Een huis? Een thuis! Over ouderen en wonen 7 mei 2014 Nico De Witte, An-Sofie Smetcoren, Liesbeth De Donder, Sarah Dury, Tine Buffel, Tinie Kardol, Dominique Verté 19/04/2012 Een huis? Een thuis!

In samenwerking met Een huis? Een thuis! 19/04/2012

Inleiding Een huis? Een thuis! 19/04/2012

Ageing and care challenges Ageing society Workforce shortage Chronic conditions Financial unsustainability HLY vs LE Health inequalities

Ageing – global challenge Age dependency ratio Age-related total spending in % of GDP 27,8 23,2 2010 2050 16,7 16,6 13,7 EU27 11,1 US Japan Number of working age population for one older person (+65) Source: Ageing Report 2009, OECD *data for 2000 and 2050

Immense differences: Expenditure in the base scenario, EU27, % of GDP Source: Commission Services , EPC 6

1. Vergrijzende samenleving België = 10e oudste land ter wereld België Vlaams Gewest Brussels H. Gewest Waals Gewest 60plussers 22,99% 24,11% 18,44% 22,41% 80plussers 4,92%  4,98% 4,58% Anno 2010 Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1. Vergrijzende samenleving Demografische voorspellingen In 2030 ronden we de kaap van 30% 60plussers in Vlaanderen. Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1. Vergrijzende samenleving Binnen 30 jaar (2045): 10% 80plussers in Vlaanderen. Eén op tien Vlamingen zal dan ouder zijn dan 80. Een huis? Een thuis! 19/04/2012

2. Nergens beter dan thuis? Ageing in place De mogelijkheid bieden en ondersteunen zodat ouderen kunnen wonen op de plaats die zij verkiezen Meeste ouderen willen zo lang mogelijk thuis blijven wonen (ook meer en meer focus vanuit het beleid) Ook in moeilijkere omstandigheden Economische moeilijkheden Onaangepaste woningen – achtergestelde woning Zorgbehoeften Een huis? Een thuis! 19/04/2012

2. Nergens beter dan thuis? Belang van de woonkwaliteit bij ‘Ageing in place’ Naarmate men ouder wordt, nemen buitenhuisactiviteiten af Kwaliteit van de woning heeft invloed op het gevoel van veiligheid Belangrijke factor voor goede levenskwaliteit Onaangepastheid van de woning vormt belemmering voor mobiliteit en dagelijks leven Een huis? Een thuis! 19/04/2012

2. Nergens beter dan thuis? Belang van de woonomgeving bij ‘Ageing in place’ Ouderen spenderen vaak meer tijd in hun buurt Ouderen zijn vaker meer gehecht aan hun buurt Ouderen kunnen afhankelijker worden van hun buurt Als ouderen in een geschikte woning leven in een ongeschikte buurt, blijven ouderen gevangen in een soort van gouden kooi (Royers, 2007, p.5). Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Een huis? Een thuis! Inhoud boek Hoe ziet de woonsituatie van ouderen in Vlaanderen eruit? Welke push- en pullfactoren kunnen we detecteren waardoor ouderen willen verhuizen? o.a. onaangepastheid van de woning, basiscomfort, veiligheid en kwaliteit van de woonomgeving Hoe gaan ouderen om met die push- en pullfactoren? Wat zijn de potentieel kwetsbare groepen op vlak van huisvesting? Een huis? Een thuis! 19/04/2012

Data en methodologie Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1. Ouderenbehoefteonderzoek Grootschalig onderzoek in 138 gemeenten 64.737 60plussers Doel van het lokaal ouderenbehoefteonderzoek Evidence-based beleid ontwikkelen Brede vragenlijst Huisvesting en buurt Gezondheid en zorg Onveiligheid, eenzaamheid, sociale participatie, … Een huis? Een thuis! 19/04/2012

2. Dataverzameling Hoe hebben we ouderen bevraagd? Gestandaardiseerde vragenlijst Oudere vrijwilligers als onderzoeksbegeleider, als sleutelfiguur, als interviewer = peer research Gemeente voert het onderzoek uit Ondersteuning via een draaiboek Provinciale coördinatie Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Respondenten Wie is er bevraagd? Thuiswonende 60plussers Proportioneel gestratificeerde steekproef in elke gemeente 3 leeftijdsklassen 60-69 mannen en vrouwen 70-79 mannen en vrouwen 80+ mannen en vrouwen De verhoudingen binnen de bevolking worden behouden in de steekproef Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Respondenten Hoeveel ouderen zijn er bevraagd? Aantal respondenten Vlaams Brabant 13.975 Antwerpen 6.034 Limburg 14.392 West-Vlaanderen 12.272 Oost-Vlaanderen 18.064 Totaal = 64.737 Voor een overzicht van de deelnemende gemeenten: zie bijlage van het boek Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Respondenten Kenmerken van steekproef Leeftijd tussen 60 en 107 jaar 55% vrouwen - 45% mannen 60 - 69 jaar 45,2% 70 - 79 jaar 36,9% 80+ 17,9% Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Respondenten % Gehuwd 69,7 Nooit gehuwd 3,6 Gescheiden 3,3 Samenwonend 1,7 Weduwe(naar) 21,7 Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Respondenten Een huis? Een thuis! 19/04/2012

Resultaten Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1. Hoe ziet de woonsituatie van ouderen in Vlaanderen eruit? Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1. Woonvorm Meerderheid 60+ woont zelfstandig thuis, 1 op 40 in alternatieve vorm en 1 op 40 bij kinderen. Dit laatste is een laag cijfer in vergelijking met de vorige generaties. Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1.1 Inwonen bij kinderen Individueel profiel? Voornamelijk 80-plussers Vrouwen In weduwstaat Groter aandeel met fysieke beperking Laag inkomen Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1.2 Alternatieve woningen 1.1 Inwonen bij kinderen Van de personen die aangaven in een alternatieve woning te leven Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1.2 Alternatieve woning Individueel profiel Voornamelijk 80-plussers Vrouwen Groter aandeel met een fysieke beperking Laag inkomen (uitz. kangoeroewoning) Gehuwde en gescheiden ouderen Over alternatieve woningen, kangoeroewonen, intergenerationeel wonen, groeps- wonen wordt heel wat geschreven en geprezen. In de concrete realiteit echter, blijkt deze woonvorm duidelijk nog niet ingeburgerd bij 60-plussers. Vooral een indivi- dueel (aangepaste) woning, gevolgd door een groepswoning en een kangoeroewoning zijn de meest populaire vormen. Grosso modo is de groep ouderen in alternatieve woningen vrij gelijkaardig aan de groep die inwoont bij kinderen. Het zijn beiden Deel 10: Besluit 215 80-plussers, vrouwen, ouderen met een fysieke beperking en ouderen met een lager inkomen die we proportioneel vaker terugvinden op de alternatieve woningmarkt (uitgezonderd kangoeroewonen, daar zien we proportioneel vaker de hogere inkomens). Het enige verschil zit hem in de burgerlijke staat. Waar vooral het aandeel ouderen in de weduwstaat groter was bij inwonen bij kinderen, blijken nooit gehuwden en gescheiden ouderen vaker in een alternatieve woning te wonen. Een huis? Een thuis! 19/04/2012

2. Eigendomssituatie Ouderen leven ook meestal in een woning waar men eigenaar van is. 82,9% ouderen is immers eigenaar van zijn woning. Houden we er rekening mee dat 5,2% ouderen in een woonzorgcentrum leeft, blijkt nog steeds dat ouderen in Vlaanderen vaker eigenaar zijn van hun woning dan gemiddeld in Belgie ̈ of Europa het geval is (ca. 73%) (Eurostat 2011). Daarnaast huren ouderen dubbel zo vaak op de prive ́-markt als op de sociale huisvestingsmarkt. Het percentage huiseigenaars neemt af naarmate men ouder wordt. De oudste ouderen huren vaker, zowel op de prive ́-markt als op de sociale woningmarkt. Ee ́n op tien ouderen huurt een prive ́woning, een andere e ́e ́n op tien ouderen is noch huurder, noch eigenaar. Ook het aandeel gescheiden ouderen, of ouderen met een laag inkomen dat huurt ligt hoger dan gemiddeld. Een huis? Een thuis! 19/04/2012

2.1 Huren Individueel profiel? Huren neemt toe met de leeftijd Gescheiden ouderen Ouderen met een inkomen onder €1000 Vaker op sociale én privémarkt Ouderen met fysieke beperking Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Ouderdom van de woning Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Ouderdom van de woning De laagste inkomens wonen in de oudste woningen Sociale huurwoningen zijn het jongste 40% ouderen die inwonen bij hun kinderen wonen in een woning ouder dan 50 jaar Een huis? Een thuis! 19/04/2012

2. Wat zijn push- en pullfactoren? Een huis? Een thuis! 19/04/2012

Push- en pullfactoren Push: Stressoren die ervoor zorgen dat ouderen niet langer thuis kunnen blijven wonen Pull: Factoren die ouderen kunnen verleiden om te verhuizen/ hun woning aan te passen Onaangepastheid van de woning aan ouderdom; Geen basiscomfort in de woning; Onveilig voelen in de woning; Valfrequentie Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1. Onaangepastheid van de woning Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1. Onaangepastheid van de woning Voornamelijk 80-plussers in ernstig onaangepaste woningen Vaker gescheiden ouderen Vaker ouderen met fysieke beperking Huurwoningen (zowel sociale als privé) zijn vaker ernstig onaangepast Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1. Onaangepastheid van de woning Top 5 % Er zijn trappen in de woning 49,2 Afstand tot voorzieningen is te groot 21,1 Woning is te groot 17,7 Ik moet trappen doen om de woning te betreden 16,7 Afstand tot de kinderen is te groot 14,2 Een huis? Een thuis! 19/04/2012

2. Geen basiscomfort Drie op vier heeft GEEN rookdetector Bijna twee op tien heeft geen centrale verwarming Een huis? Een thuis! 19/04/2012

Geen toilet in de woning 2. Geen basiscomfort   Geen toilet in de woning € 500 - € 999 6,4 € 1000 - € 1499 3,7 € 1500 - € 1999 1,8 > € 2000 0,7 Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Veilig voelen in de woning Een huis? Een thuis! 19/04/2012

4. Valfrequentie Een huis? Een thuis! 19/04/2012

4. Valfrequentie % ouderen dat valt 60-69 jaar 19,5% 70-79 jaar 28,3% 80 jaar en ouder 41,7% Een huis? Een thuis! 19/04/2012

4. Valfrequentie Vooral huurders Vooral bij ouderen die 35,2% oudere huurders op de sociale markt 30,1% oudere huurders op de privémarkt Vooral bij ouderen die 40,2% inwonen bij kinderen 38% ouderen die wonen in alternatieve woonvormen Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Hoe gaan ouderen om met die push- en pullfactoren? Een huis? Een thuis! 19/04/2012

Wie wil woning laten zoals ze is? Wie wil woning aanpassen aan behoeften? Wie klust in huis? Wie is afgelopen 10 jaar verhuisd en waarom? Wat is hun voorkeur van woonalternatieven? Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1. Woning laten zoals ze is Een huis? Een thuis! 19/04/2012

2. Aanpassen aan behoeften Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Klussen in huis Een huis? Een thuis! 19/04/2012

4. Verhuisd afgelopen 10 jaar Een huis? Een thuis! 19/04/2012

4. Verhuisd afgelopen 10 jaar   Verhuisd afgelopen 10 jaar Gehuwd 11,6% Nooit gehuwd 16,4% Gescheiden 34,9% Samenwonend 28,7% Weduwe(naar) 16,9% Een huis? Een thuis! 19/04/2012

4. Verhuisd afgelopen 10 jaar   Verhuisd afgelopen 10 jaar Eigenaar 8,2% Huurder (privé-markt) 49,0% Huurder (sociale woning) 37,7% Geen van bovenstaande 31,9% Een huis? Een thuis! 19/04/2012

4. Redenen van verhuis Naar aantrekkelijke omgeving 37,0 Door gezondheidsproblemen 26,2 Door huisvestingsproblemen 23,5 Door aanwezigheid voorzieningen in nieuwe wijk 18,1 Om niet afhankelijk te willen worden van de kinderen 16,9 Ten gevolge van eenzaamheid 14,1 Door financiële situatie 13,2 Ten gevolge van onveiligheidsgevoelens 12,4 Door behoefte aan sociale contacten 11,2 Helft van de ouderen die inwonen bij hun kinderen zijn verhuisd omwille van gezondheidsproblemen 40% van de nooit gehuwden zijn verhuisd omwille van huisvestingsproblemen Een huis? Een thuis! 19/04/2012

% ouderen die positief staan t.o.v. 5. Woonalternatieven? % ouderen die positief staan t.o.v. Verhuizen naar serviceflat 15,6 Verhuizen naar aangepaste woonvorm 8,8 Verhuizen naar aangepaste bejaardenwoning 6,7 Samenwonen met aantal ouderen 5,7 Inwonen bij kinderen 4,8 Verhuizen naar woonzorgcentrum 4,5 Een huis? Een thuis! 19/04/2012

Conclusies Een huis? Een thuis! 19/04/2012

1. Woonsituatie Inwonen bij kinderen Alternatieve woningen Niet louter een zorgverhaal Inkomen heeft een zeer doorslaggevende rol Alternatieve woningen Niet ingeburgerd Hoe ouder, hoe meer huurders Vooral eigenaars en privéhuurders hebben oude woningen Een huis? Een thuis! 19/04/2012

2. Push- en pull factoren Meest voorkomende pushfactoren: Huisvestingsproblemen Trappen doen om de woning te betreden Trappen in de woning Geen centrale verwarming Geen toilet in de woning Geen bad of douche in de woning Woning is inbraakgevoelig Gezondheidsproblemen Slechte gezondheid Vallen in de woning Een huis? Een thuis! 19/04/2012

2. Push- en pull factoren Meest voorkomende pullfactoren: Aantrekkelijke woonomgeving Toegankelijke buurt: aanwezigheid van openbare toiletten en rustbanken Aanwezigheid van praktische voorzieningen: kruidenierszaak, postkantoor Aanwezigheid vrijetijdsvoorzieningen: cinema, zwembad, theater Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Coping met push en pull Verhuizen 14% ouderen is de afgelopen 10 jaar verhuisd Ook aandacht hebben voor negatieve effecten? Een huis? Een thuis! 19/04/2012

3. Coping met push en pull Woning aanpassen? Nee, liever niet… Hoe ouder, hoe kleiner de bereidheid om de woning aan te passen Belevingsaanpassing Een huis? Een thuis! 19/04/2012

4. Kwetsbare groepen Leeftijd: 80plussers Leven in oudste woningen Vaker geen toilet, centrale verwarming, bad of douche Verhuizen vaker omwille van gezondheidsproblemen Een huis? Een thuis! 19/04/2012

4. Kwetsbare groepen Burgerlijke staat Nooit gehuwden Echtgescheidenen Wonen veel vaker in oudste woningen Het vaakst geen toilet, bad of douche in de woning Grote valfrequentie Echtgescheidenen Wonen vaker in jonge woningen, maar hoge huurgraad Huurwoningen meest onaangepast Een huis? Een thuis! 19/04/2012

4. Kwetsbare groepen Lage inkomens Huren dubbel zo vaal op de privémarkt Verhuizen vaker Vaker inwonen bij kinderen “Keuze” uit financiële redenen Willen hun woning niet aanpassen House rich – income poor Een huis? Een thuis! 19/04/2012

5. En nu? Hoe ageing well in place ondersteunen? Woning en woonomgeving Woningaanpassing Binnen debat over ouderen en wonen veel aandacht voor ICT, sociale media, domotica M aar: vaak ontbreken nog de basisvoorzieningen Als ze moeten verhuizen, liefst in de eigen buurt Aandacht voor leeftijdsvriendelijke omgeving Vb: alternatieve woningen focussen zich op de woning, en spelen niet in op de woonomgeving Een huis? Een thuis! 19/04/2012

5. En nu? Hoe ageing well in place ondersteunen? 2. Zelfregieversterkend werken Zelfregie, zelfmanagement, zelfsturing, autonomie, … Belang van keuzes en controle over het eigen leven Ook op vlak van wonen Verhuizen op latere leeftijd = vaak geen spontane, zelfgemaakte keuze, maar wordt vaak aangewezen/aangepraat/opgelegd door de omgeving Een huis? Een thuis! 19/04/2012

5. En nu? Hoe ageing well in place ondersteunen? 3. Anticiperend gedrag stimuleren Ouderen moet zelf proactief zijn en niet afwachten tot de keuzes dermate gelimiteerd zijn Vb.: campagnes voor woningaanpassing richten zich vaak op de oudste ouderen… terwijl die er het meest weigerachtig tegenover staan Vb. levensbestendig bouwen en verbouwen Cognitieve herstructurering Een huis? Een thuis! 19/04/2012