Kanker gerelateerde vermoeidheid NVFG Najaarscongres 2010 Kanker bij ouderen Thema Kanker gerelateerde vermoeidheid Drs. Carla Agasi-Idenburg fysiotherapeut, algemeen gezondheids-wetenschapper

Kankergerelateerde vermoeidheid Aanhoudend, subjectief gevoel van uitputting gerelateerd aan kanker of aan de behandeling ervan, dat niet in verhouding staat met recente activiteiten en interfereert met het dagelijks functioneren NVFG Najaarscongres 2010 Kanker bij ouderen 2

Uitingsvormen Lichamelijke vermoeidheid Cognitieve vermoeidheid Kanker gerelateerde vermoeidheid Uitingsvormen Lichamelijke vermoeidheid Cognitieve vermoeidheid Emotionele vermoeidheid Verminderde interesse en motivatie Lichamelijke vermoeidheid: zwakte, het niet in staat zijn tot het verrichten van lichamelijke inspanning, cognitieve vermoeidheid: concentratie- en geheugenstoornissen, emotionele vermoeidheid: snel optredende geïrriteerdheid of emotionele labiliteit NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 3

Voorkomen In alle stadia van kanker 60-96% van de patiënten Kanker gerelateerde vermoeidheid Voorkomen In alle stadia van kanker 60-96% van de patiënten Het voorkomen bij ouderen wordt onderschat omdat mensen zelf denken dat het gerelateerd is aan hun leeftijd Meest belastende symptoom Slecht gerapporteerd, slecht gediagnostiseerd, slecht behandeld NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 4

Reden slechte diagnostiek Kanker gerelateerde vermoeidheid Reden slechte diagnostiek Patiënten willen niet lastig zijn Patiënten denken geen behandeling mogelijk Patiënten bang dat behandeling dan verandert Professionals zien het niet als probleem Professionals weten niet hoe ze het moeten behandelen NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 5

Oorzaken Vermoeidheid Kanker gerelateerde vermoeidheid oorzaken vermoeidheid Oorzaken Vermoeidheid Tumor gerelateerd oorzaken Comorbideit Psychosociale factoren Iatrogene factoren Lichamelijke symptomen NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 6

Ad1: tumor gerelateerd Aard van de onderliggende tumor Kanker gerelateerde vermoeidheid oorzaken vermoeidheid Ad1: tumor gerelateerd Aard van de onderliggende tumor Stadium van de ziekte Tumor geinduceerde complicaties Anemie -neurologische uitval Electrolytafwijkingen -koorts Dehydratie/cachexie -infectie Trombose/longembolie Orgaanfalen NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 7

Ad2: comorbiditeit Hypothyreoidie Diabetes mellitus COPD Kanker gerelateerde vermoeidheid oorzaken vermoeidheid Ad2: comorbiditeit Hypothyreoidie Diabetes mellitus COPD Cardiovasculaire aandoeningen NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 8

Ad3: Psychosociale factoren Kanker gerelateerde vermoeidheid oorzaken vermoeidheid Ad3: Psychosociale factoren Angst Depressie Slaapstoornissen Alcohol misbruik Activiteiten niveau NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 9

Ad4: Iatrogene factoren Kanker gerelateerde vermoeidheid oorzaken vermoeidheid Ad4: Iatrogene factoren Chemotherapie Immunotherapie Behandeling met “small molecules” Hormonale therapie Radiotherapie Chirurgie Medicatie Chemo: afh.va. Chemo schema en gebruikte chemotherapeutica, immuno: interferon of interleukine-2, small molecules:m.n. tyrosine kinase inhibitors, cetuximab. Hormoon:vooral chirurgische/chemische castratie bij patiënten met prostaatca. Medicatie:antihistaminica, betablokkers, corticosteroiden, opioden NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 10

Ad5: Lichamelijke symptomen Kanker gerelateerde vermoeidheid oorzaken vermoeidheid Ad5: Lichamelijke symptomen Pijn Dyspnoe NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 11

Diagnostiek Ernst scoren op een 0-10 puntenschaal Kanker gerelateerde vermoeidheid Diagnostiek Ernst scoren op een 0-10 puntenschaal 0-3 punten (niet tot milde vermoeidheid) 4-6 punten (matige vermoeidheid) 7-10 punten (ernstige vermoeidheid) Score ≥4 uitgebreidere diagnostiek Sommige patienten hebben moeite met het gebruiken van een punten stelsel, deze mensen kunnen vaak wel benoemen of ze hun vermoeidheid mild, matig of ernstig vinden. Soms het beter een ander meer uitgebreid meetinstrument te gebruiken voor de analyse van vermoeidheid. Als patiënten een 7 of hoger scoren voor vermoeidheid dan is door wetenschappelijk onderzoek bewezen dat ze zullen bewegen. NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 12

Behandeling tot milde vermoeidheid (<4) Kanker gerelateerde vermoeidheid behandeling tot milde vermoeidheid Behandeling tot milde vermoeidheid (<4) Educatie en counseling van de patiënt en zijn/haar familie Algemene tips Monitoring NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 13

Matige-ernstige vermoeidheid (4-10) Kanker gerelateerde vermoeidheid Matige-ernstige vermoeidheid (4-10) Eerst verdere analyse: Medische voorgeschiedenis/medicatie Vermoeidheidsgeschiedenis Mogelijke andere onderliggende oorzaken Doe een tractus anamnese naast vragen naar ziekte status en behandeling Houdt er rekening mee dat plotselinge toename van vermoeidheid soms door een recidief komt. NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 14

Behandeling vermoeidheid Matig-ernstig vermoeidheid behandeling voor pt. onder behandeling Behandeling vermoeidheid Patiënten die nog onder behandeling zijn Patiënten die klaar zijn met de behandeling Patiënten in de palliatieve fase NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 15

Behandeling patiënten die nog onder behandeling zijn Matig-ernstig vermoeidheid behandeling voor pt. onder behandeling Behandeling patiënten die nog onder behandeling zijn Educatie/Counseling Management adviezen vermoeidheid Farmacologisch Non-farmacologisch NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 16

A1. Educatie/Counseling Matig-ernstig vermoeidheid behandeling voor pt. onder behandeling A1. Educatie/Counseling Informatie over bekende patronen van vermoeidheid gedurende en na de behandeling Verzeker de patient dat vermoeidheid niet persé een indicatie is voor progressie van de ziekte NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 17

A2. management Zelf monitoren vermoeidheid Energie sparen Matig-ernstig vermoeidheid behandeling voor pt. onder behandeling A2. management Zelf monitoren vermoeidheid Energie sparen Beperk slaapjes tot 20-30 minuten of minder Vaste structuur dagindeling Aandacht voor één taak per keer Afleiding zoeken NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 18

A3. farmacologisch Psychofarmaca Anemie behandelen Slaap medicatie Matig-ernstig vermoeidheid behandeling voor pt. onder behandeling A3. farmacologisch Psychofarmaca Anemie behandelen Slaap medicatie NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 19

A4.Non-farmacologisch Psychosociale Interventies Voedingsadvies Matig-ernstig vermoeidheid behandeling voor pt. onder behandeling A4.Non-farmacologisch Psychosociale Interventies Voedingsadvies Ontspanningstechnieken/remming overprikkeling Massage Toename activiteit Psycho soc.:cognitieve gedragstherapie, psycho educatie, expressietherapie; toename activiteit: behoud activiteiten, evt. starten beweegprogramma zowel ter bevordering van kracht als conditie, naast fysio evt ergotherapie CAVE: botmetastase, verminderde weerstand/pas op voor besmetting (beenmergtransplantatie ed), thrombocytopenie, anemie, koorts of infectie, beperkingen door metastasen elders of andere ziekten NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 20

Intermezzo 1: Wanneer Fysiotherapie Patiënten met comorbiditeiten Recentelijk grote operatie Specifieke functionele of anatomische defecten Forse deconditionering NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 21

Velthuis, Agasi-Idenburg, Wittink: effect of physical exercise on CRF Clin Oncol 2010 Intermezzo 2 Fysieke training tijdens behandeling van kanker lijkt haalbaar Effect van fysieke training tijdens behandeling van borstkanker (onder begeleiding) en prostaatkanker veelbelovend Aantal studies naar effect van bewegingsprogramma’s thuis en bij andere diagnoses dan borst- en prostaatkanker beperkt Redelijke tot goede therapietrouw (39%-100%) Nauwelijks nadelige effecten (in totaal 8 (0.7%)) NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 22

Behandeling voor patiënten na de behandeling Matig-ernstig vermoeidheid behandeling voor pt. na behandeling Behandeling voor patiënten na de behandeling Educatie/Counseling Management adviezen vermoeidheid Farmacologisch Non-farmacologisch Behandeling komt grotendeels overeen met tijdens de behandeling wel wat accent verschillen.Educatie/counseling:naast info over bekende patronen van vermoeidheid ook stimuleren zelf monitoring van vermoeidheid, management: prioriteiten stellen, snelheid matigen, activiteiten over de dag verdelen. Non-farmacologisch: pas op voor late effecten van behandeling zoals cardiomyopathy NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 23

Behandeling voor patiënten in laatste fase Matig-ernstig vermoeidheid behandeling voor pt. palliatieve stadium Kanker gerelateerde vermoeidheid Behandeling voor patiënten in laatste fase Educatie/Counseling Management adviezen vermoeidheid Farmacologisch Non-farmacologisch Educatie: info dat vermoeidheid past bij de laatste fase, varieert per moment, management: bewaar activiteiten voor periodes met meer energie, besteed geen energie aan onbelangrijke zaken. Non farmacologisch: optimaal niveau van activiteit proberen te behalen, pas op voor vallen/verminderde stabiliteit NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 24

Waar te vinden www.oncoline.nl Kanker gerelateerde vermoeidheid Kanker gerelateerde vermoeidheid Waar te vinden www.oncoline.nl www.nccn.org (National Comprehensive Cancer Network) Agasi-Idenburg et al.,Quality criteria and user-friendliness in self-reported questionnaires on CRF, Journal of clinical Epidemiology 2010 Velthuis et al.,the effect of physical exercise on CRF during cancer treatment, Clinical oncology 2010 NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 25

Bedankt voor de aandacht Laatste dia voor de lunch……. Kanker gerelateerde vermoeidheid Bedankt voor de aandacht NVFG Voorjaarscongres 2010 Door de lijnen heen 26