De supermarkt als belangrijkste verkoopppunt van alcohol: een analyse van de huidige rol van de supermarkt in het alcoholbeleid Fieke Franken Onderzoekscoördinator Lokaal Alcoholbeleid Ede, 20 september 2012

Inhoud Alcoholverkoop in de supermarkt Nalevingsonderzoek in supermarkten Effecten van verschillende interventies in de supermarkten (20 jaar grens, age viewers) Rol van toezicht ten aanzien van de naleving in supermarkten

Wat drinkt de Nederlander? Bron: diverse bronnen

Waar koopt de Nederlander? Bron: diverse bronnen

Waar kopen jongeren? De jongeren geven aan alcohol te kopen in: levensmiddelenzaken (76%) cafés/discotheken (46%) sportkantines (2%) cafetaria’s (1%) Bron: Intraval (2011) INTRAVAKL, 2011. Dit onderzoek is representatief voor alle 13-jarige, alle 14/15-jarige en alle 16-17-jarige jongeren uit Nederland, maar is wel onderzocht via zelfmonitoring.

Nalevingsonderzoek: De methode mystery-shopping Mystery shoppers van 15 jaar bezoeken sportkantines, supermarkten, horeca, slijterijen, jongerencentra en cafetaria’s.

Naleving leeftijdsgrenzen in Nederland (2005) Bron: Drank kopen kent geen leeftijd, 2006

Naleving leeftijdsgrenzen in Nederland (2011) 0% via het thuisbezorgkanaal, 3% in sportkantines, 11% in de horeca (cafés, discotheken), 15% in cafetaria‟s, 30% in supermarkten, 40% in slijterijen Supermarkten: bezocht 400, cafetaria’s +/- 100 Slijterijen +/- 200, sportkantines +/- 80 Horeca: 300, Thuisbezorgkanalen, +/- 50 Bron: Alcoholverkoop aan jongeren. Een landelijke nalevingsonderzoek (2011)

20 jaar actie CBL Om zeker te weten dat een koper oud genoeg is om alcohol aan te mogen verkopen, vraagt de kassamedewerker aan klanten onder de 20 jaar naar legitimatie wanneer zij alcohol kopen. Wanneer een jongere onder de 20 zijn of haar legitimatie niet laat zien, mag de alcohol of tabak ook niet meegegeven worden. Het is een brancheafspraak waaraan iedere supermarkt zich gecommitteerd heeft.

Cijfers CBL onderzoek Totaal 160 bezoeken: 80 bezoeken voor invoering van actie en 80 bezoeken na invoering CBL actie (effectmeting) Naleving voor: 23% Naleving na: (effectmeting) 30% Bij 54% vd jongeren werd niet om het ID gevraagd Bij 38% dat het ID werd gecheckt werd toch alcohol verkocht Bron: Nog geen 20 jaar? Laat je legitimatie zien!”,Universiteit Twente (2009)

Age viewer systeem Hoe werkt het systeem: controle op afstand. Cijfers onderzoek HEM 100 aankooppogingen. Naleving van 96% bij systeem en naleving van 12 % bij reguliere verkoop (tabak) Bij 10 aankopen bij de HEM-kassa moest de jongere zijn of haar ID-kaart laten zien. Dit resulteerde in een 100% naleving (alcohol) VWS onderzoek: 100% naleving Wanneer op het eerste gezicht niet met zekerheid kan worden bepaald dat de koper volwassen is, wordt vanuit het controlecentrum verzocht om het ID op de terminal te plaatsen. Zodoende kan, wederom op afstand, de leeftijd in alle gevallen met zekerheid worden vastgesteld en uitgesloten worden dat aan te jonge mensen wordt verkocht. Voor klanten die buiten iedere twijfel volwassen zijn zal het gehele proces gemiddeld 3 seconden tijd in beslag nemen. Zonder autorisatie vanuit het controlecentrum is afrekenen van leeftijdsgebonden producten onmogelijk. 1) Shop Floor Compliance with Age Restrictions for Tobacco Sales: Remote Versus In-Store Age Verification (2009) 2) Effectiviteit HEM controlesystematiek ter verbetering van de naleving van de leeftijdsgrenzen (2010)

Effect van toezicht op naleving van de leeftijdsgrenzen (regio Rivierenland) Gemiddelde naleving gestegen van 19% naar 79% in 2010. Cafetaria’s Cafes: 0% in 2009 naar 80% in 2010. Ook de cafetaria’s doen het goed met een stijging van 7% naar 78% naleving. De slijterijen hebben de laagste naleving in regio Rivierenland: een naleving van 60% (in 2009 was dit 20%). Alle type verkooppunten zijn beter gaan naleven.

Hoe vaak moet je handhaven? De verkooppunten moeten minimaal 4 keer per jaar worden gecontroleerd op de naleving van de leeftijdsgrenzen om het effectief te laten zijn. Bron: Wagenaar, A.C., etal., (2005). Complying With the Minimum Drinking Age: Effects of Enforcement and Training interventions. Alcoholism: Clinical and Experimental Research

Conclusie Supermarkt het belangrijkste verkooppunt voor alcohol Naleving van de leeftijdsgrenzen in supermarkten is verbeterd, maar is nog steeds niet goed Age viewer een mogelijke oplossing voor de slechte naleving in supermarkten Handhaving door toezichthouder kan zeer effectief zijn in het verbeteren van de naleving

Voor meer informatie www.alcoholbeleid.nl ffranken@stap.nl