Klimaatverandering& Landbouw Extreem weer in het huidige en toekomstige klimaat met schadepotentie Adaptatiedialoog Landbouw, Waterbeheer en Verzekeren Ede, 6 oktober 2017 Rob van Dorland, KNMI

22-23 Juni 2016 Neerslag in 24 uur Om enige indruk te krijgen van hoe opgetreden extreme situaties er in de toekomst uit kunnen komen te zien, kijken we nu naar een paar voorbeelden met behulp van de geupdate extreme neerslag statistiek voor het STOWA (Stichting Onderzoek Waterschappen). Hier zien jullie de neerslag in 24 uur voor de dagen 22 en 23 juni van dit jaar. Misschien dat jullie dat nog herinneren vanwege de vele hagelschade die in Oost-Brabant is opgetreden (kans op onweer en hagel zal in de toekomst toenemen door toename intensiteit van buien.

Trends in Extreme neerslag Verandering van het gemiddeld aantal dagen per jaar met meer dan 20 en 30 mm neerslag in de periode 1951-2009 > 20 mm > 30 mm Ik gaf 2 slides geleden al aan dat de gemiddelde neerslag in de afgelopen eeuw is veranderd, maar dat geldt ook voor de extremen en die verandering is niet overal even sterk geweest. Een neerslaghoeveelheid van 30 mm per dag komt gemiddeld gezien voor een plaats in Nederland niet vaak voor (rond 1/jaar). In het oosten en zuiden weinig verandering of zelfs een afname, en in het westen de duidelijkste toename. Kan ook dels te maken hebben met de ontwikkeling van steden en/of de opwarming van het zee water. Oorzaak niet precies duidelijk Maar: trends uit het verleden zetten zich niet altijd door in de toekomst, of met dezelfde snelheid. 3

Klimaatverandering in Nederland KNMI’14 klimaatscenario’s Temperatuur stijgt verder Jaarneerslag neemt toe, in zomer lichte toename of duidelijke afname Intensiteit extreme buien neemt toe gedurende het hele jaar Hagel, onweer en windstoten bij buien nemen toe Geen duidelijke verandering in wind Toename potentiele verdamping Zeespiegel blijft stijgen Belangrijkste trends voor de toekomst. Alleen iets vertellen over de eerste 3 Consistentie: als de temperatuur stijgt kan de lucht potentieel meer vocht bevatten. Daarom is het logisch dat de extreme buien ook in intensiteit toenemen. 4

Extreme neerslag Tendensen: Vertikale beweging in bui neemt toe Vochtgehalte in warmere atmosfeer neemt toe met circa 6,5% per graad Horizontale instroom van vocht in bui neemt toe Neerslagintensiteit neemt toe met circa 12% per graad Herhalingstijd extreme neerslag neemt toe met een factor 2 in 2050 Veranderingen in extreme zomerneerslag ruimte- en tijd afhankelijk: Door hogere temperaturen ook sterkere bewegingen in buiencomplexen: zeker dat dit gaat gebeuren Voor die sterkere stijging van de extreme uurneerslag moet vocht uit een groter gebied worden aangetrokken (kan door sterkere bewegingen in buien). Het is verder de vraag of de extreme buien ook in omvang kunnen toenemen tot supercellen (wordt verder onderzoek naar gedaan in nieuw NWO-project bij KNMI)

Onweer en hagel Onweer: Blikseminslagen: + 10-15% per graad temperatuurstijging Toename windstoten Hagel: Toename Extreme hagel: mogelijk 2x zo vaak rond 2050 Evt. gebruiken Hagel 23 juni 2016: kans hierop neemt in toekomst toe: meer schade aan gewassen, natuur, en opstal (bijv. zonnepanelen)

Zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust 2 scenario’s (geen onderscheid luchtstroming gemaakt) Tempo zss neemt toe (belangrijk voor adaptief management) Meer mechanismen meegenomen 1. Uitzetten warmer zeewater 2. Gletsjers smelten 3. Verdwijnen ijs Groenland en Antarctica (incl. zwaartekrachteffect)

Neerslagtekort Neerslagtekort per jaar (in mm) in de periode 1981-2010 en rond 2050 voor Gilze Rijen. 8

Vervroeging potentiele start groeiseizoen

Toename extreme temperatuur KNMI’14 klimaat scenario’s: Temperaturestijging in hittegolven NL eind 21st eeuwy Figure SPM.1