Informatisering en Informatievaardigheden Albert K. Boekhorst UvA 2013 I’m an information scientist, retired from the University of Amsterdam in the Netherlands and still a visiting professor at the University of Pretoria, South Africa. My research concentrates on the access to information, especially on information literacy and the role of (school) libraries. Among others I’m the Information Officer of the IFLA Information Literacy section, member of IFLA School Libraries and Resource Centers section, member of the board of ENSIL and member of IASL and the Dutch Library Association. I participated in several UNESCO Expert Group Meetings on Media and Information Literacy and coordinated and participated in the worldwide UNESCO TtT in Information Literacy workshops series.

Informatisering van de samenleving UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM FACULTEIT DER GEESTESWETENSCHAPPEN Documentaire informatiewetenschap Albert K. Boekhorst

Informatiewetenschap (Borko 1968) ‘Een interdisciplinaire wetenschap waarbinnen onderzoek wordt verricht naar de eigenschappen en het gedrag van informatie, de krachten die de informatiestromen en het gebruik van informatie sturen, en de technieken van zowel handmatige als geautomatiseerde informatieverwerking tbv optimale opslag, retrieval en verspreiding van informatie’ ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving 3 aspecten Eigenschappen van informatie Informatiestromen Informatieverwerking ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving STINFON: ‘Informatiewetenschap houdt zich bezig met de wijze waarop kennis in de vorm van informatie wordt vastgelegd, verspreid en verwerkt’ ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Niveaus Individueel Mensen als individuele informatieproducenten en -gebruikers Micro-economisch Informatie in organisatie Macro-economisch Informatie tussen organisaties (nationaal/internationaal) ©akb Informatisering van de samenleving

Shannon & Weaver (1948) The Shannon–Weaver model of communication has been called the "mother of all models."[1] It embodies the concepts of information source,message, transmitter, signal, channel, noise, receiver, information destination, probability of error, encoding, decoding, information rate, channel capacity, etc. In 1948 Claude Elwood Shannon published A Mathematical Theory of Communication article in two parts in the July and October numbers of the Bell System Technical Journal.[2] In this fundamental work he used tools in probability theory, developed by Norbert Wiener, which were in their nascent stages of being applied to communication theory at that time. Shannon developed information entropy as a measure for the uncertainty in a message while essentially inventing what became known as the dominant form of "information theory." The book co-authored with Warren Weaver, The Mathematical Theory of Communication, reprints Shannon's 1948 article and Weaver's popularization of it, which is accessible to the non-specialist.[3] Shannon's concepts were also popularized, subject to his own proofreading, in John Robinson Pierce'sSymbols, Signals, and Noise.[4] The term Shannon–Weaver model was widely adopted into social science fields such as education, organizational analysis, psychology, etc. In engineering andmathematics, Shannon's theory is used more literally and is referred to asShannon theory, or information theory.[5] Source http://en.wikipedia.org/wiki/Shannon%E2%80%93Weaver_model ©akb Sibiu 2013

Informatisering van de samenleving: Theoretisch perspectief over het proces waarin informatie de dominante productiefactor wordt en de betekenis hiervan voor die maatschappij http://upetd.up.ac.za/thesis/submitted/etd-11082004-111737/unrestricted/thesis.pdf ©akb Informatisering van de samenleving

Informatiserings paradigma Sociologisch perspectief Lange termijn: civilisatieproces Discontinue: sociaal-economisch Informatiewetenschappelijk ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Beschavingsproces toenemende technische beheersing van natuurkrachten  technologisering toenemende maatschappelijke verscheidenheid  differentiëring Uitbreiding van de afhankelijkheidsnetwerken  mondialisering ©akb Informatisering van de samenleving

Afhankelijkheden & Bindingen Economisch Politiek Affectief Cognitief ©akb Informatisering van de samenleving

Discontinue verandering ©akb Informatisering van de samenleving

Opeenvolgende regimes Nomadisch: Jagen / voedselverzamelen Agrarisch: Ontrekken Industrieel: Produceren Informatie: Dienstverlening : : : ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Karakterisering nomadisch regime natuur agrarisch regime hierarchisch industrieel regime bureaucratie kennis regime netwerken ©akb Informatisering van de samenleving

Verhouding productiefactoren agrarisch industrieel grond arbeid informatie kapitaalgoederen DF = 0,001 grond arbeid kapitaalgoederen informatie DF = 1 grond arbeid kapitaalgoederen informatie DF = 0,7 DF = duplicatiefactor ©akb Informatisering van de samenleving

Informatiewetenschap Informatie-infrastructuur  Infostructuur Informatie Technische infrastructuur Sociale infrastructuur ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Infostructuur ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Informatie Informatie-als-kennis Informatie-als-object Informatie-als-proces Product Productiemiddel Proces ©akb Informatisering van de samenleving

Aspecten van informatie II Syntaxis Semantiek Pragmatiek Fysieke vorm ©akb Informatisering van de samenleving

Universiteit van Amsterdam Informatiecontinuüm Filosofie informatie kennis wijsheid gegevens feiten Informatie professionals Informatiewetenschap ALA American Library Association Code of ethics: We significantly influence or control the selection, organization, preservation and dissemination of information Bèta-wetenschappen Universiteit van Amsterdam

Information continuum wisdom knowledge information data facts ©akb Sibiu 2013

Informatisering van de samenleving Informatiecyclus feiten gegevens informatie kennis wijsheid ©akb Informatisering van de samenleving

Kennisgroei ’ k k’ i e a a ’ e i k ’ a e i Dervin 2006

Pragmatiek van informatie hoeveelheid aanbod informatie (syntaxis) kennisniveau (semantiek) effect informatie op gedrag (pragmatiek) tijd ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Popper Principe van wetenschappelijke groei dmv falsificatie Drie Werelden: ‘Wereld I’ is de fysieke wereld ‘Wereld 2’ is de wereld zoals mensen die ervaren ’Wereld 3’ de wereld zoals mensen de ervaren werkelijkheid vastleggen en erover communiceren. Poppers formulering van de groei van kennis en zijn principe van de falsificeerbaarheid voor de wetenschap in het algemeen hebben, is met name zijn concept van de Drie Werelden van belang voor de informatiewetenschap. ‘Wereld I’ is de fysieke wereld: ‘the universe of physical entities’. Dat is de wereld zoals deze in werkelijkheid is. ‘Wereld 2’ is de ‘world of mental states’, dat is de wereld zoals mensen die ervaren. ’Wereld 3’ is ‘the world of the content of thought, and, indeed, of the products of the human mind’. Dat is de wereld zoals mensen de ervaren werkelijkheid vastleggen en erover communiceren. Omdat we niet communiceren over de werkelijkheid, maar over de werkelijkheid zoals wij die ervaren en vastleggen, is er sprake van het communiceren over een subjectieve beleving van die werkelijkheid. Daarbij bestaat altijd de mogelijkheid dat de ontvanger van de boodschap de inhoud ervan anders interpreteert dan de zender deze bedoeld heeft. Dit is een algemeen communicatieprobleem tussen mensen, maar is van speciale betekenis voor de wetenschap die deze communicatieprocessen bestudeert. Deze heeft immers de communicatie van informatie tot subject. Het fundamentele idee is dat wij van onze fouten leren, of beter gezegd, dat onze kennis toeneemt door onze pogingen onze fouten te verbeteren. (Popper 1978, p.7). Cursivering van Popper. ©akb Informatisering van de samenleving

Documentaire informatie: Informatie die op een informatiedrager is vastgelegd: tekst, inclusief: indexen, gestructureerde full text, ongestructureerde full text numeriek multimedia, inclusief: beelden, full-motion video / film, geluid ©akb Informatisering van de samenleving

Technische infrastructuur Alle technische en fysieke hulpmiddelen die mensen hebben ontwikkeld om in staat te zijn informatie vast te leggen, te verspreiden, te raadplegen, te bewerken en te gebruiken ©akb Informatisering van de samenleving

Sociale infrastructuur Het geheel van instituten, organisaties, instellingen en personen die betrokken is bij activiteiten in het informatieproces ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Informatiemodel mensen sociale context Knowledge and Information management informatie en kennis ICT ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Barrières Economisch Politiek Affectief Cognitief ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Criteria (Martin 1988/95) Technologisch: Sociaal: Economisch: Politiek: Cultureel: ICT sleutelrol verhogen kwaliteit leven sleutelrol als grondstof participatie & consensus individuele en nationale ontwikkeling ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Webster technologisch economisch beroepsmatig (occupational) ruimtelijk (spatial) cultureel ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Moore (1997) Informatie wordt gebruikt als een economische bron Er is een groter gebruik van informatie door het algemene publiek De ontwikkeling van een informatie sector in de economie bevredigt de algemene behoefte aan informatiefaciliteiten en –diensten: ‘the networks of telecommunications and computers’ ©akb Informatisering van de samenleving

Parameters informatiemaatschappij (Dordick) Infrastructurele parameters Economische parameters: Sociale parameters: ©akb Informatisering van de samenleving

Infrastructurele parameters Telephone main lines per 100 population; Television sets per 1,000 population; Newspaper circulation/1,000 population; Amount of data terminal equipment on the public telephone and telex networks; ©akb Informatisering van de samenleving

Economische parameters: Percentage of information workers in the nation’s work force; Contribution of information sector to GNP/GDP; Contribution of the information sector to productivity of the industrial sector; ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Sociale parameters: Rate of literacy; Percentage of nation’s school age population attending tertiary school. ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Fasen communicatie c o m. t e h n i k digitaal drukpers schrift oraal structureel tijd ©akb Informatisering van de samenleving

Communicatierevoluties Structureel: veranderingen tov ruimte/plaats Technisch: verbetering van techniek ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Innovaties ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Informatie Tastbaar (tacit) Niet-tastbaar (non tacit) ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Documenten ‘Een document is elk object waarvan de bedoeling is, of waaraan de bedoeling wordt toegekend, te dienen tot kennisname van de gegevens waarvan het de drager is’ (VIP jaarboek 1996: p.100-101) ©akb Informatisering van de samenleving

Problemen digitaal doc Grens van digitaal document is moeilijk vast te stellen Toegankelijkheid wordt bepaald door de technologische context ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Kenmerken ‘document’ kennis in de vorm van ‘human-readable’ informatie ©akb Informatisering van de samenleving

Documentaire informatie Informatie die op een informatiedrager is vastgelegd: tekst, inclusief: indexen, gestructureerde full text, ongestructureerde full text numeriek multimedia, inclusief: beelden, full-motion video / film, geluid ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving World Times/IDC index 1999 Computer index Informatie index Internet-index Sociale index Aantal pc’s* Thuis geïnstalleerde pc’s Pc’s bij overheid en zakelijk gebruik (niet agrarisch) Pc’s in onderwijs per student % zakelijke pc’s in netwerken Uitgaven software vs hardware Kabelaansluitingen* Bezit GSM* Kosten telefoongesprek Fax bezit* Radio bezit* Telefoonstoringen Aantal telefoonlijnen* Tv bezit* Aantal zakelijke gebruikers (niet agrarisch) Internetgebruik thuis per huishouden Internetgebruik in onderwijs per student Totaal eCommerce uitgaven van Internet gebruikers Individuele rechten Krantenconsumptie* Persvrijheid Deelname aan voortgezet onderwijs Deelname aan hoger onderwijs   * per hoofd bevolking ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Rangorde Skaters Striders Sprinters Strollers Rang 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Land Zweden VS Finland Noorwegen Denemarken Canada Nederland Zwitserland Australië Japan Singapore Ver.Koninkrijk Duitsland 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Hong Kong België Oostenrijk Nieuw Zeeland Taiwan Ierland Israël Frankrijk Korea Italië Spanje VAE Portugal Tsjechië Hongarije Griekenland 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 Polen Roemenië Chili Argentinië Costa Rica Maleisië Bulgarije Panama Zuid-Afrika Venezuela Rusland Saudi-Arabië Brazilië Equador Mexico Turkije Colombia Filippijnen Thailand 49 50 51 52 53 54 55 Jordanië Egypte China Indonesië Peru India Pakistan ©akb Informatisering van de samenleving

Rangorde Informatiemaatschappij Land Rang Verenigde Staten Finland Zweden Nederland Groot-Britannië 1 2 3 7 10 Japan Duitsland Zuid-Afrika China Pakistan WorldTimes/IDC ‘99 11 15 36 49 55 Cijfers 1997 ©akb Informatisering van de samenleving

Informatiseringsmodel ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Deelaspect I ©akb Informatisering van de samenleving

Informatisering van de samenleving Deelaspect II ©akb Informatisering van de samenleving