Hoofdstuk 4

Politiek De Republiek In 1648 willen Staten van Holland het leger inkrimpen (na vrede van Munster) Willem II wil dat niet -neemt aantal regenten gevangen -pleegt mislukte aanslag op Amsterdam In 1650 sterft Willem II plotseling (pokken) Zijn zoon Willem III 8 dagen daarna geboren

vervolg Op initiatief van Holland Grote Vergadering Afspraak: geen nieuwe stadhouder→ 1ste Stadhouderloze tijdperk (1650-1672) Johan de Witt (Raadpensionaris sinds 1653) feitelijk leider van De Republiek Dagelijks bestuur functioneert door bestuurskwaliteiten lokale regenten De Witt handelt in het landsbelang, maar dit is volgens hem vooral het belang van Holland

vervolg Tijdens deze periode tegenstelling prinsgezinden en staatsgezinden Staatsgezinden hebben de overhand In 1654 Acte van Seclusie→ Oranjes uitgesloten van het stadhouderschap In 1667 Eeuwig Edict→ Afschaffing van het stadhouderschap In 1672 Willem III weer stadhouder→ Prinsgezinden de overhand In 1702 dood Willem III (kinderloos)→ 2de Stadhouderloze tijdperk

vervolg Geen krachtige Raadpensionaris→ Ontstaan oligarchie van aantal regentenfamilies die zeer zelfstandig regeert in de gewesten Frankrijk In 1643 sterft Lodewijk XIII Lodewijk XIV is 5 jaar→ Kardinaal Mazarin bestuurt Van 1648-1653 de Fronde (opstand adel)

vervolg In 1661 Lodewijk meerderjarig→gaat zelf besturen Absolutisme gebaseerd op Droit Divin -ministers persoonlijke dienaren van de koning b.v. Colbert (Min van Fin.) -provincies bestuurd door intendanten -lettres de cachet→arresteren en opsluiten tegenstanders (zonder proces) -strenge censuur -sterke uitbreiding leger onder controle van de staat -staatskerk (afschaffen Edict van Nantes )

vervolg Engeland Oliver Cromwell (puritein) dictator steunend op het leger (1653 parlement ontbonden) In 1658 volgt zijn zoon Richard hem op Moet een nieuw parlement toestaan. In 1660 Restauratie (herstel Stuarts op de troon) → Karel II Moet grote invloed van het parlement toestaan (m.n. geen belastingheffing zonder hun toestemming)

vervolg In 1685 broer Karel koning (Jacobus II) -was katholiek→benoemt veel katholieken -stuurt parlement weg Jacobus krijgt een zoon→angst voor katholieke overheersing Engeland In 1688 Glorious Revolution -parlement zet Jacobus af -haalt Willem III en Mary Stuart naar Eng Willem verslaat Jacobus (vlucht naar Fr) Willem tekent Bill of Rights (rechten parlement vastgelegd)→Engeland parlementaire monarchie

Internationale verhoudingen De Republiek en Engeland Tussen 1648 en 1660 -enerzijds handelsconcurrenten→1ste Engelse zee oorlog(1652-1654) -anderzijds gemeenschappelijk belang Eng →geen Stuart op de troon De Rep →geen Oranje stadhouder Acte van Seclusie op aandringen Cromwell

vervolg Tussen 1660 en 1672 -nog steeds handelsconcurrenten→2de Engelse zee oorlog(1665-1667) -anderzijds samenwerken tegen Frankrijk→1668 verbond Eng-De Rep In 1670 Geheim verdrag van Dover (Engeland omgekocht door Lodewijk)→ in 1672 3de Engelse zee oorlog(1672-1674) In 1688 Willem III koning van Engeland (Personele Unie) → bondgenoten tegen Fr

vervolg De Republiek en Frankrijk Frankrijk wil hegemonie in Europa en natuurlijke grenzen (Rijn)→ -tot 1659 oorlog met Spanje over Zuidelijke Nederlanden -De Republiek zoekt samenwerking tegen Engeland→1662 verbond Fr-De Rep In 1667 valt Frankrijk opnieuw Zuidelijke Nederlanden binnen→ In 1668 Triple Alliantie (De Republiek,Engeland,Zweden)

vervolg In 1672 aanval op De republiek (Hollandse oorlog 1672-1678) Rampjaar Aanval van Engeland, Frankrijk, bisschoppen van Munster en Keulen (willen gebied in het oosten van De Republiek) -Frankrijk bezet groot deel van De Rep. (landleger verwaarloosd) -Hollandse waterlinie voorkomt bezetting Holland en Zeeland -aanval Engelse vloot afgeslagen(De Ruyter)

vervolg -paniek in Hollandse steden (regenten radeloos, volk redeloos,land reddeloos) -aanvallen op staatsgezinde regenten (willen onderhandelen)→velen afgezet -De Witt krijgt de schuld→afgezet en daarna vermoord -Willem III eerst kapitein-generaal,daarna stadhouder→drijft Fransen terug Gevolgen binnenland -Willem verzet de wet (pro Oranje regenten benoemd)

vervolg -breidt macht van de stadhouder uit -hervormt staatsbestel Republiek niet Gevolgen buitenland -evenwichtspolitiek De Witt mislukt -Willem wordt grote tegenstander Fr→ smeedt internationale coalities om machtsevenwicht in Europa te herstellen -versterkt band met Engeland→trouwt in 1677 met Mary Stuart II (dochter Jacobus II) -in 1688 koning van Engeland

vervolg 3 coalitie oorlogen tegen Frankrijk 1-Hollandse oorlog(1672-1678) Vrede van Nijmegen Frankrijk moet veroverd gebied teruggeven 2-Negenjarige oorlog (1688-1697) Vrede van Rijswijk -Willem III als koning van Eng erkend -veroverd gebied terug -De Rep mag troepen in Zuidelijke Ned legeren tegen Fr aanval

vervolg 3-Spaanse Successie oorlog (1702-1713) Vrede van Utrecht -Zuidelijke Nederlanden van Sp → Oost. -Rep krijgt delen van Limburg -delen Zuid Ned naar Frankrijk De Republiek blijft berooid achter→ -einde rol in internationale politiek -overgaan op neutraliteitspolitiek

Economisch Van 1648 tot 1660 gaat het nog goed -Middellandse Zee als handelsgebied open na vrede met Spanje -geen last meer van Duinkerker kapers Vanaf 1660 stagnatie en na 1672 achteruit door opkomst van Engeland en Frankrijk (protectionisme) -Engeland Acte van Navigatie (handel met Engeland alleen met Engelse schepen of schepen uit het land van herkomst)

vervolg Verloop 1ste en 2de Engelse zee oorlog -Frankrijk Mercantilisme(heffen van invoerrechten zg tarieven en subsidies voor eigen handel en nijverheid) Daardoor -terugloop succesvolle bedrijfstakken bv Leidse textielnijverheid -terugloop Oostzeehandel en dus scheeps- bouw -achteruitgang haringvisserij Uitzondering koloniale handel (groeit nog)

vervolg Daardoor lagere belastingopbrengsten (ondanks verdubbeling belastingtarieven) Daarnaast oplopende schulden door coalitie oorlogen In 1714 te betalen rente op staatsschuld hoger dan belastingopbrengsten→ In 1715 De Republiek failliet

Religieus Gewetensvrijheid en tolerantie norm -controle,censuur en vervolging praktisch lastig(ontbreken sterk centraal gezag) -principieel wenselijk geacht door regenten (gunstig voor de handel) Gevolgen -veel buitenlandse publicaties in De Republiek gedrukt bv werken van Hobbes,Bacon en Milton -internationale wetenschappers naar De Republiek bv Descartes,Spinoza,Bayle

vervolg Maar grenzen aan de tolerantie→ Boeken kunnen na verschijnen verboden worden -boeken met kritiek op de regenten -boeken over theologie bv Balthasar Beckers (tegen heksenvervolging) en werken van Spinoza na zijn dood -pleitte voor democratie -ontkende bestaan van God

Staatsgezinden (Loevesteinse factie) Prinsgezinden (Oranjeklanten) -geen stadhouder -soevereiniteit bij gewesten (Ware vrijheid) -pro Franse politiek→ -voor versterking vloot tegen Engeland -aanhang vooral onder adel en gewone volk -aanhang vooral in Holland -wel een stadhouder -soevereiniteit bij Staten Generaal -pro Engelse politiek→ -voor versterking leger tegen Frankrijk -aanhang vooral onder regenten en middenklasse -aanhang vooral in oosten

Grote Vergadering

Johan de Witt

Acte van seclusie en Eeuwig Edict

Stadhouder Willem III

Mazarin en de Fronde

Lodewijk XIV en Colbert

Oliver en Richard Cromwell

Karel II en Jacobus II

Willem III koning van Engeland

Rampjaar 1672

Franse aanval

Moord op gebroeders De Witt

Willem III en Maria Stuart II

Oorlogen van Lodewijk XIV

Vredes van Nijmegen, Rijswijk en Utrecht

1652 Eerste engelse zeeoorlog zeeslag bij Ter Heide Slag bij Livorno Maarten Tromp; slag bij Dover

2de Engelse zee oorlog

Tocht naar Chatham

Nieuw Amsterdam

Hobbes

Francis Bacon

John Milton

Rene Descartes

Baruch de Spinoza

Pierre Bayle