RADIOTHERAPIE IN DE PALLIATIEVE FASE 29 september 2011 2e Regionale symposium palliatieve Zorg ‘s-Hertogenbosch

DOE MEER MET MINDER ……., mogelijkheden met kortdurende radiotherapie in de palliatieve fase

introduceren Bing Oei radiotherapeut Tilburg

introduceren Sinds 2010 ``Verbeeten Breda’’ naast het

introduceren Sedert 5/9/2011 Verbeeten Den Bosch

palliatieve zorg: overweeg altijd radiotherapie boodschap vooraf: onthouden !! : palliatieve zorg: overweeg altijd radiotherapie voor overleg 013-5947777 (centraal nummer hoofdlocatie )

U wordt in contact gebracht met: Karin De Winter Daniëlle Eekers Antoine Engelen Friederike Koppe Jan Metsaars Bing Oei Robert Poorter Philip Poortmans Tom Rozema Luc Scheijmans Theo Veninga Vanaf 1 november: Stefan Franken

radiotherapie: rol bij pijnbestrijding…

Radiotherapie doel en voorwaarden bij antalgische bestraling logistieke werkwijze bij antalgische bestraling antalgische bestraling hoe doe je dat op welke termijn effect? wat te doen bij onvoldoende effect? bijwerkingen

doel radiotherapie bij antalgische XRT: verminderen pijn verminderen afgeleide klachten verbeteren conditie van patient

doel radiotherapie bij een antalgische XRT: in een minimale tijdsspanne: een maximaal effect (palliatief) bereiken = hypofractionering

bij antalgische bestraling: geen onderscheid in de behandeling van: neuropatische pijn (druk op of beschadiging van zenuwweefsel) nociceptieve pijn (door weefselbeschadiging)

voorwaarden palliatieve radiotherapie: belasting voor de patiënt: zo gering mogelijk resultaat op korte termijn balans: positief effect op de kwaliteit van leven

werkwijze bij palliatieve bestraling: logistieke werkwijze werkwijze bij palliatieve bestraling: consult Tilburg/Breda/ Den Bosch (30 - 45 min.) voorbereiding CT scan Tilburg (binnen 24 uur) (30 min. scan + 45 min. planning) uitvoering op het bestralingstoestel Tilburg/Breda/ Den Bosch (20 min.)

radiotherapie in de palliatieve fase: uitstapje: wat kan er nog meer ? radiotherapie in de palliatieve fase: behalve pijnbestrijding wat kan er nog meer?

dreigende dwarslaesie uitstapje: wat kan er nog meer ? botmetastasen indicaties: dreigende dwarslaesie hersenmetastase(n) vena cava syndroom pijn of oedeem obstructie bloedingen hypersalivatie

pijn t.g.v. huidulceratie door tumoringroei: uitstapje: wat kan er nog meer ? pijn t.g.v. huidulceratie door tumoringroei: Voorbeeld: angiosarcoom na combinatie RT en hyperthermie

een antalgische bestraling, hoe doe je dat? de uitvoering van de bestraling, hoe doe je dat? een antalgische bestraling, hoe doe je dat? uitwendige bestraling (teletherapie) inwendige bestraling (brachytherapie)

inwendige bestraling niet te bestralen met een beperkt aantal velden de uitvoering van de bestraling, hoe doe je dat? inwendige bestraling niet te bestralen met een beperkt aantal velden behandeling met radio-isotopen (i.v. Sr89, Sm153,I131) = nucleaire geneeskunde

wanneer merkt de patiënt het effect? botmetastasen

Botmetastasen frequent bij: wanneer merkt de patiënt het effect? Botmetastasen frequent bij: - mammaca, - prostaatca. - bronchusca. niercelca. Pijn  verminderde mobiliteit  complicaties

behandeling: wat merkt de patient ervan… wanneer merkt de patiënt het effect? behandeling: wat merkt de patient ervan… eenmalige bestraling (single dose) → 3 - 4 dgn geringe pijntoename (flare up) → na 3 - 4 wkn pijnreductie bij 70 - 80% patiënten bottrial: single dose ≈ gefractioneerd

voordelen single dose: hoeveel fracties? voordelen single dose: gelijkwaardig effect i.v.m. met gefractioneerde bestraling patiënt hoeft maar 1 x te komen goedkoper

wanneer merkt de patiënt het effect? pijnbestrijding wat te doen aan deze kortdurende pijn toename (flare-up) ? → zorg voor adequate pijnstilling → paracetamol → NSAID’s, (cave maagklachten/bloedingen) → combinatie → morfine, (cave obstipatie: laxans!) → dexamethason, (cave maagklachten)

effectiviteit radiotherapie  hoeveel fracties zijn er nodig? aantal fracties afhankelijk van: 12 x 2.5 Gy 10 x 3 Gy 5 x 4 Gy 1 x 8 Gy conditie en levensverwachting patient palliatieve schema’s kunnen herhaald worden ! (indien nodig)

wanneer opnieuw bestralen? wat te doen bij onvoldoende effect? wanneer opnieuw bestralen? indien na 6 – 8 weken geen/onvoldoende effect: re-irradiatie: 1 x 8 Gy of 5 x 4 Gy

pijn door druk op zenuwweefsel andere oorzaken van pijn indicatie: pijn of oedeem pijn door druk op zenuwweefsel pijn door infiltratie in omringende weefsels oedeem door stuwing, door uitgebreide lymfklierpakketten doel: verkleinen van de tumormassa → afname druk → afname pijn

bijwerkingen

indicatie: dreigende dwarslaesie .compressie van het ruggemerg spoedindicatie binnen 24 uur nadat de neurologische klachten zijn ontstaan → XRT

sensibiliteitsstoornissen indicatie: dreigende dwarslaesie symptomen pijn in de rug radiculaire pijn spierzwakte sensibiliteitsstoornissen mictie- en defaecatieproblemen

interventie neurochirurg XRT i.c.m. corticosteroiden indicatie: dreigende dwarslaesie interventie neurochirurg XRT i.c.m. corticosteroiden indien de neurologische uitval al aanzienlijk is → kans op herstel ↓ vroege onderkenning belangrijk

selecteren op conditie van patiënt indicatie: hersenmetastasen selecteren op conditie van patiënt goede conditie, goede reactie op corticosteroïden → XRT - 60-90%: klachten ↓ - 75-85%: effect houdt aan tot moment van overlijden - 5 x 4 Gy: mediane levensverwachting ½ jr.

stereotactische radiotherapie voor hersenmetastasen met linac of gammaknife indicatie: hersenmetastasen indicatie 3 of minder meta’s

voor hersenmetastasen met lineaire versneller Stereotactische bestraling voor hersenmetastasen met lineaire versneller Niet invasief Geen frame

Stereotactische hersenbestraling 3 sessies geen toxiciteit, geen haaruitval Gelijkwaardig aan “gammaknife”

Stereotactische hersenbestraling Indicaties: Tot 3 hersenmetastasen(www.oncoline.nl) Maximale diameter 4 cm Aangetoonde solide maligniteit m.u.v. kiemceltumor, kleincellig bronchuscarcinoom K.I. > 70 Geen leptomeningeale metastasen

≤ 3 hersenmetastasen stereotactische radiotherapie Meer informatie: Daniëlle Eekers Theo Veninga Jan Metsaars Vanaf november ook in Verbeeten Den Bosch

slechte conditie: - alleen corticosteroïden - analgetica - geen XRT indicatie: hersenmetastasen slechte conditie: - alleen corticosteroïden - analgetica - geen XRT

compressie van VCS of VCI indicatie: VCSS of VCIS compressie van VCS of VCI door druk vd tumor op het vat hoofdpijn gestuwd gelaat benauwdheid niet plat kunnen liggen venentekening op thorax en rug

XRT: binnen 1 – 4 wkn vermindering van klachten indicatie: VCSS of VCIS XRT: binnen 1 – 4 wkn vermindering van klachten als 1e uiting en snel optreden gewenst: stent plaatsen

doel: verkleinen van de tumormassa → afname druk indicatie: VCSS of VCIS Bij kleincellig bronchuscarcinoom: eerst chemotherapie doel: verkleinen van de tumormassa → afname druk

tumorgroei in holle organen → obstructie → klachten indicatie: obstructie tumorgroei in holle organen → obstructie → klachten trachea (benauwdheid, prikkelhoest) oesophagus (passageklachten)

longbloeding (bij longca) indicatie: bloeding longbloeding (bij longca) - 40-70% patiënten haemoptoë in de palliatieve fase - bij persisterende haemoptoë: 1 x 8 Gy, of bij grote tumormassa 2 x 8 Gy - bij 80% vd patiënten goede controle kwaliteitsverbetering van palliatief terminale zorg door huis / verpleeghuisarts, Heeze 22 maart 2007 (Luc Scheijmans, radiotherapeut)

- doorgroei van rectum- of cervixca - niercelca indicatie: bloeding haematurie - blaasca - doorgroei van rectum- of cervixca - niercelca - doorgroei van prostaatca

bloeding tr. digestivus - 1 x 6 Gy maag / rectum indicatie: bloeding bloeding tr. digestivus - 1 x 6 Gy maag / rectum - 5 x 4 Gy maag / rectum

huidbloeding: - 1 x 6 Gy - 5 x 4 Gy - haemostase - ↓ foetor - ↓ pijn indicatie: bloeding huidbloeding: - 1 x 6 Gy - 5 x 4 Gy - haemostase - ↓ foetor - ↓ pijn

Waarom moet de patient toch naar Tilburg? PET-scan CT-scan

“stralend” werken in de palliatieve zorg

www.verbeeten.nl 013 – 594 77 77

www.verbeeten.nl 013 – 594 77 77

bel ons om te overleggen onthouden !! : bij twijfel of vragen: bel ons om te overleggen