Seminarie leerkrachten 2011 De Belgische economie tijdens en na de economische crisis Nationale Bank van België 19 oktober 2011

De Belgische economie tijdens en na de economische crisis - Een overzicht 4 uiteenzettingen: 1. Algemene inleiding: de belangrijkste fasen 2. De economische en financiële crisis: de geschiedenis herhaalt zich 3. België tijdens de crisis: schokken en reacties 4. Na de crisis: de uitdagingen inzake economisch beleid voor Europa en België Voorbereid door Vanessa Baugnet Annick Bruggeman Luc Dresse Wim Melyn Christophe Piette

De Belgische economie tijdens en na de economische crisis 1. Algemene inleiding Gepresenteerd door Wim Melyn Departement Studiën

Vooraf ...

Overzicht van de uiteenzetting I. De financiële crisis 1. Oorzaken 2. Startschot 3. Verloop II. De economische crisis III. Gevolgen van de crisis IV. Huidige toestand en uitdagingen

I.1. De financiële crisis - Wat is er fout gelopen? Macro-economische omgeving "Great Moderation" Zeer expansief monetair beleid in de periode 2003-2004 Mondiale onevenwichtigheden ("savings glut") Micro-economische omgeving Foute incentives originate-to-distribute bankieren effectisering, off-balance entiteiten verloningssysteem financiële sector Zwaktes in risicobeheer Zwaktes in regulering en toezicht Lage rentevoeten, "Search for Yield", onderschatten van risico Soepel krediet en opbouw onhoudbare schuldposities Ontstaan van zeepbellen op activamarkten

Zeer lage rentevoeten1 ... (maandgegevens) Bron: Thomson Reuters Datastream. 1 Rendementen op overheidsobligaties met een looptijd van 10 jaar gedefleerd met de index van de consumptieprijzen. 2 Rendement van Duitse overheidsobligaties met een looptijd van 10 jaar gedefleerd met de index van de consumptieprijzen.

... waren belangrijke factor bij de forse toename van de schulden en van de activaprijzen Schuld van de niet-financiële sectoren (kwartaalgegevens, procenten van het bbp) Activaprijzen (indexcijfers 2007=100) Bronnen: OESO, Thomson Reuters Datastream.

I.2. Problemen met subprime hypotheken waren de trigger van de financiële crisis Betalingsachterstand van ten minste zestig dagen en inbeslagnemingen van gehypothekeerde goederen (procenten van het totale aantal uitstaande leningen) Bron: Thomson Reuters Datastream.

I.3. Verspreiding van de financiële crisis Verschil tussen interbancaire rente en overnight index swap (ois) rente1 (basispunten) september : overname Fannie Mae en Freddie Mac, failliet Lehman Brothers, redding AIG en ook in Europa problemen financiële sector september-december: reeks overheidsmaatregelen kalmeert de markten maart: Bear Stearns augustus: problemen VS subprime komen op voorgrond Bron: Thomson Reuters Datastream. 1. Dit is een indicator van het wantrouwen tussen de banken.

Overzicht van de uiteenzetting I. De financiële crisis II. De economische crisis 1.Transmissiekanalen financiële crisis 2. Diepe en mondiale recessie 3. Uitzonderlijke beleidsmaatregelen III. Gevolgen van de crisis IV. Huidige toestand/uitdagingen

II.1. Impact financiële crisis op de reële economie - diverse kanalen Duurdere en moeilijkere financiering van ondernemingen en gezinnen Zowel voor wat betreft bancair krediet als voor beroep op kapitaalmarkten Impact op investeringen Negatieve vermogenseffecten Aanzienlijke daling van het nettovermogen van de gezinnen Impact op de consumptiegroei via verhoging van de spaarquote Vertrouwen (en onzekerheid) Mogelijk additioneel effect op investeringen, consumptie Investeringen: vraagvooruitzichten, consumptie: werkloosheidsvooruitzichten Verzwakking van de internationale activiteit Verzwakking verspreid via internationale handel Internationale handel liep fors terug vanaf herfst 2008 tot midden 2009 (-17 %)

Het nettovermogen van de huishoudens viel terug (kwartaalgegevens, procenten van het bbp) Bronnen: ECB, Thomson Reuters Datastream.

De verwachte groei voor 2009 werd fors verlaagd Opeenvolgende ramingen van de bbp-groei (jaarlijkse veranderingspercentages naar volume) Bron: Consensus Economics.

De internationale handel tekende een sterke terugval op Gemiddelde van de in- en uitvoer van goederen (volumegegevens, indexcijfers januari 2007 = 100) Bron: Centraal Planbureau (CPB).

II.2. Een uitzonderlijk diepe recessie in de geavanceerde landen¹ ... Verandering bbp naar volume t.o.v. het voorgaande jaar (percentages) Bronnen: BEA, Buyst E.2, INR, NBB. 1 Vanaf 1996 voor kalenderinvloeden gezuiverde gegevens. 2 Buyst E. (1997), « New estimates for the Belgian economy », Review of Income and Wealth, 43, 357-375.

... die bovendien zeer wijd verspreid was Landen in recessie1 (procenten van het totale aantal landen, gewogen met de koopkrachtpariteiten) Bron: IMF. 1 Contractie in het koopkrachtpariteiten-gewogen per capita bbp naar volume. De grijze zones geven een recessie van het mondiale bbp per capita aan.

II.3. Maar ook uitzonderlijke beleidsreacties: monetair beleid Voornaamste beleidsrentetarieven (daggegevens) Activa op de balans van de centrale banken (maandgemiddelden, in % van het gemiddelde bbp gedurende de periode 2007-2010) Bronnen: ECB, Federal Reserve, IMF. 1 Voor de leidinggevende rentetarieven wordt de lijn gesplitst als de centrale bank zich een vork tot doel heeft gesteld; het plafond van die vork wordt daarbij aangeduid door een fijnere lijn in dezelfde kleur.

Maar ook uitzonderlijke beleidsreacties: budgettair beleid (procenten van het bbp) Budgettaire stimuleringsmaatregelen Automatische stabilisatoren v2009\wm10f 2009 2010 Bronnen: EC, IMF, OESO. 1 De G20 bestaat uit de EU en 19 landen: Argentinië, Australië, Brazilië, Canada, China, Duitsland, Frankrijk, India, Indonesië, Italië, Japan, Mexico, Rusland, Saoedi-Arabië, Turkije, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten, Zuid-Afrika en Zuid-Korea. 2 Gewogen gemiddelde voor de G20-landen berekend op basis van het bbp tegen koopkrachtpariteiten. 19

Beleidsmaatregelen zorgden voor economisch herstel Verloop van het bbp (veranderingspercentages op jaarbasis) Bron: IMF.

Overzicht van de uiteenzetting I. De financiële crisis II. De economische crisis III. Gevolgen van de crisis 1. Verzwakking positie geavanceerde landen 2. Verslechtering toestand arbeidsmarkt 3. Forse toename overheidsschuld IV. Huidige toestand/uitdagingen

III.1. De crisis heeft de positie van de geavanceerde landen verder verzwakt ... Aandeel van de economieën in het wereld-bbp (bbp in koopkrachtpariteiten, aandeel in het totaal) Bron: IMF. 22

III.2. ... en heeft de toestand op hun arbeidsmarkt doen verslechteren ... Werkloosheidsgraad (procenten van de beroepsbevolking) Bronnen: BLS, EC.

III.3. ... en weegt op hun overheidsfinanciën Bruto overheidsschuld (procenten van het bbp) Bron: IMF.

Overzicht van de uiteenzetting I. De financiële crisis II. De economische crisis III. Gevolgen van de crisis IV. Huidige toestand/uitdagingen 1. Overheidsschuldencrisis 2. Economische groeivertraging 3. Conclusie

IV.1. Overheidsschuldencrisis gevolg van verslechterde toestand overheidsfinanciën Rendementsecarts van de staatsleningen op 10 jaar t.o.v. de Duitse Bund (basispunten) 2007 2008 2009 2010 2011 Bron: Thomson Reuters Datastream.

Beleidsreactie Europese autoriteiten op overheidsschuldencrisis Noodfinanciering financiële hulpprogramma's: Griekenland (€110 en 109 miljard), Ierland (€85 miljard), Portugal (€78 miljard); stabiliseringsmechanismen: tijdelijk: (EFSM) (€ 60 miljard) en (EFSF) (€ 440 miljard) permanent: ESM vanaf 1 juli 2013 (€ 500 miljard) bijkomende bijdrage IMF (€ 250 miljard) ECB: bijkomende niet-conventionele maatregelen (SMP, liquiditeitsverstrekking, ...) Voorkomen crisissen in de toekomst versterken toezicht op het financieel stelsel versterken "economische governance" (six pack)

IV. 2. Een (onverwacht) sterke vertraging tijdens H1 2011 ... Bbp-verloop in China, VS, Japan en Eurogebied (seizoengezuiverde gegevens, veranderingspercentages t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar) Internationale handel in goederen (gemiddelde van in- en uitvoer) (seizoengezuiverde maandgegevens, volumes, indexcijfers januari 2007=100) Bronnen: BEA, Cabinet Office (Japan), CPB, EC.

... en een terugval van het vertrouwen van consumenten en ondernemers doen de vrees voor een nieuwe crisis toenemen (gestandaardiseerde maandgegevens1) Ondernemersvertrouwen (verwerkende nijverheid) Consumentenvertrouwen 2007 2008 2009 2010 2011 2007 2008 2009 2010 2011 Bronnen: EC, Thomson Reuters Datastream, NBB. 1 Deze reeksen werden bekomen door van de basisgegevens het gemiddelde af te trekken en te delen door de standaardafwijking sinds januari 1985. 29

IV.3. Conclusies Oorzaken van de crisis Macro-economisch: "great moderation", expansief monetair beleid, mondiale onevenwichten ("savings glut") Micro-economisch: foute incentives, zwaktes risicobeheer/regulering/toezicht Gevolgen crisis zijn nog merkbaar en een nieuwe crisis dreigt ... ... duurzaam herstel is mogelijk maar noodzaakt: op mondiaal niveau: afbouw schuldenberg in geavanceerde landen herbalancering in zowel geavanceerde als opkomende landen verdere hervormingen in de financiële sector in het Eurogebied: het terugwinnen van het vertrouwen door targets van de programma's te halen implementatie maatregelen ter voorkoming van toekomstige crisissen

Bedankt voor jullie aandacht !