Wanneer bloeit de economie weer op? Visie op de Nederlandse economie Dimitry Fleming Economisch Bureau Den Haag, 15 oktober 2013

NL blijft achter bij Europese ‘kern’ Omvang van economie (bbp) vergeleken met begin 2008 DUI BEL FRA NL IER SPA ITA POR Oorzaken voor uiteenlopen Bezuinigingen Huizenmarkt Exportprofiel GRI

Investeringen fors teruggeschroefd Investeringen naar bestemming Investeringen naar type activa Index level (2008=100), tussen haakjes aandeel in totaal investeringen in 2011

Recessie loopt ten einde Economische groei Nederland BBP in % kwartaal-op-kwartaal

Herstel ter land, ter zee en in de lucht Goederenoverslag Rotterdam Lucht Vrachtvervoer Schiphol Weg Enquête Transport & Logistiek Nederland Industrie Inkoopmanagers- index index

Wereldeconomie herstelt… …weliswaar met de nodige risico’s Huizen- en arbeidsmarkt VS in de lift, maar hogere rente dempt herstel. Verder sluiting en “technisch bankroet” overheid risico. Opkomende markten onder druk, maar herhaling Aziëcrisis niet waarschijnlijk Eurozone uit recessie en kapitaalmarktrentes in periferie duidelijk lager, maar heropleving eurocrisis blijft risico. Het is wachten op banengroei.

Bedrijven minder somber… Industrie Detailhandel Diensten Bouw

…net als consument Hand blijft nog wel op knip saldo optimisten en pessimisten Oordeel consumenten over economie Koopbereidheid

Sentiment woningmarkt verbetert VEH Woningmarktindicator CBS % cons. dat komende 2jr zegt zeker geen huis te kopen ING Woningmarktindex obv zoekacties in Google

Overzicht 6 miljard-pakket Sommige maatregelen zijn tijdelijk en worden na 2014 vervangen Uitgaven (mld euro) -4 Zorgpakket* -1½ Geen inflatiecorrectie overheidsuitgaven -1¼ Extra jaar nullijn ambtenaren -¾ OS, Gemeente- en Provinciefonds etc. -½ Overige en vanaf 2015 +¾ Versobering sociale zekerheid +1½ Zorg +½ Gebruikelijk loon, werkbonus, schijnconstr. Aanscherpen CO2-grenzen BPM +¼ Onderwijs -½ Kindregelingen + schoolboeken Terugdraaien beperking zelfstandigenaftrek Overig (o.a. defensie, ANW,GF/PF) Inkomsten (mld euro) +2 Stamrechten en tarief box 2* +3 Geen inflatiecorrectie IB +1 MRB, water- en afvalbelasting +½ Verlengen crisisheffing* Verlaging tarief eerste schijf* -1½ Versnellen verhoging arbeidskorting* -¾ Koopkrachtpakket minima -¼ Willekeurige afschrijving investeringen* Verlenging lagere BTW renovatie* * (deels) tijdelijk waarvan structureel: 5½ mld

Opeenstapeling van pakketten …en nóg onzeker of komende jaren genoeg wordt gedaan Cumulatief in mrd euro 6-miljard-pakket Rutte-II (excl 6 mrd) Begrotingsakkoord 2013 Regeerakkoord Rutte-I Overig* Bron: CPB * Afbouw stimuleringspakket en ombuigingen Aanvullend Beleidsakkoord

Exportsectoren doen het beter Agri Zorg ‘Stabiel’ Industrie Transport Groothandel ‘Vroeg-cyclisch’ Zak. dienstverlening Horeca Detailhandel Bouw ‘Laat-cyclisch’ 0% -12% -8% -8% -6% -6% Bron: ING Economisch Bureau

Meer investeringen in machines... Bezettingsgraad, industrie Inkoopmanagersindex - orders Groei investeringen in machines/installaties/computers, in % (rechts)

… nog niet in vastgoed Opdrachten architecten (bouwsom) Ondernemersvertrouwen, zak. dienstverlening Groei investeringen voertuigen (rechts) Vertrouwen Bouwsom gebouwen / woningen Investeringen gebouwen/woningen (rechts)

Weinig capaciteitsbeperkingen Belangrijkste productiebelemmering naar sector agri delfst. industrie bouw handel vervoer horeca ICT O.G. ZDV cultuur ovg. dv. Onvoldoende vraag Tekort aan machines, werkruimte, etc. Dienstverlening is goed voor 80% van bedrijfsinvesteringen! % respondenten Financiële beperkingen

Groei komt in 2014 nog niet van grond Binnenlandse bestedingen worden geremd Bijdrage aan economische groei (%) Netto-export Consument Bedrijven* Overheid Bron: CBS, ING * incl. investeringen in nieuwe woningen

In het kort Nederland klimt uit recessie… …maar groei blijft in 2014 nog zeer bescheiden Begrotingsbeleid en woningmarkt remmen herstel binnenlandse bestedingen. Ook nog veel overcapaciteit Heropleving eurocrisis blijft risico Economie kan pas in 2015 echt gaan opbloeien

Disclaimer

Afnemende krimp consumptie Afnemende krimp consumptie? Tegoed op betaalrekeningen daalt minder hard Groei particuliere betaaltegoeden minus inflatie, 9mnd voorlopend, in % Groei consumptie huishoudens in % (rechter as)

Tekenen van herstel woningmarkt Aantal verkopen stabiliseert, prijzen (nog) niet Verkoopaantallen, in dzd Prijzen en aanbod Huizenprijsindex Aanbod in dzd

Heropleving eurocrisis blijft risico Het is wachten op banengroei Werkloosheid GRI SPA CYP POR IER ITA FRA NL DUI in % van de beroepsbevolking