Kwijt! verlies bij mensen met een verstandelijke handicap

© ellen, 8 april 2013, www.ellenvanhierden.nl voorbij   als de regen als de wind de zon de zorgen en het kind gaat alles eens een dag een nacht toch stiekem weer voorbij © ellen, 8 april 2013, www.ellenvanhierden.nl

Kwijt! verlies bij mensen met een verstandelijke handicap Hanneke van Bommel Marian Maaskant Rianne Meeusen Werner van de Wouw

Doel Bespreken van verlies, rouw, coping, zingeving Ondersteunen bij verlies Specifiek bij mensen met verstandelijke beperkingen Er zijn geen pasklare oplossingen Realiseer je de voorwaarden voor goede ondersteuning

Inhoud Twee casussen Verlies algemeen Cirkel van hechting en verlies Zingevingsbronnen Ondersteuning Bespreken casus Hans

Casussen Het leven in een doos Een levende herinnering aan zijn broer

Verlies Verlies is veel meer en veel vaker dan kwijt raken door overlijden: Andere school Andere baan Andere buren Andere levensfase (ouderschap, pensionering, …) Opleiding niet kunnen beginnen of voltooien Lievelings-jeans écht kapot Laptop met foto’s gecrasht (geen back-up) Karakteristieke boom in de tuin omgewaaid ……..

Verlies Verlies hoeft niet per se vervelend of traumatisch te zijn… Andere school Geen les meer van … Andere baan Mooiere uitdagingen Andere buren Rust!!!!! Andere levensfase Baby geboren

Verlies Groot verlies / Klein verlies Maar je raakt iets kwijt, dat bij jou of jouw leven hoorde ! Het raakt je, hoe dan ook, want het houdt verandering in Goed leren omgaan met klein verlies, is helpend bij omgaan met groot verlies

Cirkel (spiraal) van hechting en verlies

Cirkel van hechting en verlies

Contact maken Essentieel: Levensverhaal Levenservaring Kennis van verstandelijke en sociaal-emotionele ontwikkeling

Cirkel van hechting en verlies

Hechting Hechten: houden van, verbonden voelen Hoe iemand gehecht is, heeft invloed op het omgaan met verlies

Hechting: veilig / onveilig Veilige hechting: ouder (verzorger, partner, vriend, collega, ...) steunt, stimuleert, is beschikbaar als het mis gaat Onveilige hechting: ouder (verzorger, partner, vriend, collega, ...) is er: Teveel beschikbaar (altijd alles controleren, overnemen als het fout dreigt te gaan) Te weinig beschikbaar (is er niet om te steunen, stimuleren als het goed of fout gaat) Wisselend beschikbaar (dan steunend en stimulerend, dan weer bekritiserend en negatief)

Hechting Veilige hechting: Veerkracht, zelfvertrouwen Gezonde rouw Onveilige hechting : Grote drang naar onafhankelijkheid Onderdrukte rouw Sterke afhankelijkheid, drang naar erkenning Chronische rouw Onzekerheid, wisselend reageren Complexe rouw In het latere leven leidt deze manier van hechten er toe dat deze personen zich wel willen, maar niet durven te binden. De balans slaat door naar de zelfstandige, onafhankelijke kant. Het kost hen veel moeite om te praten over gevoelens. Ze stellen zich niet snel intiem en kwetsbaar op, uit angst voor afwijzing. Bij verlieservaringen kan het zijn dat zij vooral bezig zijn met het vasthouden van de controle. Daarbij worden geen gevoelens, gedachten en herinneringen aan het verlies toegestaan. Daar gaat op den duur zoveel energie in zitten, dat dit kan leiden tot lichamelijke klachten en uiteindelijk tot een geremde of onderdrukte rouw

Hechting Mensen met een verstandelijke handicap relatief vaak onveilig gehecht overbescherming ouders, verdriet ouders, ziekenhuisopnames, veel wisselende hulpverleners, vaak niet kunnen voldoen aan verwachtingen, structuren niet begrijpen Dus ook vaker geen gezonde rouw En meer verlieservaringen

Cirkel van hechting en verlies

Verlies Ook mensen met een verstandelijke handicap maken verlies mee, méér zelfs. Nooit zelfstandig Veel ziekenhuisopnames, medisch circuit Voelen verdriet ouders Veel niet kunnen (veel ook wel) Voelen zich onbegrepen In woonvoorziening wonen, wisseling begeleiders Nooit studeren/diploma’s Nooit / andere levensrelaties Nooit kinderen …..

Cirkel van hechting en verlies

Rouwen Rouwen is leven zonder diegene die of datgene wat men verloren heeft Lichamelijke pijn, emotionele pijn Uiteindelijk: leren omgaan mét het verlies (verdriet hoeft niet te worden opgelost) Coping

Coping Wat is het vermogen om het verlies te dragen? Veerkracht? Hechting; groot/klein verlies Wat is de balans tussen belasting en belastbaarheid? Effectieve coping strategieën: adequaat , gezond rouwen ‘verdriet hoeft niet te worden opgelost’ Niet-effectieve coping strategieën: vluchten, (be)vriezen, vechten Mensen met verstandelijke beperkingen: kwetsbare doelgroep met beperkte veerkracht

Coping Mensen met een verstandelijke beperkingen: kwetsbare doelgroep met beperkte veerkracht

Coping Let op hun verdriet en rouw (contact maken!) Voorbeeld: Meneer Laurenz: georganiseerde ontrouw Meneer Jongen: verlies van dierbare spullen

Cirkel van hechting en verlies

Zin- en betekenisverlening Verlies betekent altijd verandering van zingeving Weer betekenis geven: is afhankelijk van verloren zingevingsbron en perspectief Voorbeeld: meneer Zijlstra

Op het spoor van zingeving Wat is betekenisvol? Vraag het! Levensverhaal Levensgeschiedenis (vroeger verlies) Symbolen en symboolgedrag

Mogelijkheden voor ondersteuning Aangepast aan het ontwikkelingsniveau van cliënten (‘Kun je uit de hemel vallen?’) Aangepast aan de eigenheid van cliënten Aangepast aan de levenservaringen en context van cliënten De rouwcirkel en de spiraal van ervaren, verwerken en verder leven

Hans Veel veranderingen, onder andere door verlies Naam: Hans Leeftijd: 29 jaar Diagnost. geg.: MVB Medische gegevens: - Gebruik van een rolstoel - Epilepsie, maar is aanvalsvrij Veel veranderingen, onder andere door verlies

Hans Opdracht: Inschatting beleving Ontwikkelingsniveau Zingevingssysteem Copingstrategie Voorstel voor ondersteuning

Gezamenlijke bespreking

Literatuurlijst ‘Kun je uit de hemel vallen?’ downloaden ‘Kwijt’ te koop

Verlies Verlies is onderdeel van het leven, voor cliënten, hun naasten, voor jou, voor jouw naasten

© ellen, 16 oktober 2013, www.ellenvanhierden.nl ondertoon   zoals ik dacht dat het zou zijn zo is het nu niet meer zo zal het nooit en nergens niemand niet zo gonst in mij een diep verdriet wat was niet was niet meer zal zijn © ellen, 16 oktober 2013, www.ellenvanhierden.nl

Dank voor je aandacht! E-mail: wawg.van.de.wouw@gmail.com marian.maaskant@maastrichtuniversity.nl