VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt

ELEKTRICITEIT Eenvoudig in gebruik Niet meer weg te denken in onze maatschappij Gevaarlijk bij ondoordacht gebruik Risico’s: welke? Veiligheidsmaatregelen?

EENHEDEN / GROOTHEDEN Stroomsterkte Spanning Is het verplaatsen van elektronen Symbool: I Eenheid: A (Ampère) Spanning Is de kracht (druk) waarmee de elektronen worden rond gestuurd in de kring Symbool: U Eenheid:V (Volt)

EENHEDEN / GROOTHEDEN Weerstand Is de tegenstand welke de elektrische stroom ondervindt doorheen de elektrische stroomkring. Deze weerstand zorgt ervoor dat de stroom(sterkte) niet te groot wordt Symbool: R Eenheid: Ω (Ohm)

DE WET VAN OHM of of

U I= R DE WET VAN OHM BESLUITEN Bij gelijkblijvende U : I als R en Bij gelijkblijvende R: I als U en I als U I= U R

ELEKTRISCH VERMOGEN Als U = en I dan zal P Als R = en I dan zal P Gevolg: Als U = en I dan zal P Gevolg: Als R = en I dan zal P oververhitting!

ELEKTRICITEIT - MENS INVLOEDSFACTOREN I door lichaam R lichaam (Rm) R huid (Rc) Aanrakingsoppervlak(Rc) R plaats waar je staat(Rma) (hout – ijzer) Rc Rm Rma

R= Klein I= Groot R= groter I= Kleiner R= Groot I= Klein

ELEKTRICITEIT - MENS SOORTEN SPANNING Wisselspanning ~ vb. 230V / 50Hz 50 wisselingen per seconde Gelijkspanning ~ stroomt steeds in dezelfde richting * Wisselspanning is gevaarlijker (bij dezelfde spanning) dan gelijkspanning

ELEKTRICITEIT - MENS BIJKOMENDE INVLOEDSFACTOREN Duur van het contact (kort – lang) Gevolgde stroomweg Vinger – vinger Hand - voet (via hart !!) … 0.4 1.5 1

INVLOED van de grootte van de stroom(1) FYSIOLOGISCHE REACTIES 0,01 – 1 mA Kriebeling in de hand 1 – 5mA Gevoel in de hand verdwijnt/ lichte verstijving van de hand en de onderarm 5 – 15mA Krampvorming in de hand en onderarm. Een in de hand gehouden geleider kan nog nauwelijks losgelaten worden. 15 – 25mA Krampvorming verhoogd. De geleider kan niet meer losgelaten worden. 25 – 50mA Verhoging van de bloeddruk. Hartslagritme wordt onregelmatig. Omkeerbare stilstand van het hart.

INVLOED van de grootte van de stroom(2) FYSIOLOGISCHE REACTIES 50 - 80mA Verlies van het bewustzijn 80 mA – 3A Verlies van het bewustzijn. Hartkamerfibrilatie (t>0,3sec) > 3A Verhogen van de bloeddruk. Hartslagritme wordt onregelmatig. Onomkeerbare stilstand van het hart. Meestal verlies van het bewustzijn.

ELEKTRICITEIT - MENS RISICO’s en ONGEVALSONDERZOEK oorzaken: Defecte of slechte machines, toestellen en leidingen Slechte of ontbrekende aardverbindingen Foutieve aanleg of montage Indirecte of directe aanraking van delen die onder spanning staan Verkeerd gebruik van elektrische installaties en/of materialen Onoplettendheid, onachtzaamheid en onwetendheid

Risico’s van elektriciteit voor de mens en omgeving Brand Explosie Elektrocutie Elektrisering Verbranding Reactie/ val

VLAMBOGEN en EXPLOSIE ELEKTRISCHE BOOG EXPLOSIE De lucht tussen 2 punten wordt geleidend t.g.v. de hoge spanning Kortsluiting EXPLOSIE T.g.v. warmte (warmte, oververhitting, …) en explosief mengsel explosie

PREVENTIE Elektriciteit is onzichtbaar (maar wel gevaarlijk en voelbaar) Hoe gevaren uitschakelen? Risico’s uitschakelen Collectieve bescherming Veiligheidsspanning

RISICO’s UITSCHAKELEN Werken zonder elektriciteit Andere risico’s (vb. pneumatisch, oliedruk, …) Spanningsloos werken Procedure volgen (= belangrijke 8{vitale5}) Uitschakelen; Vergrendelen; Meten; Afschermen; Kortsluiten en aarden.

DE VITALE 5 1. Vrijschakelen (buiten spanning stellen) 2. Vergrendelen tegen terug inschakelen (plaatsen van een slot) 3. Meten van het spanningsloos zijn (testen op aan-/afwezigheid van spanning) 4. Aarden en kortsluiten (op veilige wijze, volgens goed vakmanschap) 5. Afbakenen van de werkzone (afschermen, waarschuwingsbord) 19 19

De vitale 5 5 1 3 4 2 Spanning niet inschakelen Men werkt op het net !!! 1 3 4 2

SPANNINGSLOOS WERKEN Uitzondering Dringende noodzaak EN Werkverantwoordelijke geeft schriftelijke toestemming Installatie is geschikt om werken onder spanning uit te voeren Aangepaste maatregelen genomen

COLLECTIEVE BESCHERMING Fysieke afscherming belet het aanraken van onder spanning staande delen Vb. Schakelkast (beschermingsgraad – zie verder) Omhulsel wasmachine Verwijdering (hoogspanningslijn) Isolatie (= niet geleidend materiaal) Vb. draden, kabels, …

BESCHERMINGSGRAAD Voorstelling IP XYZ Omschrijving: Is de bescherming tegen het aanraken van onder spanning staande delen door mens materiaal en de bescherming tegen het binnendringen van vreemde vaste voorwerpen EN bescherming tegen het binnendringen van vloeistoffen

BESCHERMINGSGRAAD Voorbeeld IP 445 1ste cijfer (4): binnendringen van vaste delen >1mm 2de cijfer (4): binnendringen van vocht – waterprojecties uit alle richtingen 3de cijfer (5): schokbestendigheid

COLLECTIEVE BESCHERMING Isolatie Enkelvoudig Bijkomende Dubbele isolatie Symbool:

COLLECTIEVE BESCHERMING Aarding Is een verbinding van de uitwendige metalen delen van elektrische toestellen met de aarde DOEL: Aanraakbare geleidende delen op aardpotentiaal brengen Bij een isolatiefout de kans op elektrocutie verkleinen Equipotentiaalverbinding Alle geleidende metalen delen van de installatie worden met mekaar verbonden en vervolgens met de aarde

M Goede aarding Veel stroom Slechte aarding Geen aarding Niets Alles Weinig stroom Slechte aarding Minder stroom Veel stroom Geen aarding Niets Alles 27

COLLECTIEVE BESCHERMING Aardlekschakelaar Doel: de elektrische installatie onderbreken bij een te grote lek- of foutstroom Gevolg: beveiliging tegen onrechtstreekse aanraking van onder spanning staande delen Is geen beveiliging tegen overstroom of kortsluiting

COLLECTIEVE BESCHERMING ZEKERING - BEVEILIGINGSAUTOMAAT Doel: beveiliging tegen overbelasting (kleine overstromen) en kortsluiting (grote overstromen) Is geen beveiliging van de mens tegen elektrocutiegevaar!! Is een beveiliging van de installatie

COLLECTIEVE BESCHERMING VEILIGHEIDSSPANNING Veiligheidsspanning is een spanning die zo laag is dat de aanraking ervan ongevaarlijk is Droge omstandigheden: 50V ~ of 120V= Zeer Lage VeiligheidsSpanning (ZLVS) 12V= vochtige omgeving

STATISCHE ELEKTRICITEIT Ontstaat bij wrijving tussen 2 NIET geleidende stoffen Mens: schrikreactie gevolg: val, … Installatie: vonkoverslag ontploffing

STATISCHE ELEKTRICITEIT MOGELIJKE SITUATIES Lopen over nylon vloerbedekking Wrijven over kunststof Kleding die wrijft over menselijk lichaam Verfspuiten en gelijkaardige activiteiten Laden en lossen van poeder Pneumatisch transport van poeders en korrels in mengers en doseersluizen van weegbunkers Opstijgende gas- of dampbellen die turbulentie veroorzaken Stromen van olie door een leiding naar een tank Uitstromen uit leidingen Gebruik van drijfriemen

STATISCHE ELEKTRICITEIT Hoe beperken? Antistatisch schoeisel en kledij dragen Aarding aanbrengen Equipotentiale verbindingen bij het overtappen en bij assemblage van elektronische toestellen Metaalvezels verwerken in het product De relatieve vochtigheid verhogen (>65%) Plaatselijk afzuiging (onder de onderste explosiegrens)

STATISCHE ELEKTRICITEIT Transport van vloeistoffen en gassen Specifieke maatregelen Stroomsnelheid van de vloeistof beperken Pijpleidingen, apparatuur en tanks aarden Bij lossen of laden, eerst de aardkabel aanbrengen (equipotentiaalverbinding) De valhoogte van het product beperken Antistatische dope toevoegen Bij verfspuiten of gritstralen: apparatuur aarden en de stroomsnelheid beperken Stikstof in plaats van lucht als drijfgas gebruiken bij pneumatisch transport

ELEKTRISCH MATERIEEL Haspels en verlengsnoeren Gebruik de juiste leidingdikte (i.f.v. stroom-sterkte) Het aangesloten vermogen < toegelaten vermogen van de haspel Haspel volledig afrollen Inductie

ELEKTRISCH MATERIEEL Elektrisch materieel Elektrisch aangedreven arbeidsmiddelen moeten volgens de VCA-richtlijnen jaarlijks nagekeken worden – aandachtspunten: Goede werking Staat van onderhoud De mate van elektrische veiligheid Aanwezige veiligheden Invoeringen van kabels in stekkers en in het apparaat

ELEKTRISCH MATERIEEL Elektrisch materieel Beschadigde snoeren, haspels en stopcontacten onmiddellijk vervangen Elektrisch draagbaar handgereedschap: dubbele isolatie !! Geen beveiliging tegen vocht !! CE- markering dragen De aarding van verplaatsbare elektrische installatie en de aansluitpunten op werfinstallaties en mobiele installaties moet gecontroleerd worden

KWALIFICATIES BETEKENIS BA BA staat voor bekwaamheid van personen voor het werken aan elektrische installaties In het AREI zijn de voorwaarden vastgelegd waaronder de toekenning van de codificatie mag gebeuren

BA - CODIFICATIE

CODIFICATIE: BA4 GEWAARSCHUWDEN zijn personen die: ofwel voldoende onderricht werden aangaande de elektrische risico's verbonden aan de hen toevertrouwde werkzaamheden ofwel permanent bewaakt door een vakbekwaam persoon tijdens de hen toevertrouwde werkzaamheden teneinde de aan elektriciteit verbonden risico's tot een minimum te herleiden

CODIFICATIE: BA5 VAKBEKWAMEN zijn personen die: via kennis, verkregen door opleiding of ervaring, de gevaren verbonden aan de uit te voeren werkzaamheden zelf kunnen inschatten en maatregelen kunnen bepalen; teneinde de specifieke risico’s te elimineren of tot een minimum te beperken. Voorbeelden: Elektrotechnici en ingenieurs belast met de uitbating van elektrische installaties; Leerkracht in zijn lokaal ….

Kwalificaties Voor het werken aan elektrische installaties en voor het betreden van lokalen van de elektrische dienst, MOET minstens iedereen BA 4 zijn

VOORBEELDVRAAG 1 Wat is het effect van een grotere spanning bij elektriciteit a) de weerstand tussen de contactpunten wordt kleiner b) de stroom die via het contact loopt is groter c) de stroom die via het contact loopt is kleiner Antwoord: b

VOORBEELDVRAAG 2 Welke factor beïnvloedt de grootte van de stroom bij een stroomdoorgang door het lichaam? a) Het gewicht, hoe zwaarder de persoon des te groter de stroom b) De dikte van de huid: hoe dikker de huid des te groter de stroom c) Het aanrakingsoppervlak: hoe groter het aanrakingsoppervlak des te groter de stroom Antwoord: c

VOORBEELDVRAAG 3 Vanaf welke lekstroom moet de aardlekschakelaar (differentieelschakelaar) op een werf de stroom onderbreken? a) 3 mA b) 30mA c) 75mA Antwoord: b

VOORBEELDVRAAG 4 Tegen wat beschermt een automaat of zekering in een elektrische installatie? a) elektrocutie b) kortsluiting c) statische elektriciteit Antwoord: b

VOORBEELDVRAAG 5 Welke personen vallen onder de categorie “gewaarschuwde BA4”? a) gewone werknemers b) ingenieurs en hoog gekwalificeerde technici bekend met de elektrische installatie c) uitbatings- en onderhoudspersoneel van elektrische installaties Antwoord: c