mate ‘graag zien’) Beste oplossing geeft 4 clusters Respondenten met duidelijke voorkeur voor abstract/hedendaagse kunst (16,8%) Respondenten met duidelijke voorkeur voor ‘oude’ kunsten (19e eeuwse landschapsschilders, barok,…) (23,6%) Respondenten met voorkeur voor GEEN van beide (51,0%) Respondenten met gemengde voorkeur (8,6%)

Hedendaagse conceptuele kunst Abstract Cobra / Abstract expressionisme REEKS 7 Hedendaagse conceptuele kunst Abstract Cobra / Abstract expressionisme Surrealisme Portretten uit de barokperiode Laat-renaissance / barok (Post-)Impressionisme Vlaamse primitieven Landschapsschilderijen 19e eeuw

Voorbeelden fase 1 Segmentering per sector – Attitudinale aspecten Voorbeeld: MUZIEK – genrevoorkeuren 13 genres bevraagd Beste oplossing geeft 5 clusters Respondenten met sterke voorkeur voor populaire Vlaamse muziek, 10 om te zien, schlagers of levenslied (30,8%) Respondenten met sterke voorkeur voor ‘internationaal georiënteerde populaire muziek’ (cf Decraene et al, 2007) (pop/rock, dance, wereldmuziek) (24,4%) Respondenten met sterke voorkeur voor populaire muziek algemeen (folk, pop/rock, dance, wereldmuziek, Vlaamse muziek, jazz/blues…) (18,4%) Respondenten met sterke voorkeur voor klassieke muziek (barok, hedendaags klassiek, klassiek, opera, operette) (4,5%) Omnivoren: omnivore muzikale smaak (12,2%)

Voorbeelden fase 1 Segmentering per sector – Attitudinale aspecten Voorbeeld: REIZEN – reisbeleving 15 aspecten bevraagd ‘van belang voor keuze reis’ Beste oplossing geeft 4 clusters Respondenten met sterke voorkeur voor avontuur, actie, sport en mooi weer (44,9%) Respondenten met sterke voorkeur voor rust (24,2%) Respondenten met sterke voorkeur voor cultuur (bezoeken musea, theater,…) (23,7%) Multi-geïnteresseerde reizigers (7,2%)

Eerste resultaten overkoepelende studie – Participatie Wat? In kaart brengen leefstijlen op basis van participatie aan tal van vrijetijdsactiviteiten Meest eenvoudige meting: wel/niet participatie Meer complex: niet/incidenteel/frequent Meest complex: diverse participatiecategorieën op basis van voorgaande latente klassen-clusteranalyse (cf voorbeelden) Eerder ‘klassieke’ benadering van leefstijlen Later: link met attitudinale aspecten Link met andere sociale achtergrondkenmerken Hoe? Latente klassen-clusteranalyse Geeft kansen, probabiliteiten, niet noodzakelijk exclusief en exhaustief toewijzen van respondenten aan segmenten/clusters

Niet reizen, niet-kunstp 8. Allround creatief Allround kunstenpart Canvas (6,0%) Beste clusteroplossing ‘PARTICIPATIE’ N= 2581 7. Podiumkunsten Concerten Film grote zalen (7,0%) 1. Niet-kunst, Films en comm tv Reizen & sport (25,0%) 6. ‘Populaire’ cultuur Comm zenders Dans, frequent sport Theater, musea (7,8%) 5. Liefhebbers Beeldende kunsten Canvas Bioscoop kleine zalen (10,1%) 2. Niet-kunst, VTM, Niet-filmp Kort Europa (17,6%) 4. Films thuis Niet reizen, niet-kunstp comm tv, frequent (12,0%) 3. Niet-part (hele lijn) Niet reizen, niet sport VTM (14,4%)

Tabel 1. Beste clusteroplossing ‘PARTICIPATIE’ (LCA)   Hogere kans*   Lagere kans* * Vergeleken met univariate verdelingen, hier niet weergegeven

Sociale achtergrond Enkele effecten (heel summier) – niet-part - ref cat cluster 1 (niet-kunstenpart, sport, comm tv, bioscoop grote zalen) Niet-part cl 1, 2, 3 en 4 onderscheiden zich vooral op gebied van leeftijd (1= grotere kans voor jongeren) Sign effect kunstenparticipatie door ouders, ook bij niet-participatie (bijv kleinere kans om tot cl 3 (vgl 1) te horen indien ouderlijke participatie) Kunstenparticipanten onderscheiden zich vnl van niet-participanten door opleidingsniveau en ouderlijke kunstenparticipatie (overal sign effecten) Leeftijd: hogere kans voor oudere groepen om te behoren tot cl 5, 7 en 8 (vgl 1) Geslacht: hogere kans voor mannen om te behoren tot cl 3, 4, 6 en 7 (vgl 1)

Eerste resultaten overkoepelende studie – Attitudinale aspecten Wat? In kaart brengen van mogelijke leefstijlprofielen in Vlaanderen (= clusters van respondenten) op basis van attitudinale aspecten (verwachtingen, motieven, genrevoorkeuren, drempels,…) verbonden met allerlei vormen van vrijetijdsbesteding Probleem: hier en daar vermengd met participatie, aangezien attitudes concerten/toneel/musea & tentoonstellingen maar ook sport enkel gemeten bij ‘participanten’

Resultaten – Attitudinale aspecten Beste oplossing geeft 8 clusters 3 met grote kansen op niet-kunstenparticipatie 4 met grote kansen op participatie in één van de sectoren 1 met grote kansen op participatie aan zowel toneelvoorstellingen als musea/tt concertbezoek: participatiegraad ontzettend laag, onbruikbaar

Opletten met interpretatie ‘labels’ Multi-geïnteresseerde Kunstenparticipanten (7,5%) Beste clusteroplossing ‘ATTITUDINALE ASPECTEN’ N= 2380 Modern-georiënteerde Kunstenparticipanten (9,0%) Klassiek-georiënteerde Kunstenparticipanten (9,4%) Actief-moderne Niet kunstzinnigen (28,8%) Creatieve & moderne Muziekomnivoren (9,8%) Niet-participanten, rust & ontspanning (23,8%) Klassiek-georiënt Kunstzinnige Rustzoekers (3,4%) Multi-geïnteresseerde Niet-kunstenpart (7,8%) Opletten met interpretatie ‘labels’

Actief-moderne niet-kunstenparticipanten Op zoek naar actie, avontuur, heel sportief, films met actie en special effects, populaire muziek, geen interesse voor en partipatie aan ‘kunsten’ Niet-participanten, rust en ontspanning Lage verwachtingen over hele lijn, willen rust (op reis,…) of ontspanning (film), niet-sporters, geen interesse voor of deelname aan kunsten Multi-geïnteresseerde niet-kunstenparticipanten Getuigen van multi-interesse over hele lijn, maar nemen niet deel aan kunsten Klassiek-georiënteerde kunstzinnige rustzoekers Oude-klassieke kunsten, historische dimensie films, reizen omwille van rust, lage kans op kunstenparticipatie, niet-sport Creatieve en moderne muziekomnivoren Duidelijke omnivoren wat betreft muziek, voorkeur voor hedendaagse/abstracte beeldende kunst, museumbezoekers, niet-toneel, hogere kans kunstzinnige hobby’s Klassiek-georiënteerde kunstenparticipanten Oude-klassieke kunsten, historische dimensie films, reizen omwille van cultuur, niet-sport, hogere kans op kunstenparticipatie Modern-georiënteerde kunstenparticipanten Abstract/hedendaagse kunsten, actie en special effects films, intern populaire muziek, reizen omwille van cultuur, sterk intrinsiek geïnteresseerd in kunst, hoge kans toneelbezoek, hogere kans op kunstzinnige hobby’s Multi-geïnteresseerde kunstenparticipanten Intrinsieke interesse, hoge kans op deelname aan diverse kunsten, zowel voorkeur voor abstract/hedendaagse als oude kunst, esthetische verwachtingen tmm stijlelementen

Enkele conclusies Dé kunstenparticipant bestaat niet Beeld complexer # redenen deelname, specifieke voorkeuren Dé non-participant nog minder Specifieke voorkeuren Reizen, sporten Toch: belangrijke groep valt op door ‘niets’ te doen, behalve tv kijken Sociale participatie: uithuizige karakter blijkt belangrijk Kunst en ‘actie’ (reizen, film) Over kunst en cultuur, cultuur en vrijetijdsbesteding Link (motieven en bestemmingen) reizen, keuze tv-zenders, sportbeoefening, bioscoopbezoek, vooral op gebied van attitudes Niet deelnemen is niet gelijk aan niet geïnteresseerd zijn Element: sociale wenselijkheid Toch: onderzoek participatiedrempels van groot belang

Toekomstig onderzoek Link participatie-attitudes Participanten/niet-participanten scherper in beeld Interne differentiatie Link met sociale achtergrondkenmerken Eerste analyses tonen nog steeds sterke invloed leeftijd, opleidingsniveau, achtergrond (culturele participatie ouders,…) Daarnaast: andere kenmerken…