Instructie stembureauleden Uw voorbereiding voor de verkiezingsdag

Introductie Deze bijeenkomst gaat over: uw verantwoordelijkheden; de inrichting van het stemlokaal; het toelaten van de kiezers; het stemmen; het omgaan met klachten van kiezers; het tellen van de stemmen; het invullen van het proces-verbaal. U legt uit wat het doel van deze bijeenkomst is: De stembureauleden krijgen inzicht in de taken en verantwoordelijkheden van het stembureau; De stembureauleden nemen kennis van hoe de regels moeten worden toegepast; U maakt duidelijk dat stembureauleden niet zomaar vrijwilligers zijn, maar een officiële functie vervullen; U brengt onder de aandacht dat het belangrijk is dat de instructies gevolgd worden; U wijst stembureauleden erop dat er een e-learning (met de volledige stof) op internet staat, zodat men zich voor de dag van de stemming zelfstandig kan voorbereiden. Zelfstudie Doorloop de volledige instructie en de film over het tellen van de stemmen op www.verkiezingen2014.nl/toolkit

Verantwoordelijkheid stembureau Voorzitter is eindverantwoordelijk Voorzitter wijst taken toe: - is de voorzitter er niet, dan neemt ander lid de taken over Voorzitter kan hulp inroepen: [telnr. contactpersoon] Maximaal 7, minimaal 3 leden Tijdig aanwezig: vervanging/aflossing/pauzes Tellers Stembureau verantwoordt zich via proces-verbaal U legt uit waarom er een stembureau is: In goede banen leiden van de stemming; Erop toezien dat regels worden nageleefd zodat alle kiezers in het hele land op gelijke wijze aan de stemming kunnen deelnemen. Benadruk dat het stembureau in de openbaarheid werkt. Benadruk ook het belang van het proces-verbaal (p-v). Daarin legt het stembureau verantwoording af aan het gekozen orgaan. Verderop in de presentatie meer over het p-v. Verder geeft u bij deze sheet toelichting over hoe in uw gemeente de stembureaus worden samengesteld.

Dag van de stemming: start werkzaamheden Waar en hoe laat meldt u zich? Controle inrichting stemlokaal - Plaatsing tafel, stemhokjes en stembus: ° Heeft u overzicht? ° Opstelling en afstand tot hokjes (stemgeheim) ° Looproute duidelijk? Problemen: neem contact op met gemeente U mag de zitting niet openen voor alles in orde is! Hier vermeldt u eventueel de regeling voor het ophalen van sleutels, het afhalen/brengen stembiljetten en het ROS. Wat doet het stembureau als een van de stembureauleden niet komt opdagen? Geef aan wat men in het stemlokaal zal aantreffen: maak duidelijk wat men doet indien de opstelling niet akkoord is. Bespreek opstelling a.d.h.v. volgende sheet met plaatjes.

Zijn alle spullen er? U hebt in ieder geval nodig: De Brochure geldige identiteitsdocumenten; De brochure Stembureau-instructie voor de verkiezingsdag; Het uittreksel van het register van ongeldige stempassen; Voorbeeld-exemplaren van de stempas, kiezerspas en schriftelijke volmacht; Voldoende stembiljetten; Proces-verbaal; Een exemplaar van de Kieswet en het Kiesbesluit.

Inrichting stemlokaal: juist U kunt hier uitleg geven over goede/foute inrichting . Indien in uw gemeente meerdere stembureaus op één locatie ingericht zijn: extra uitleg over hoe te scheiden, hoe voorkom je dat stembiljetten in verkeerde bus terechtkomen.

Inrichting stemlokaal: onjuist U kunt hier uitleg geven over goede/foute inrichting . Indien in uw gemeente meerdere stembureaus op één locatie ingericht zijn: extra uitleg over hoe te scheiden, hoe voorkom je dat stembiljetten in verkeerde bus terechtkomen.

Dag van de stemming: start werkzaamheden Controleer of de stembus leeg is en sluit deze af. Open de envelop proces-verbaal (p-v). Vul relevante onderdelen van het p-v vast in. Zorg dat de stembureauleden het p-v voor zich hebben. M.b.v. volgende sheets het p-v bespreken.

Proces-verbaal Let op: het p-v is vereenvoudigd. Minder controletellingen nodig. Minder tellingen overschrijven. Functie p-v is hetzelfde gebleven: verantwoording afleggen aan het gekozen orgaan. Bij deze sheet legt u uit wat het belang is van het p-v: verantwoording afleggen aan het gekozen orgaan over hoe het stembureau de werkzaamheden heeft uitgevoerd. De verantwoording heeft betrekking op: - wie hebben deelgenomen (toegelaten en niet toegelaten kiezers); - zijn er bezwaren of klachten geweest en hoe heeft het stembureau daarop gereageerd; - hebben zich incidenten voorgedaan (bijv. volle stembussen, campagnevoeren in stemlokaal, calamiteiten) en wat was de reactie van het stembureau hierop; de tellingen. U benadrukt: Het gekozen orgaan beslist aan de hand van de p-v’s of de stemming rechtmatig is verlopen Het p-v is dus heel belangrijk bij het vaststellen van de geldigheid van de stemming. Beschouw het invullen van het p-v dus niet als een overbodige administratieve klus. Geef duidelijk aan wat al aan het begin van de dag moet worden ingevuld, wat al door de gemeente is ingevuld enz.

Proces-verbaal Voorbeeldpagina van het nieuwe p-v

Toelating kiezer Stappenplan: zie brochure Stembureau- instructie voor de verkiezingsdag 1. Stempas & id-bewijs + evt. volmachten 2. Controle id-bewijs (geldigheidsdatum) 3. Vergelijk gegevens stempas met gegevens id-bewijs 4. Controle echtheid stempas 5. Controle register ongeldige stempassen 6. Overhandigen stembiljet

ID-bewijs vermist/gestolen? Kiezer kan zich in stemlokaal identificeren met: proces-verbaal politie over vermissing van id-bewijs en een pasje met naam en foto óf verklaring van gemeente over vermissing van id-bewijs en een pasje met naam en foto* * In ongeveer 140 “pilot-gemeenten” wordt momenteel een verklaring van vermissing van het id-bewijs afgegeven door gemeente i.p.v. een proces-verbaal van de politie. Het is in principe mogelijk dat een kiezer zich meldt in uw stemlokaal, met een verklaring van vermissing uit één van de “pilot- gemeenten”. In combinatie met een pasje met naam + foto volstaat deze verklaring ter identificatie. De pilot-gemeenten zijn (stand van zaken november 2013, wordt vóór de gemeenteraadsverkiezingen waarschijnlijk nog uitgebreid met een aantal gemeenten): Aalsmeer, Amstelveen, Amsterdam, Diemen, Ouder-Amstel en Uithoorn Alblasserdam, Binnenmaas, Cromstrijen, De Waard Werkt, Dordrecht, Giessenlanden, Gorinchem, Leerdam, Hardinxveld, Hendrik-Ido-Ambacht, Korendijk, Oud-Beijerland, Papendrecht, Sliedrecht, Strijen, Zederik en Zwijndrecht Alphen aan den Rijn, Bergambacht, Bodegraven-Reeuwijk, Boskoop, Delft, Den Haag, Gouda, Hillegom, Kaag en Braassem, Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Leidschendam- Voorburg, Lisse, Midden-Delfland, Nederlek, Nieuwkoop, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Ouderkerk aan den IJssel, Pijnacker-Nootdorp, Rijnwoude, Rijswijk, Schoonhoven, Teylingen, Vlist, Voorschoten, Waddinxveen, Wassenaar, Westland, Zoetermeer, Zoeterwoude en Zuidplas Rotterdam Arnhem, Barneveld, Doesburg, Duiven, Ede, Lingewaard, Nijkerk, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Rijnwaarden, Rozendaal, Scherpenzeel, Wageningen, Westervoort en Zevenaar Dongen, Gilze en Rijen, Goirle, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Oisterwijk, Tilburg en Waalwijk Aalburg, Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, Breda, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Halderberge, Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Werkendam, Woensdrecht, Woudrichem en Zundert Borsele, Goes, Hulst, Kapelle, Middelburg, Noord-Beveland, Reimerswaal, Schouwen- Duiveland, Sluis, Terneuzen, Tholen, Veere en Vlissingen.

Identiteitsdocumenten 2x plaatje id documenten (paspoort/id-kaart/rijbewijs): geef toelichting op datum geldigheid (waar te vinden!) en de te controleren gegevens: naam (wijs op uitzonderingen, bijv. getrouwde vrouw, lange naam etc.), geboortedatum, geslacht. Noem hier ook de Brochure geldige id-documenten, waarvan op de dag van de stemming op ieder stembureau een exemplaar aanwezig moet zijn. Leg uit dat een kiezer die geen id-bewijs kan tonen, moet worden verteld dat hij later kan terugkomen (dus stempas niet innemen). Leg eventueel de logica achter de verplichte legitimatie uit (i.v.m. vragen over noodzaak tonen id-bewijs): Voorkomen fraude met gevonden/gestolen stempassen of geronselde volmachten; Gelijke behandeling alle kiezers (voorkomen willekeur).

Stempas Echtheidskenmerken: hologramfolie; blokpatroon; fluorkleur. 2. U kunt hier uitleggen dat de modellen vernieuwd zijn, en dat de kiezerspas een apart document is geworden (tot nog toe zette de gemeente een stempas om in een kiezerspas, door op de achterkant van de stempas een gemeentestempel te zetten). 3. 1.

Achterkant stempas Dit is de achterkant van de stempas. Hiermee kan de kiezer met een stempas een andere kiezer in de gemeente een volmacht verlenen.

Schriftelijk volmachtbewijs Echtheidskenmerken: hologramfolie; blokpatroon; fluorkleur. 2. 3. Ook het model voor het schriftelijk volmachtbewijs is vernieuwd. Eventueel nog opmerken dat het schriftelijk volmachtbewijs o.a. geschikt is voor mensen van wie het ID-document al meer dan vijf jaar is verlopen. Gemachtigden hoeven immers geen kopie van het ID-bewijs van de volmachtgever te tonen, want de gemeente heeft de identiteitscheck al gedaan. 1.

Toelating kiezer; register ongeldige stempassen Voorzitter leest stempasnummer op. Tweede lid controleert of de stempas voorkomt in het uittreksel van het register van ongeldige stempassen (ROS). Zo ja, dan mag de kiezer niet stemmen. U neemt de stempas in, en als u vermoedens hebt van fraude, maakt u een aantekening op het p-v, inclusief de persoonsgegevens van de kiezer.

Toelating kiezer: bijzondere situaties Volmachten - onderhands - schriftelijk Kiezerspassen Hierna in detail besproken

Onderhandse volmacht Maximaal twee volmachten per kiezer. Uitbrengen van een volmachtstem moet tegelijk met uitbrengen eigen stem. Maak aparte stapel van volmachten, t.b.v. het invullen van het p-v. NB: het is niet meer toegestaan dat een kiezer in het stemlokaal een volmacht verleent! Gebeurt dit toch, dan mag de gemachtigde de volmachtstem niet uitbrengen. U kunt uitleg geven over: De gemachtigde kan de volmachtstem(men) alleen uitbrengen op het moment dat hij ook zelf zijn stem uitbrengt. Als een kiezer niet alles bij zich heeft om een volmachtstem uit te brengen (bijv. geen kopie van het id-bewijs van de volmachtgever), moet het stembureau hem waarschuwen dat hij later niet alsnog de volmachtstem kan uitbrengen als hij nu al zijn eigen stem uitbrengt. Afgeven van een volmacht in het stemlokaal is NIET meer toegestaan! Gedachte achter de volmachtverlening is dat een kiezer die niet in persoon aan de stemming kan deelnemen, toch kan stemmen, namelijk bij volmacht. De wetgever heeft geoordeeld dat bij die gedachte niet past dat een kiezer in het stemlokaal alsnog een volmacht verleent. Een kiezer die zich in het stemlokaal bevindt, is immers in staat zelf te stemmen.

Onderhandse volmacht Controleer: is alles ingevuld? zijn de handtekeningen verschillend? 1. U kunt uitleg geven over: Controleer handtekeningen a.d.h.v. ID-bewijs van de gemachtigde en de kopie van het id-bewijs van de volmachtgever Zijn alle onderdelen volledig en correct ingevuld? Stembureau mag niet zelf gaan invullen! Wat indien fout ingevuld (bijv. volmachtgever en volmachtnemer omgedraaid)? Laat kiezer dit met pijltjes corrigeren. Wat indien op verkeerde stempas ingevuld? Dat is niet te corrigeren. Wel stempas mee teruggeven, zodat men dit alsnog kan corrigeren, of de volmachtgever eventueel alsnog zelf kan stemmen. 2.

Schriftelijke volmacht Géén kopie id-bewijs nodig! Identiteit is immers al door de gemeente gecontroleerd. Leg op stapel bij volmachtbewijzen.

Kiezerspas Echtheidskenmerken: hologramfolie; blokpatroon; fluorkleur. 2. Ook het model voor de kiezerspas is vernieuwd. De kiezerspas wordt niet gebruikt voor gemeenteraadsverkiezingen (zie ook volgende dia’s). 3. 1.

Kiezerspas Bij verkiezingen voor Europees Parlement en Tweede Kamer kunnen kiezers met een kiezerspas in het hele land stemmen. Bij verkiezingen voor Provinciale Staten kunnen kiezers met een kiezerspas alleen stemmen in de provincie waar zij wonen. Bij gemeenteraadsverkiezingen is het stemmen met een kiezerspas niet mogelijk.

Kiezerspas Kiezerpas is apart document geworden. Bij kiezerspas ook controle id-bewijs. Controle register ongeldige stempassen niet nodig. Kiezer mag met in kiezerspas omgezette stempas toch in eigen gemeente stemmen! Maak van de kiezerspassen een aparte stapel. U kunt nader ingaan op enkele nieuwe regels over de kiezerspas: Kiezerspas is een apart document geworden. Voorheen zette de gemeente een stempas om in een kiezerspas, door op de achterkant van de stempas een gemeentestempel te plaatsen. Met een stempas kan een onderhandse volmacht worden verleend aan een kiezer met een kiezerspas, mits de gemachtigde stemt in de gemeente van de volmachtgever (alleen dan kan immers worden gecontroleerd of de stempas voorkomt in het register ongeldige stempassen). Een kiezerspas kan ook worden omgezet in een onderhandse volmacht. Als blijkt dat een kiezer met een kiezerspas toch niet kan stemmen (bijv. wegens ziekte), dan kan hij een andere kiezer onderhands machtigen om namens hem te stemmen.

Stembiljet De kiezer maakt zijn keuze door één wit stipje voor één kandidaat gedeeltelijk of helemaal in te kleuren met rood potlood. Een andere kleur gebruiken maakt het stembiljet ongeldig. De kiezer kan ook beslissen geen keuze te maken. In dat geval stemt hij blanco. Schrijft hij toch iets op het biljet, dan is zijn stem ongeldig.

Stembiljet Leg kiezer eventueel uit dat het stembiljet ongeldig is als hij iets op het stembiljet schrijft of tekent waardoor zijn identiteit kan worden achterhaald. Vergist een kiezer zich, dan kunt u éénmaal een nieuw stembiljet geven. U maakt het teruggegeven biljet onbruikbaar. Eventueel mogen stembureauleden uitleg geven over gebruik van het stembiljet. Dat mag alleen buiten het stemhokje.

Stemgeheim Twee of meer kiezers in één stemhokje is niet toegestaan. Uitzondering: kiezers die vanwege een lichamelijke beperking niet zelfstandig hun stem kunnen uitbrengen. Kiezers met een verstandelijke beperking mogen geen hulp krijgen in het stemhokje. Alleen kiezers die door een lichamelijke beperking (bijv. Parkinson of blind- of slechtziendheid) hun stem niet zelfstandig kunnen uitbrengen, mogen worden geholpen. Verstandelijk beperkte kiezers of kiezers die de taal niet goed machtig zijn, mogen géén hulp krijgen in het stemhokje.

Stemgeheim Ook kinderen mogen niet mee het stemhokje in, tenzij duidelijk is dat van enige beïnvloeding absoluut geen sprake kan zijn (bijv. moeder met een kind van drie jaar). Het is aan het stembureau om hierin tot verstandige keuzes te komen.

Ordehandhaving In stemlokaal mogen geen activiteiten plaatsvinden die kiezers in hun stemgedrag kunnen beïnvloeden. Wel toegestaan: waarnemers, ook van politieke partijen. Wel toegestaan: kiezers met t- shirts, das, badge enz. van een politieke partij. Niet toegestaan: stembureauleden met t-shirts, das, badge enz. van een politieke partij.

Ordehandhaving Als een ordeverstoring uit de hand loopt en u hulp nodig heeft, kunt u de contactpersoon bellen. Bij calamiteiten moet de voorzitter de zitting tijdelijk schorsen. U kunt erop wijzen dat schorsing alleen aan de orde is in uitzonderlijke gevallen (zoals brand of ernstige verstoring van de orde). Wat de stembureauleden bij een schorsing (en bij een heropening na de schorsing) moeten doen, staat in de stembureau-instructie, die te vinden is op www.verkiezingen2014.nl/toolkit

Het tellen Het is 21.00 uur: Laat de laatste kiezers stemmen. Sluit de stembus. U sluit het stemlokaal niet. Kiezers mogen telling bijwonen (zij mogen niet helpen!). De voorzitter heeft de leiding: legt het telproces uit, verdeelt de taken. De leden volgen instructies voorzitter. Maak ruimte om te tellen (tafels bij elkaar of juist aan de kant) en zet bordjes met lijstnummers neer.

Het tellen Let op: de telmethode is gewijzigd. De nieuwe methode levert minder fouten op en duurt ook minder lang. U turft niet meer en hoeft minder over te schrijven. Voor het stappenplan, zie: ° www.verkiezingen2014.nl/toolkit ° brochure Stembureau-instructie voor de verkiezingsdag U kunt erop wijzen dat het volledige stappenplan om te tellen te vinden is op www.verkiezingen2014.nl/toolkit. Het stappenplan staat ook in de brochure Stembureau-instructie voor de verkiezingsdag.

Tellen In de volgende video wordt de nieuwe telmethode in beeld gebracht. www.verkiezingen2014.nl/toolkit U wordt geadviseerd hier de video tonen die te vinden is op www.verkiezingen2014.nl/toolkit.

Tellen: wat als het niet klopt? Als het getelde aantal toegelaten kiezers niet gelijk is aan het getelde aantal stembiljetten, moet u opnieuw tellen. Een uitgebreid stappenplan staat in de brochure Stembureau-instructie voor de verkiezingsdag, waarvan op de dag van de stemming in elk stemlokaal een exemplaar aanwezig is.

Tellen: wat als het niet klopt? Eerst controleert u alle optellingen. Dan telt u opnieuw het aantal toegelaten kiezers (tel daartoe de stempassen, kiezerspassen en volmachtsbewijzen opnieuw). Daarna telt u het aantal stembiljetten per lijst opnieuw. Daarna telt u het aantal stembiljetten per kandidaat opnieuw. U herhaalt alle stappen totdat u twee keer hetzelfde resultaat hebt. Zijn er toch nog verschillen, vermeld die dan in het p-v. In de brochure Stembureau-instructie voor de verkiezingsdag staat dit stappenplan uitgebreid beschreven. Komt u er echt niet uit, bel dan de contactpersoon van de gemeente. De optie om de contactpersoon van de gemeente te bellen is toegevoegd voor het geval een stembureau er echt niet uitkomt. Gemeenten moeten dan afwegen wat te doen. Gaat het om één of enkele stemmen verschil, en heeft het stembureau al het mogelijke gedaan om de fout op te sporen, dan kunt u overwegen om het verschil te (laten) noteren op het proces-verbaal (inclusief alle mogelijke verklaringen) en de telling te laten afronden. Gaat het om grotere aantallen, dan ligt het voor de hand om nieuwe tellers te sturen, of de zitting te schorsen en de stemopneming voort te zetten op het gemeentehuis. Let op: pas als de stemopneming volledig is afgerond, gaan alle stembiljetten en (stem)passen in de pakketten en worden deze verzegeld.

Afronden Stop alles in enveloppen Verzegel deze Vul het proces-verbaal in Vergeet het proces-verbaal niet te ondertekenen Sluit alles af en breng de spullen naar de gemeente. Licht hier toe hoe het stembureau alles moet achterlaten (bijv. in de verzegelde stembus).

Einde Bestudeer thuis de hele instructie en de film! www.verkiezingen2014.nl/toolkit Heeft u nog vragen: stel ze gerust Veel succes!