Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Gesteenten 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Gesteenten Vier soorten (op basis van ontstaan): - sediment of afzettingsgesteente - sedimentgesteente - metamorf gesteente - stollingsgesteente 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde 1. Sediment of afzettingsgesteente Het is los materiaal en bestaat uit onsamenhangende deeltjes: * zand/klei/grint/löss * organische kalk op de zeebodem (kalkskeletjes) * chemische kalk (als de zee verdampt) 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde 1. Sediment of afzettingsgesteente Aan de korrelgrootte en de mate van sortering kun je zien hoe het sediment/afzettingsgesteente ontstaan is: * marien * glaciaal * eolisch * fluvio-glaciaal * fluviatiel * lacustrien 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Gesteenten > sedimenten > marien Gesteenten > sedimenten > eolisch 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Gesteenten > sedimenten > fluviatiel Gesteenten > sedimenten > glaciaal 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde 2. Stollingsgesteente * graniet/porfier * vanuit de diepte * stolt ondergronds * stolt langzaam, dus grote kristallen * basalt * vloeit uit > stolt snel in open lucht/water, dus kleine kristallen 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Gesteenten > stollingsgesteente > graniet > dijken Gesteenten > stollingsgesteente > porfier 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Gesteenten > stollingsgesteente > basalt in wording 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Gesteenten > stollingsgesteente > basalt 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde 3. Metamorfe gesteenten * Opnieuw gesmolten (onder druk) waardoor sedimenten opbakken en aan elkaar kitten (kalk wordt marmer) en/of * Verhard en vervormd door druk (klei wordt leisteen, zand wordt zandsteen) 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Gesteenten > metamorfe gesteenten > bijv. Verkitting Gesteenten > metamorfe gesteenten > bijv. opsluiting 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Gesteenten > metamorfe gesteenten > bijv. kalk wordt marmer 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde 4. Sedimentgesteente * Dit is het resultaat van verharding en verkitting van losse sedimenten * Dit is dus niet een vernieuwing zoals bij metamorfe gesteenten! Kenmerken Voorbeelden Horizontale laagjes - Zand > zandsteen Mogelijk fossielen - Klein > schalie 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Gesteenten > sedimentgesteente > horizontale laagjes in leisteen Gesteenten > sedimentgesteente > horizontale laagjes in zandsteen 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Gesteenten > sedimentgesteente > fossiel in schalie Gesteenten > sedimentgesteente > fossiel in zandsteen 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde - 1. sediment of afzettingsgesteente - 2. sedimentgesteente - 3. metamorf gesteente - 4. stollingsgesteente Altijd mineralen aanwezig Mineralen = zuivere stof van niet-metalen (non-ferro). Het is een chemische verbinding met kristalstructuur. Komt als vaste vorm voor en is gevormd door geologische processen. 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Naast afzettingsgesteenten/stollingsgesteenten/ metamorfe gesteenten/sedimentgesteenten ook nog: Mineralen Ertsen Organische gesteenten 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Ertsen = concentraties van metalen in gesteenten. O.a. gouderts/kopererts/ijzererts/bauxiet …. 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Organische gesteenten = ontstaan uit planten (koolstof in planten > inkoling > steenkool) 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Resource management: Hoe groot is de voorraad ertsen/mineralen/ organische gesteenten nu? Hoeveel gebruiken we per jaar? Is dat constant? Hoe lang kunnen we met de bekende voorraden? Voorraden moeten dus worden bekeken op: geologisch aantoonbaar technisch winbaar economisch winbaar 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde Dus de voorraden ‘managen’ door: 1. Vernieuwbare voorraden (wind water zon bio) - Prijsstelling bv subsidie windmolen/isolatie van woningen - Koffieschillen? - Biogas rechtstreeks uit de landbouw (gas > omvormen tot electriciteit/residu > droge vorm van mest) 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde 2. Niet-vernieuwbare voorraden - Zuiniger in gebruik > bv subsidie bij A-label auto’s - Hergebruik > uiteindelijk ‘cradle to cradle’ (C2C) (afval = òf eten òf recyclebaar òf bio-energie) - Prijsstelling > vanaf de bron duurder maken (dat doen olielanden vanaf 2007) > slurptax (februari 2008) - Alternatieven > bv hybride-auto/electrisch! - Elders inkopen, etc. 3. Vergroten technische/economische winbaarheid 22-9-2018 A5 118

Aarde – Opbouw en afbraak van het reliëf op aarde http://nl.wikipedia.org/wiki/Cradle_to_cradle 22-9-2018 A5 118

Resource management > nieuwe voorraad 04 12 2012 22-9-2018 A5 118

Resource management > China haalt meer uit ‘elsewhere’ = Rusland! (net als bij gas-import) 22-9-2018 A5 118