Late effecten na (behandeling van) kinderkanker Liedeke Postma, kinderoncoloog UMCG/SKION VOKK 10-4-2010

Waarover praten wij? Late effecten; definitie Hoe vaak komt het voor? Wat is de oorzaak? Wat kunnen we er aan doen? VOKK 10-4-2010

Definitie Late effecten zijn bijwerkingen die ontstaan maanden tot jaren na afloop van de behandeling  Maar veel patiënten hebben ook last van problemen die al tijdens de behandeling zijn ontstaan Lichamelijke klachten Tweede tumoren Leerproblemen Psychosociale problemen VOKK 10-4-2010

De “prijs” van genezing onvoldoende lengtegroei onvruchtbaarheid problemen met het hart: hartspier, cardiovasculaire risicofactoren andere orgaanbeschadigingen (long,nier,schildklier) vermoeidheid overgewicht, ondergewicht misvormingen problemen met het gebit tweede tumoren leerproblemen psychosociale problemen …………. VOKK 10-4-2010

Hoe vaak komen late effecten voor? Samenvatting diverse onderzoeken 10-25 jaar na diagnose Driekwart van de overlevenden van kinderkanker heeft late effecten, maar de meesten van hen leiden een normaal leven Ongeveer een kwart heeft (matig-) ernstige late effecten, die invloed hebben op hun dagelijks leven Een kwart heeft géén late effecten VOKK 10-4-2010

Voorbeelden !! Dit zijn problemen zoals die in de praktijk kunnen voorkomen De namen zijn gefingeerd Individuele details zijn geleend Overeenkomst met echte patiënten berust op toeval VOKK 10-4-2010

Ziekte van Hodgkin op 14 jarige leeftijd Behandeling Wouter, 30 jaar Ziekte van Hodgkin op 14 jarige leeftijd Behandeling Chemotherapie MOPP/ABVD Bestraling hals en borstkas Nu: Goede conditie: sportschool 2x/week, hardlopen Docent VMBO school Vriendin, kinderwens lukt niet Onderzoek: dunne hals, negatief zaadonderzoek VOKK 10-4-2010

Ziekte van Hodgkin op 14 jarige leeftijd Behandeling Ingrid, 29 jaar Ziekte van Hodgkin op 14 jarige leeftijd Behandeling Chemotherapie MOPP/ABVD Bestraling hals en borstkas Nu: Getrouwd, twee kinderen 6 en 4 jaar Parttime baan administratief medewerkster (60%) Na laatste zwangerschap moe, moe, moe Dunne hals, onvoldoende schildklierwerking Een jaar geleden spoedopname pijn op de borst; klein hartinfarct VOKK 10-4-2010

Zelfde behandeling, late effecten verschillen Wouter Ingrid vermoeidheid - + schildklier onvruchtbaar hartproblemen kosmetisch VOKK 10-4-2010

ALL 11 jarige leeftijd, recidief 2 jaar later Behandeling Marcel, 39 jaar ALL 11 jarige leeftijd, recidief 2 jaar later Behandeling Chemotherapie, schedelbestraling Beenmergtransplantatie Nu: Universitaire studie bedrijfseconomie Fulltime baan bij groot bedrijf In gemeenteraad voor D66 LAT relatie met vriendin, geen kinderen Goede conditie, racefietsen Te weinig testosteron, maandelijks sustanon injectie VOKK 10-4-2010

ALL 5 jarige leeftijd, recidief 18 maanden later Behandeling Erik, 32 jaar ALL 5 jarige leeftijd, recidief 18 maanden later Behandeling Chemotherapie, schedelbestraling Beenmergtransplantatie Nu: Moeite met rekenen, geheugen, speciale school Woont bij ouders Vakkenvuller Matig-slechte conditie, moe, overgewicht Te weinig testosteron, te weinig groeihormoon Recent: meningeoom VOKK 10-4-2010

Zelfde behandeling, late effecten verschillen Marcel Erik Vermoeidheid - + Hormoontekort Leerproblemen ++ Sociale problemen Tweede tumor VOKK 10-4-2010

Ogenschijnlijk gelijk VOKK 10-4-2010

Maar ieder kind is anders! VOKK 10-4-2010

Wat is de oorzaak? Ziekte Behandeling Patiënt Tijd sinds behandeling Waar zit het Hoe is de uitbreiding Uitzaaiingen Behandeling Chemotherapie Complicaties Chirurgie Radiotherapie Patiënt Leeftijd bij diagnose Geslacht Individuele gevoeligheid Tijd sinds behandeling VOKK 10-4-2010

individuele gevoeligheid PATIENT leeftijd geslacht individuele gevoeligheid ZIEKTE localisatie stagering TIJD BEHANDELING chirurgie radiotherapie chemotherapie complicaties VOKK 10-4-2010

Wat doet bestraling Vernietiging van kwaadaardige cellen Ook van gezonde cellen Hierdoor verlittekening van weefsel DNA schade Geen groei meer Meer schade bij hogere dosis VOKK 10-4-2010

Wat doet bestraling Vernietiging van kwaadaardige cellen Ook van gezonde cellen Hierdoor verlittekening van weefsel DNA schade Geen groei meer Meer schade bij hogere dosis Schade alleen in bestraalde gebied NB algemene effecten wel bij hormoonuitval VOKK 10-4-2010

Voorbeeld van schade door bestraling (Perthes, 1904) VOKK 10-4-2010

Ewingsarcoom a) bij meisje van 13 jaar (b) 10 jaar na radiotherapie VOKK 10-4-2010

Wat doet chemotherapie Vernietiging van kwaadaardige cellen Ook van gezonde cellen Hierdoor verval van weefsel Verlies van functie Meer schade bij hogere dosis Sommige organen/weefsels wel, andere niet VOKK 10-4-2010

Chemotherapie: Anthracyclines hartspier Cyclofosfamide vruchtbaarheid MOPP vruchtbaarheid Bleomycine longen Cisplatinum gehoor, nierfunctie vruchtbaarheid? Vincristine polyneuropathie motoriek Corticosteroiden striae, botontkalking, staar? Alle chemotherapie caries huidverkleuringen VOKK 10-4-2010

Voorbeeld van schade door chemotherapie: Hartspierbeschadiging door anthracyclines (adriamycine, rubidomycine) vroeg (tijdens of < 1 jaar na behandeling) laat (> 1 jaar na behandeling) 5-10 % klachten 20-50 % geen klachten, maar afwijkingen op hartecho Wat betekent dit voor hun toekomst? VOKK 10-4-2010

Maar risico op hart- en vaatziekten ook verhoogd door: Bestraling van het hart (hartinfarct) Stofwisselingsstoornissen overgewicht DM type 2 verhoging cholesterol, vetten roken VOKK 10-4-2010

Tweede tumoren Andere kanker Meestal na bestraling; vaak in bestraalde gebied (lang interval, 10 jaar of meer) Borstkanker Huidkanker Schildklierkanker Botkanker …………. Soms ook na chemotherapie (interval 5-10 jaar) VOKK 10-4-2010

Wat kunnen we er aan doen? Langdurige controles Voorlichting Vroegtijdige herkenning/behandeling Wetenschappelijk onderzoek Feedback naar de toekomst: preventie VOKK 10-4-2010

Hoe vaak komen late effecten voor? Samenvatting diverse onderzoeken 10-25 jaar na diagnose Driekwart van de overlevenden van kinderkanker heeft late effecten, maar de meesten van hen leiden (ondanks beperkingen) een normaal leven Ongeveer een kwart heeft (matig-) ernstige late effecten, die invloed hebben op hun dagelijks leven Een kwart heeft géén late effecten VOKK 10-4-2010

VOKK 10-4-2010

Dank u voor uw aandacht! VOKK 10-4-2010