Vrouwen in de spreekkamer Autisme en ADHD Dr. Hiske van Ravesteijn

Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Zie hieronder  Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Bedrijfsnamen Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk …   Hieraanwezig.nu

Plan Wat is jullie achtergrond? Welke vragen leven er bij jullie? Casuïstiek Autisme ADHD

Autisme Een neurobiologische ontwikkelingsstoornis De wereld op een andere manier ervaren  trachten om orde te scheppen in een chaos Moeite: - informatie vanuit herinneringen en nu samen te brengen - betekenis te geven aan ervaringen - te voorspellen wat er in de toekomst gaat gebeuren

Autisme Prevalentie ongeveer 0,8 op 100 Zeer variabel van ernst De wereld op een andere manier ervaren  trachten om orde te scheppen in een chaos Met beperkingen en talenten

Problemen in de sociale interactie Verbale communicatie Gesprek aanknopen Bij interesses van anderen aansluiten Weten wanneer te reageren in een gesprek Non-verbale communicatie Oogcontact Passende afstand – nabijheid Begrijpen van lichaamstaal Onderhouden van relaties Aanpassen van gedrag aan verschillende situaties Vrienden maken

Problemen in het gedrag Handelen in vaste patronen, vasthouden aan routines Stereotype bewegingen Echolalie Overstuur bij kleine veranderingen Moeite met overgangen Rigide denkpatronen, inflexibel Problemen met organiseren en plannen Behoefte aan herhaling: eten, looproute Spullen op specifieke wijze rangschikken Beperkte of sterk gefixeerde interesses Prikkelgevoeligheid, versterkt of juist verminderd

Autisme bij vrouwen De prevalentie lager dan bij mannen 2,3: 1 Asperger: Mogelijk is autisme het uiterste van het continuüm van normaal mannelijk gedrag Sociale instinct bij vrouwen over het algemeen sterker  meer schade nodig voor een stoornis Waarschijnlijk moeilijker te herkennen: Vrouwen passen zich mogelijk sterker aan de sociale norm aan Oogcontact kan aangeleerd zijn Sociale interacties worden gekopieerd

Autisme bij vrouwen Herkenning: Vaak jonger uiterlijk dan biologische leeftijd Taal en vooral grappen worden letterlijk genomen Ontregeling bij verandering (uit huis gaan, kinderen krijgen, ziekte) Weinig flexibel in gedrag Behoefte aan veel structuur en regelmaat Kwetsbaarheid voor depressie en angst Autisme in de familie

Van autisme naar ADHD

ADHD Een neurobiologische stoornis De prefrontale cortex lijkt een minder sterke invloed te hebben  moeite met het stellen van prioriteiten Kenmerkend Impulsief gedrag Concentratieproblemen Rusteloosheid Leerproblemen

ADHD en sekse Prevalentie: mannen 5.4% vrouwen 3.2% Bij vrouwen wordt ADHD later vastgesteld Vrouwen hebben vaker en meer last van aandachtsproblemen dan van hyperactiviteit Vrouwen internaliseren meer, minder ontwrichtend gedrag Door co-morbide depressie, angst, OCD wordt ADHD gemist Vrouwen met ADHD ontwikkelen mogelijk betere coping strategieën dan mannen om symptomen te verbergen

ADHD en hormonen ADHD gerelateerd aan het dopaminerge systeem Oestrogenen spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling en plasticiteit van de dopamine neuronen Fluctuaties in progesteron en oestrogeen lijken van invloed op de ernst van de ADHD symptomen Oestrogeen lijkt de stimulerende werking van amfetaminen te versterken Premenstrueel kunnen ADHD symptomen verergeren

Denk aan ADHD Bij ADHD in de familie Bij angst en depressie zonder duidelijke oorzaak Bij concentratie problemen Bij ontregeling wanneer meer structuur/planning nodig is Bij ‘spraakwaterval’ Bij achterblijvende schoolprestaties, werkprestaties Bij riskant seksueel gedrag Bij moeizaam verlopende relaties (o.a. met moeder)

Vrouwen in de spreekkamer Zwangerschap en psychiatrie Dr. Hiske van Ravesteijn

Welke vragen leven er bij jullie?

Zwangerschap = verandering

Hormonen Verandering van hormoon spiegels is relevanter dan de exacte concentratie Vrouwen met PMS hebben een hoger risico op depressie rond de zwangerschap

Depressie tijdens de zwangerschap Vrij normaal Angst, slaapproblemen levendig dromen, verminderde energie, veranderde eetlust en verminderd libido Tekenen van depressie Hevige angst, anhedonie, schuldgevoelens, hopeloosheid en suïcidaliteit Verhoogd risico Voorgeschiedenis met depressie, bipolaire stoornis, angststoornis, stoppen met medicatie 3-5%

Postpartum blues Binnen 10 dagen postpartum Piek tussen dag 3 en 5 Emotionele reactiviteit: Snel veranderende stemming, labiel zijn prikkelbaarheid, angst, eufoor zijn slapeloosheid Biologisch: Dramatische daling in oestrogeen en progesteron Sterke cortisol daling: schildklier functie - Afname van concentratie endorfinen Lagere concentratie tryptofaan, precursor van serotonine (Bailara et al 2005) 50-85%

Postpartum depressie Binnen 10 dagen postpartum Piek tussen dag 3 en 5 Emotionele reactiviteit: Snel veranderende stemming, labiel zijn, prikkelbaarheid, angst, eufoor zijn, slapeloosheid Biologisch: - Dramatische daling in oestrogeen en progesteron - Afname van concentratie endorfinen - Lagere concentratie tryptofaan, precursor van serotonine (Bailara et al 2005) 10-15%

Postpartum depressie 10-15% Aanhoudende somberheid > 2 weken Niet goed in staat voor zichzelf en het kind te zorgen, geen interesse in de baby Prikkelbaarheid, labiel zijn, anhedonie Niet goed slapen, vermoeidheid, afname eetlust, concentratie probleem Schuldgevoelens, negatieve gedachten over het kind, gedachten aan suïcide

Postpartum depressie 10-15% Vaak met angstklachten Paniekaanvallen Angst voor ziekte (zichzelf of baby) Intrusies: gedachten of beelden over de baby, meestal gewelddadig (kind laten stikken, van de trap af laten vallen)  zeer beangstigend  beschamend

Postpartum depressie Prevalentie 10-15% < 5% krijgt hulp Adviezen: Heb er oog voor: veel vrouwen rapporteren de klachten niet Bij PMS - eerdere depressies - relatie problemen: actief naar stemming en angsten vragen Check de schildklier functie Aandacht voor slaap Interpersoonlijke therapie of cognitieve gedragstherapie Medicatie

Postpartum psychose 0,1 - 0,2% Herkenning: 48-72u na bevalling Ontremd zijn, druk gedrag Agitatie, prikkelbaarheid Insomnia Verwardheid, labiliteit Wanen, hallucinaties Vaak is ziekenhuis opname wenselijk: behandeling van bipolaire stoornis, psychosociaal en farmacologisch 0,1 - 0,2%

Lactatie en medicatie Bij voorkeur non-farmacologische interventies De meeste psychofarmaca komen in de borstvoeding terecht De lever en nieren van het kind zijn nog niet goed in staat om medicatie af te breken, medicatie kan stapelen Antidepressiva: sertraline heeft een zeer laag/niet detecteerbare concentratie in de borstvoeding (fluoxetine heeft een actieve metaboliet en kan stapelen) Benzodiazepinen: voorzichtig vanwege risico op sedatie, respiratoire problemen en ontwenning; bij voorkeur lage dosis: oxazepam, temazepam, lorazepam (geen actieve metaboliet) (Kelly et al. 2012)

Een proces van continue verandering