Leefbaarheid en Sociaal kapitaal Dr Frans Thissen Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies

Opbouw presentatie WMO, de opgave Bedreigingen van de civil society De sociale staat van het Nederlandse platteland Sociale veranderingen in Nederlandse dorpen Eerste resultaten onderzoek dorpen Littenseradiel Leefbaarheid, een model Sociaal kapitaal in dorpen Naar nieuw sociaal kapitaal Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

WMO, de opgave Decentralisatie naar lokale overheid Vermaatschappelijking van de zorg Taak gemeente: Ondersteunen en stimuleren van informele zorgarrangementen waar nodig Regierol: afstemmen van de lokale behoefte aan de lokale mogelijkheden (informeel en professioneel) Community care: informele of mantelzorg gegeven door vrijwilligers, familieleden, vrienden, buren Dorp of buurt wordt gezien als belangrijk schaalniveau: het ‘zorgend vermogen’ van dorpen / buurten Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Civil society: de bedreigingen STAAT civil society MARKT PRIVESFEER verenigingsleven Informele verbanden van zorg, buurt , werk Primaire verbanden Nationale overheid Lokale overheden kerken Sociale en politieke bewegingen Grote ondernemingen Sociaal-economische belangenorganisaties Lokaal bedrijfsleven Politieke partijen Non-profitinstellingen Bron: SCP Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Achtergronden van (nieuw) onbehagen Wegvallen van traditionele kaders in combinatie met grotere uitdaging aan individuen de eigen identiteit en levensloop te regisseren (Mark Elchardus) Drie groepen (Mark Elchardus): Kijkers commerciële tv-zenders Ouderen Laagst geschoolden Drie groepen op het platteland: Bewoners van dorpen met functieverlies Dorpen of buurten waar bewoners ‘terecht’ zijn gekomen Boeren Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Sociaal kapitaal (Robert Putnam) Een belangrijke woordvoerder in dit verband is de Amerikaan Robert Putnam die in deze grafiek de omvang van het vrijwilligerswerk in de Verenigde Staten beschrijft. Vanaf het midden van de jaren tachtig is sprake van steeds sterkere afname van de actieve betrokkenheid van Amerikaanse burgers bij plaatselijke clubs of organisaties. Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

‘Sociale staat van het Platteland’ (SCP) Leefsituatie op het Nederlandse platteland gunstig: Gunstige woonsituatie Grotere betrokkenheid van bewoners Steeds verder toenemende mobiliteit (individuele mobiliteit) Plattelanders over hun leven op het platteland Hoge waardering voor wonen op platteland, geen gevoel van teloorgang Geven van hulp is norm en bindende kracht Naast hechtheid op basis van nabijheid is er ook trots over landschappelijke en sociale kwaliteit De sociale infrastructuur verandert, maar vitaliteit wordt niet bedreigd Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Sociale veranderingen in dorpen Oude verscheidenheid: Lokale restanten Machtige beelden Nieuwe verscheidenheid veranderingen in de regionale economie toenemende betekenis van consumptieve functies Platteland: van een oude naar een nieuwe verscheidenheid Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Schaalveranderingen in de postindustriële samenleving Schaalvergroting: Economisch: grotere afstanden naar werk en naar voorzieningen Sociaal: sociale contacten niet alleen in dorp maar ook elders Door: Auto en welvaart Schaalverkleining: Cultureel: eigen woning en woonomgeving steeds belangrijker voor identiteit Politiek: belang van zeggenschap over de woonsituatie neemt toe Door: Thuisgerichtheid en welvaart Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Ontwikkeling van dorpen Autonoom dorp Woondorp Als realiteit: Dorp van de agrarische en industriële samenleving Primaire lokale functies: voorzieningen en werk Als realiteit: Dorp van de post-industriële samenleving Primaire lokale functie: wonen Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Ontwikkeling van dorpen Autonoom dorp Woondorp Als realiteit: Dorp van de agrarische en industriële samenleving Primaire lokale functies: voorzieningen en werk Als referentiekader: Van dorpsautochtonen en zij die lokaal werkzaam zijn Lokale thema’s: werk, voorzieningen en huisvesting Als realiteit: Dorp van de post-industriële samenleving Primaire lokale functie: wonen Als referentiekader: Van jongeren en import Lokale thema’s: verkeersveiligheid, sociale veiligheid en kwaliteit van de woonomgeving Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Littenseradiel: maatschappelijke participatie en de betekenis van dorpshuizen Aanleiding: onderzoek onder vrouwen op het Friese platteland in 1993 Maatschappelijke participatie: Deelname aan vrijwilligerswerk Lokale sociale netwerken Deelname aan verenigingsleven Betekenis van ontmoetingsplaatsen Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Beschikbaarheid auto (vrouwen, werkfase) Zeer sterke toename van (auto)mobiliteit Verdere afname van het aandeel huishoudens zonder auto Individualisering van het autogebruik Sterke afhankelijkheid van automobiliteit Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Type huishouden (alle vrouwen) Individualisering in de vorming van huishoudens Paren zonder kinderen belangrijker geworden dan paren met kinderen Sterke toename aandeel alleenstaanden Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Arbeidsparticipatie (vrouwen, werkfase) Arbeidsparticipatie onder vrouwen is zeer sterk toegenomen Vrouwen hebben ook vaker grotere banen Meer dan helft heeft een baan van 12-30 uur Verbetering van arbeidsmarktsituatie in de regio Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Dagpaden (vrouwen met betaald werk) Steeds meer werkende vrouwen werken buiten het dorp In combinatie met grotere arbeidsmarkt-participatie van vrouwen zijn de dorpen overdag ‘stiller’ geworden Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Leefpaden (alle vrouwen) Aandeel vrouwen dat geboren en getogen is in het dorp is afgenomen Vrouwen volgen bij aangaan van een relatie relatief nog vaak hun man Toename woonduur wijst op positief oordeel over dorpse woonmilieu Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Van autonoom dorp naar woondorp (Borsele) Kwadendamme Lewedorp Ovezande ‘s-Heerenhoek Oudelande Nisse Nieuwdorp Woondorp Autonoom dorp Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Deelname aan vrijwilligerswerk (vrouwen, werkfase) Antwoord op vraag naar vrijwilligerswerk is sterk afhankelijk van vraagstelling Van afname lijkt geen sprake Veranderde houding ten opzichte van vrijwilligerswerk Rol van het dorpshuis Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Leefbaarheid: een lastig begrip Gecompliceerd als onderzoekbaar begrip Veel verschillende betekenissen Vaak normatief geladen Gaat voorbij aan bewoners met verschillende positie: succesvol versus kwetsbaar Gaat voorbij aan bewoners met een verschillend referentiekader Definieert problemen vaak op één ruimtelijke schaalniveau: dorp, buurt Geeft vaak aanleiding tot een eenzijdige relatie tussen bestuur en bewoners (“wensenlijstjes”) Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Leefbaarheid op lokaal niveau: een model Leefbaarheid: relatie tussen dorpsbewoners en hun omgeving: Feiten - Meningen Succesvolle bewoners - Kwetsbare bewoners Autonoom dorp: Plaatselijke woonmogelijkheden Plaatselijke werkgelegenheid Plaatselijke voorzieningen Woondorp: Verkeersveiligheid en verkeersdruk Sociale veiligheid Kwaliteit van de woonfunctie Relatie Bestuur - Bewoners: Informatie en kwaliteit bestuur - Gemeenschapsinitiatieven Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Sociaal kapitaal Autonome dorp Sociale netwerken: Lokaal verenigingsleven: Emotionele binding: lokaal en hecht; (wederkerige) burenhulp; beste vriend in het dorp territoriale rekrutering ”Dat is zo’n ongeschreven regel, dat doe je gewoon”. dorpsbinding, binding aan het ‘eigen dorp’ (het dorp waar men geboren en getogen is, of zeer lang woont) Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Sociaal kapitaal Woondorp Sociale netwerken: Lokaal verenigingsleven: Emotionele binding: contacten zijn over verschillende groepen gespreid; veel hechte netwerken die niet exclusief lokaal zijn rekrutering op leefstijl: “wij vinden het criterium dat je met mensen omgaat die gelijk gericht zijn” dorpstrots: vooral in een dorp met hoge woonkwaliteit en een eigen identiteit Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Naar nieuw sociaal kapitaal De grote betekenis van sociale netwerken: het creëren van connectiviteit De kleine schaal: ‘een schaal van verantwoordelijkheid’: bevordering van bonding door homogeniteit De grote schaal: efficiency en de uitdaging van het overbruggen (bridging) van heterogeniteit: federatieve structuren De focus op lokale cultuur en de lokale politiek: openheid naar lokale samenleving Het belang van ‘Third places’, ontmoetingsplekken Het belang van ‘Verhalen vertellen’ Civil Society en Leefbaarheid - Grou - 27 juni 2007

Leefbaarheid en Sociaal kapitaal Dr Frans Thissen Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies