Vereenvoudiging van het sociaal huurstelsel Van het regelen van details naar het regelen volgens principes Toelichting Algemene Vergadering VVH 25 april 2017 Diederik Vermeir & Sien Winters m.m.v. Bernard Hubeau en Wouter Van Dooren

Inhoud Het onderzoek Basis van de voorgestelde wijzigingen Voorstellen voor beperkte wijzigingen Voorstel voor een ingrijpende wijziging Hoe gaat het verder?

1. Het onderzoek

Beleidscontext Vereenvoudiging als één van de belangrijke aandachtspunten in het beleid van de Vlaamse Regering 2014-2019 Beleidsnota wonen 2014-2019 kondigt doorlichting regelgeving sociale huur aan met oog op administratieve vereenvoudiging Op algemene vraag van de woonsector Opdracht toevertrouwd aan Steunpunt Wonen

Gevolgde aanpak Combinatie van methoden: Theorie: juridisch en bestuurskundig Empirie: raadpleging van en terugkoppeling naar werkveld Reflectie binnen onderzoeksteam Tijdslijn: Juni ‘16: rondvraag bij actoren naar knelpunten zomer ‘16: verwerking literatuur en documenten Oktober ‘16: inventaris van knelpunten naar focusgroepen November ‘16: uitwerking oplossingsvoorstellen Januari ‘17: oplossingsvoorstellen naar focusgroepen Februari ’17: afwerking rapport Maart ‘17: beleidskeuze door minister April ‘17: uitwerking start Focusgroepen: 11 samenkomsten Vier groepen: huurders, verhuurders, overheid, welzijn

Oplossingsvoorstellen Twee sporen aangereikt: Uitgebreide lijst van wijzigingen per thema (58 p.) Voorstel voor ingrijpende wijziging die wijzigingen over thema’s heen bundelt Beleid opteert voor: Ingrijpende herziening + verbetervoorstellen die niet worden gecapteerd door de ingrijpende wijziging

2. Basis van de voorgestelde wijzigingen

Inventaris van knelpunten Vlaamse regelgeving is in de loop der jaren uitgebreid, om diverse redenen: tegemoet komen aan vastgestelde problemen (o.a. politieke beïnvloeding) specifieke situaties dekken een complexer wordende maatschappelijke situatie vatten (bv. nieuwe doelgroepen, nieuwe samenwerkingen) Lokaal: autonomie toekennen en visievorming stimuleren maar onder strikte voorwaarden (vanuit verantwoordelijkheid voor recht op wonen) Meer objectieve toewijzing Meer individuele gevallen gedekt Groter lokaal draagvlak … Maar ook …

Inventaris van knelpunten 1°Complexe regelgeving Bijzonder uitgebreide wetgeving (Vlaamse Wooncode, Kaderbesluit, uitvoeringsbesluiten) Verder gecompliceerd door verschillende visies tussen gemeenten en door verschillende toepassingspraktijken tussen verhuurders Met risico’s op pseudo-regelgeving

Inventaris van knelpunten 2°Hoge administratieve kost Voor de Vlaamse overheid: om opvolgingsinstrumenten te ontwikkelen om informatie te verstrekken aan huurders, verhuurders… om wetgeving te evalueren en nieuwe aanpassingen voor te bereiden om toezicht uit te oefenen om beroepsprocedures te behandelen Voor de lokale overheden: om lokale beslissingen voor te bereiden om verantwoording af te leggen aan het Vlaamse niveau (bv LTR) Voor verhuurders: om regelgeving te kennen en toe te passen om huurders te informeren software te ontwikkelen en aan te passen

Inventaris van knelpunten 3° Gebrekkige transparantie Voor de Vlaamse overheid: Welke regels worden wel en niet toegepast? Wat is het resultaat voor de betrokken doelgroepen? M.a.w. complexe regelgeving bemoeilijkt monitoring en bijsturing beleid Voor de lokale overheden en verhuurders: Vermoedelijke onvoldoende kennis om goede beslissingen te kunnen nemen en om in te schatten wat impact is van lokale beslissingen En ook hier ontbreekt mogelijkheid tot monitoring Voor huurders: Om hun rechten te kennen Om in te schatten welke kans op toewijzing ze maken en op welke termijn

Inventaris van knelpunten 4° En toch nog niet specifiek/flexibel genoeg om alle situaties te dekken, bv. Voor verhuurders: om een optimale match tussen woning en bewoners te realiseren, bv. projecten wonen-welzijn gemeenschappelijke woonvormen leefbaarheid Voor huurders: omdat er doelgroepen zijn die tussen de mazen van het net kunnen vallen

Inventaris van knelpunten 5° Drempels voor de zwaksten Als gevolg van: complexe toegangsvoorwaarden administratieve procedures (bv actualisatie) veelvuldig gebruik van lokale binding omdat het lokale beleid het niet altijd graag voor hen opneemt

Principes en condities Principes worden afgeleid uit: Beleidsvisie Recht op wonen (Vlaamse Wooncode) voor de meest behoeftige gezinnen en alleenstaanden; progressieve realisatie (vs. beperkingen van regelgeving) Paritaire commissie decentralisatie: meer lokale autonomie gelijkheidsbeginsel schaalvoordelen Administratieve vereenvoudiging Beginselen van behoorlijke wetgeving Rechtszekerheid Legaliteitsbeginsel Gelijkheidsbeginsel …

Principes en condities Condities volgens theorie ‘Principle based regulation’: Goed basiskader Verantwoordelijke organisaties Degelijke basisrapportering Netwerksturing Krachtige handhaving Regelgevende dialoog

3. Voorstellen voor beperkte wijzigingen

Voorstellen voor beperkte wijzigingen Uitgewerkt volgens structuur KSH Toepassingsgebied Inschrijvings- en toelatingsvoorwaarden Inschrijving en inschrijvingsregister Toewijzing Sociale huurovereenkomst Duur Financiële aspecten Rechtsbescherming Voor elk thema Knelpunten Beleidsopties Verantwoording vanuit principes en condities Aanvullend of beperkter alternatief

Voorstellen voor beperkte wijzigingen Vereenvoudigen van regelgeving Schrappen van regels Bv. eigendomsvoorwaarde sociale assistentiewoning Aanpassen van regels Bv. indeling in huurderscategorieën Bv. typehuurovereenkomsten Doorwerking privaat huurrecht Bv. herstellingsplicht, plaatsbeschrijving,… Verhogen interne coherentie Inconsistenties Bv. rol van OCMW bij inbreuk huurdersverplichtingen Lacunes Bv. voorwaarde van meerderjarigheid

Voorstellen voor beperkte wijzigingen Beperken administratieve lasten Bv. schrappen registratieverplichting Bv. berekening ‘huidig inkomen’ Bv. berekening gezinskorting bij co-ouderschap Bv. onrechtstreekse verhuring … Flexibiliteit en autonomie Toestaan van uitzonderingsmogelijkheden Bv. eigendomsvoorwaarde Meer instrumenten voor de sociale verhuurder Bv. optreden bij miskenning bezettingsnormen

Voorstellen voor beperkte wijzigingen Voorwaarden voor (verregaande) autonomie Verantwoordelijke organisaties Bv. schaalvergroting door onrechtstreekse verhuring Rechtsbescherming Individuele rechtsbescherming Versterken van het doelpubliek Rechtszekere instrumenten Bv. tegenstelbaarheid intern huurreglement Inhoud van het toezicht (?)

4. Voorstel voor een ingrijpende herziening

Voorstel voor ingrijpende herziening Reacties: Globaal positief, er lijkt redelijk draagvlak te zijn Ook gewezen op risico’s En vooral op nood aan verdere concretisering Aangedrongen op goede overgangsregeling Voorstel hierna: Reacties zijn al verwerkt, maar voorstel is niet meer in deze vorm voorgelegd aan actoren

Voorstel voor ingrijpende herziening Krachtlijnen: Andere manier van toewijzen (standaard  bijzonder) Van aanbodgestuurd naar vraaggestuurd Maximaal digitaal Van toezicht op individuele beslissingen naar marginale toetsing van beslissingen

Voorstel voor ingrijpende herziening Keuzevrijheid (vraaggestuurd) Algemeen: Opgeven van voorkeur bij inschrijving wordt verlaten Kandidaat kan op elk moment kiezen uit het vrije aanbod Bekendmaking aanbod  kandidaatstelling  toewijzing Varianten: Extreem: alle vrijkomende woningen worden bekend gemaakt Beperkt: aanbod aan x aantal hoogst gerangschikte kandidaten Verantwoording: keuze kan worden bijgesteld naargelang de nood Tal van problemen met huidige regeling Mogelijk nadeel: risico op concentratie van zwakke groepen in bepaalde wijken

Voorstel voor ingrijpende herziening Maximaal digitaal Centraal inschrijvingsregister Eén inschrijving geldt voor alle verhuurders Automatische koppelingen met centrale databanken Uniforme software voor alle verhuurders Bekendmaking aanbod via centrale website Label maakt duidelijk voor wie woning bestemd is Online kandidaatstelling Hulp en begeleiding bij verhuurders, OCMW, gemeente, woonwinkel … Verantwoording: Efficiëntiewinst Eenvoudige bundeling van data over verhuurders  goede monitoring Kan drempel tot digitale communicatie verlagen

Voorstel voor ingrijpende herziening Standaard toewijzingen Grote meerderheid van toewijzingen (bv 80%) Volgens eenvoudig puntensysteem, gebaseerd op: Inkomen Chronologie Lokale binding Criteria en gewichten zijn politieke beslissing Mathematische berekening RVB beslist en kan gemotiveerd weigeren Cliënt kent punten Varianten: - verschillende gewichten SHM’s en SVK’s - gemeenten bepalen mee gewichten? ( eenvoud en transparantie) - gemeenten/regio’s bepalen mee % standaard toewijzingen Verantwoording: Gelijkheidsbeginsel Objectiviteit

Voorstel voor ingrijpende herziening Bijzondere toewijzingen: Doel: in bijzondere situatie flexibel kunnen toewijzen Te definiëren wat hieronder valt, o.a.: situaties van hoge urgentie toewijzingen waarvoor koppeling tussen woning en bewoner gewenst personen met nood aan begeleiding bijzondere lokale omstandigheden, bv ontruiming camping toewijzingen onder voorwaarden, bv proefcontract persoonlijke omstandigheden van bijzondere aard (nu art. 24§1) Aanmelding bij sociale verhuurder  intake  sociaal dossier Deliberatie binnen Lokaal Toewijzingscomité (LTC): samenstelling: sociale dienst verhuurder, OCMW, CAW, welzijn volgens vastgelegde principes LTC kan ook rol vervullen in evaluatie na proefperiode RVB beslist en kan gemotiveerd weigeren

Voorstel voor ingrijpende herziening Bijzondere toewijzingen: Varianten: LTC per gemeente, sociale verhuurder, woonregio? Bijzondere toewijzingen poolen SHM-SVK? Verantwoording: Flexibiliteit, ruimte voor interpretatie Netwerkbenadering Mogelijkheid tot goede afspraken over begeleiding Weg van de hokjes Nog verder uit te werken: Principes aan basis van beslissingen Hoe eerste screening objectief organiseren? Hoe kandidaat informeren over beslissing? Beroepsprocedure?

Voorstel voor ingrijpende herziening Verantwoording en toezicht: Degelijke rapportering door verhuurders: Principes van toewijzing Motivering individuele toewijzingen op basis van principes Voor standaard toewijzingen: toezicht beperkt Voor bijzondere toewijzingen: toezicht doet ‘marginale toetsing’ Autonomie werd toegekend, dus moet gerespecteerd blijven Toezicht doet geen opportuniteitsbeoordeling individuele dossiers Toezicht treedt enkel op als de geest van de regels of algemene principes geschonden zijn Toezicht op eindresultaten via nieuwe prestatie-indicatoren, o.a. Bereik van doelgroepen Concentratie

Voorstel voor ingrijpende herziening Waar zit de lokale autonomie? bepaling aandeel bijzondere verhuringen (binnen marge) verfijning algemene principes achter bijzondere toewijzingen bijzondere toewijzingen houden rekening bijzondere lokale situaties en met bijzondere sociale omstandigheden van kandidaat-huurders sociale verhuurders kunnen woningen identificeren voor bijzondere verhuringen sociale verhuurders kunnen woningen en bewoners meer flexibel matchen eventueel nog verdergaand (maar negatief beoordeeld): gewichten in het puntensysteem lokaal te bepalen (binnen marge)

5. Hoe nu verder?

Dit is een raamwerk  stapsgewijs verder uit te werken Projectteam is aangesteld (Agentschap, VMSW, huurders en verhuurders, lokale besturen) VVH vertegenwoordigd in projectteam Startvergadering 28 april

Wat wij nog aanbevelen: Uitwerking in zeer nauw overleg met actoren Regelmatig checken of principes nog gehandhaafd zijn (risico op sluipende detaillering loert om de hoek) Uitvoeren simulaties op administratieve data (Virtueel) pilootproject bij enkele verhuurders?