EnTranCe: Energie Transitie Centrum “If we want things to stay as they are, things will have to change.” Leo Heijne Centre of Expertise Energy Hanze University of Applied Sciences Groningen

Energie Is energie een urgent probleem? Energiebeleid? Hoeveel energie gebruiken we? Hoeveel hernieuwbaar? Hoe doen we het in Europa? Maatschappelijke acceptatie? Voorbeelden buitenland Is energie een urgent probleem 29-03-2018

Monitor Energie 2017 29-03-2018

Waarom een energieakkoord voor duurzame groei (sep 2013)? eindigheid fossiele brandstoffen negatieve effecten milieu 3. afhankelijkheid dubieuze buitenlanden 4. kansen Nederlands bedrijfsleven 5. werkgelegenheid 6. uitvoeren Europees beleid 20-20-20 7. ontbreken van visie op energiegebied Sociaal Cultureel Planbureau: 2% ondervraagden bij grootste maatschappelijk problemen (2017) 29-03-2018

Energieakkoord voor duurzame groei 1 besparing jaarlijks gem 1,5% finale energieverbruik 2 en 100 PJ in 2020 3 hernieuwbaar 14% in 2020 4 en 16% in 2023 5 15.000 voltijdsbanen Voortgang 2018 Borgingscommissie Nijpels 1 en 4 binnen bereik extra maatregelen 2, 3 en 5 2 naleving bedrijven Wet Milieubeheer 3 versnellen wind op land 5 voldoende geschoolde vakkrachten? - nieuw klimaatakkoord kabinet Rutte III Sociaal Cultureel Planbureau: 2% ondervraagden bij grootste maatschappelijk problemen (2017) 29-03-2018

Energieagenda. Naar een CO2-arme energievoorziening. Dec 2016 Klimaatakkoord Parijs: 1,5-2% Een enkelvoudig doel: verminderen uitstoot broeikasgassen in Nederland en Europa Gebruik fossiele energie dichtbij nul in 2050 4 functionaliteiten 1. kracht en licht (elektriciteitssector: Emissions Trading System (ETS), zee-wind) 2. warmte (hoge temp): geothermie, CCS 3. warmte (lage temp): gebouwde omgeving (energie label, aardgasloze nieuwbouwwijken) 4. vervoer: alternatieve brandstoffen Geen opties uitsluiten!!! En-en i.p.v. of-of Sociaal Cultureel Planbureau: 2% ondervraagden bij grootste maatschappelijk problemen (2017) 29-03-2018

Regeerakkoord: Klimaatakkoord (2017) 49% CO2-reductie in 2030 t.o.v. 1990 - afvang en opslag van kooldioxide (CCS) wordt - sluiting van kolencentrales - minimum CO2-prijs voor elektriciteitssector. - minder biomassa - meer op wind op zee - emissieloze auto's - geen aansluitplicht maar een warmterecht, - het einde van de salderingsregeling - minder gaswinning in Groningen Uitwerking: Thematafels (2018) Sociaal Cultureel Planbureau: 2% ondervraagden bij grootste maatschappelijk problemen (2017) 29-03-2018

Thematafels ► gebouwde omgeving, oud-PVDA-leider Diederik Samsom (Binnenlandse Zaken) ► mobiliteit, Annemieke Nijhof, CEO van Tauw Group en voormalig topambtenaar (Infrastructuur & Waterstaat) ► industrie, Manon Janssen, CEO Ecorys (Economische Zaken en Klimaat) ► elektriciteit, Kees Vendrik, oud-Tweede Kamerlid voor GroenLinks, voormalig lid van de Algemene Rekenkamer en tegenwoordig hoofdeconoom bij Triodos Bank (Economische Zaken en Klimaat) ► landbouw & landgebruik, Pieter van Geel, voormalig staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer en oud-fractievoorzitter CDA in de Tweede Kamer (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) Naast de vijf thematafels een zesde overleg: het Klimaatberaad, dat onder voorzitterschap zal staan van Ed Nijpels, de huidige voorzitter van de Commissie Borging Energieakkoord. 29-03-2018

2020: - CO2-uitstoot 20% minder t.o.v. 1990 Drentse Energiestrategie (2013) 2020: - CO2-uitstoot 20% minder t.o.v. 1990 - Hernieuwbaar 16% - Energiebesparing 20% 2050: - CO2-uitstoot 80-95% minder t.o.v. 1990 29-03-2018

Drentse Energiedeal 7 oktober 2016 Hoofddoel 2040 Partijen werken samen aan het volgende hoofddoel en stellen daarmee een hogere ambitie dan die van het nationale Energieakkoord: “Het streven is om in 2040 iedereen die in Drenthe woont voor zijn/haar woongenot niet meer afhankelijk te laten zijn van fossiele energiebronnen, zoals aardgas, kolen en olie. Voorts worden inspanningen gepleegd om in 2040 zoveel mogelijk te komen tot energieneutrale woningen welke direct of indirect onafhankelijk zijn van fossiele energie.” 29-03-2018

29-03-2018

Energiegebruik Nederland 29-03-2018

Energiemix in 2015 - 40% aardgas - 37% olie - 17% steenkool - 6% hernieuwbaar (5,8%) Wie - 53% industrie, instellingen - 27% transport - 20% huishoudens Waarvoor - 53% warmte - 20% elektriciteit Sociaal Cultureel Planbureau: 2% ondervraagden bij grootste maatschappelijk problemen (2017) 29-03-2018

Sociaal Cultureel Planbureau: 2% ondervraagden bij grootste maatschappelijk problemen (2017) 29-03-2018

Hernieuwbaar - 65% biomassa - 25% wind - 10% overig (zon, bodem..) 100% Bron: energieopwek.nl

Positie Nederland in EU 29-03-2018 16

29-03-2018

Opgave Nederland 1 windturbine van 3 MW levert elektriciteit voor 2000 huishoudens. Dat kan ook met 80.000 m2 zonnepanelen= 12 voetbalvelden 3000 PJ = 125.000 windmolens 3MW = 4 miljard zonnepanelen Dus per provincie, gemeente ……..!!!!!!!! 29-03-2018

Wat is maatschappelijk draagvlak (Wüstenhagen, Wolsink en Bürer: 2007) * Sociaal politieke acceptatie * Acceptatie door de gemeenschap * Marktacceptatie

Factoren die invloed hebben op maatschappelijk draagvlak (Devine-Wright) Persoonlijke factoren: leeftijd, geslacht, sociale status, inkomen Sociaal-psychologische factoren: kennis en directe ervaringen, milieubewustzijn, politieke overtuiging, gebondenheid aan woonplek, waargenomen rechtvaardigheid en vertrouwen Contextuele factoren; soort technologie en schaalgrootte, eigenaarschap, verdeling baten en lasten, ruimtelijke aspecten Tegenstand is normaal!!

Naast objectieve factoren zijn er sociaal-psychologische factoren zoals persoonlijke waarden(Perlaviciute en Steg): a. zelf-verheffende waarden: eigen belang (rijkdom, status) en hedonistische waarden (comfort en plezier) b. zelf-overstijgende waarden: welbevinden van anderen en biosferische waarden (omgeving) Hernieuwbare energie: persoonlijke voor- en nadelen (stank, lawaai, landschapsvervuiling) kinderen, milieu

Zwitserland: Soland, Steimer, Gotz 19 agrarische biogasinstallaties, 3000 bewoners in straal van 750 meter Wat zijn de voor- en nadelen? baten: creatie van werkgelegenheid, milieu, versterking gemeenschapszin, lagere energiekosten lasten: stank, aantasting landschap, verminderde kwaliteit van leven, waardevermindering onroerend goed, vermindering toerisme

Rechtvaardigheidsdimensies: Rechtvaardigheid t.a.v. de verdeling van baten en lasten Rechtvaardigheid t.a.v. de gevolgde procedures (participatiemogelijkheden, informatieverschaffing en vertrouwen in exploitant)

Conclusies: groot draagvlak Acceptatie wordt vooral bepaald door de mate van stankoverlast. Verder waren belangrijk; de informatieverstrekking en het vertrouwen in de exploitant. Dus: voorkom stankoverlast (vooral!) en informeer goed Kanttekening: Installaties waartegen geen sterke protesten Kleine plattelandsgemeentes, agrarische biogasinstallaties

Maatschappelijke acceptatie van windmolens. Zeggenschap en financiën. 29-03-2018

Ontwikkeling van energieregio’s in Duitsland (en andere Europese landen)

Energietransitie 1. Techniek 2. Economie, Financiën, Rechtvaardigheid 3. Maatschappelijke acceptatie (waarden, politiek draagvlak) 4. Communicatie (framing, wie) 5. Ramp (kernenergie, OPEC-boycot, klimaat) 6. Centraal- decentraal Complex interdisciplinair probleem, maatwerk Sociaal Cultureel Planbureau: 2% ondervraagden bij grootste maatschappelijk problemen (2017) 29-03-2018

Optimisten : uitdaging Het kan en we moeten aan de slag! Conclusies Energie is geen urgent probleem Weinig kennis over energie Aandeel hernieuwbare energie 6% Transitie is complex en enorme klus Draagvlak is belangrijk Pessimisten: ondergang Optimisten : uitdaging Het kan en we moeten aan de slag! Sociaal Cultureel Planbureau: 2% ondervraagden bij grootste maatschappelijk problemen (2017) 29-03-2018

https://klimaatmonitor.databank.nl/dashboard/ 28-12-2018

http://energieopwek.nl/ 29-03-2018

http://klimaatagenda.minienm.nl/ Waarom Energie-Transitie? Fossiele bronnen raken op Klimaatverandering Vervuiling omgeving Opwarming aarde Uitsterving diersoorten Stijgende zeespiegel Enz. 29-03-2018

http://demo.madmultimedia.nl/we-energy/game/ 29-03-2018

Energieverbruik Nederland

28-12-2018