VUmc Basispresentatie Van euthanasieverklaring tot euthanasie Eva Bolt, aiotho AMC/VUmc Amsterdam Roeline Pasman, Dorly Deeg, Bregje Onwuteaka-Philipsen, VUmc Amsterdam

VUmc Basispresentatie Inleiding VUmc Basispresentatie ‘Alstublieft, dokter’ 5-6% van de ouderen heeft een euthanasieverklaring1,2

VUmc Basispresentatie Inleiding VUmc Basispresentatie De patiënt: doelen Euthanasieverzoek in geval van wilsonbekwaamheid3 Ondersteunen van een toekomstig verzoek3 Aanleiding voor een gesprek4

VUmc Basispresentatie Inleiding VUmc Basispresentatie De dokter: Twijfels Begrijpt de patiënt wel wat er staat? Veranderen zijn wensen in de komende jaren? ..of als het overlijden nadert? Is een wens hetzelfde als een verzoek? …? Knmg handreiking ‘tijdig spreken over het levenseinde’

? Onderzoeksvragen Inleiding Is een euthanasiewens van ouderen met een euthanasieverklaring stabiel tot aan de dood? Hoe vaak zetten mensen hun wens om in een verzoek? Welke factoren zijn hierop van invloed? ?

VUmc Basispresentatie Methoden VUmc Basispresentatie Methoden 2 cohort studies: Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA) Advance Directive Cohort (NVVE) 55 jaar en ouder Data collectie 2005 1 retrospectieve studie: Nabestaanden van cohortleden; Overleden tussen 2005 en 2009 Data collectie 2009-2011

VUmc Basispresentatie Resultaten VUmc Basispresentatie

Respondenten (n=323) Cohortleden % Vrouw 52 Hoog opleidingsniveau 18 Partner (2005) Kinderen 90 Religieus 55 Leeftijd wilsverklaring: gem.(±SD) 70 (±10) Chronische ziekte (2005): Kanker 33 Anders 83 Geen 12 Doodsoorzaak: 31 Dementie 5 64 Leeftijd overlijden: gem.(±SD) 80 (±10) Naasten % Vrouw 66 Relatie tot cohortlid: Kind 69 Partner 23 Anders 7 Contact met cohortlid: Dagelijks 65 Wekelijks 33 1-2x/maand 2 Leeftijd: gem. (±SD) 60 (±12)

Cohortleden met een euthanasieverklaring (n=142) Resultaten Cohortleden met een euthanasieverklaring (n=142)

Geen euthanasieverklaring (n=180) VUmc Basispresentatie Geen euthanasieverklaring (n=180) Euthanasieverklaring (n=142)

Cohortleden met een euthanasiewens (n=158) Resultaten VUmc Basispresentatie Cohortleden met een euthanasiewens (n=158)

VUmc Basispresentatie Resultaten VUmc Basispresentatie Cohortleden met een euthanasiewens (n=158)

Van wens tot verzoek: factoren Resultaten VUmc Basispresentatie Van wens tot verzoek: factoren Logistische regressie analyse Univariaat Multipel OR (95% BI) AED (2005) 2.3 (0.99-5.4) n.s. Aandoening: Hartziekte of chronische longziekte 0.42 (0.20-0.88) 0.45 (0.19-1.07) Aanwezigheid van: Pijn 1.8 (0.81-3.8) Verminderde mobiliteit 4.4 (1.5-12.6) 3.3 (1.04-10.6) Dingen niet kunnen accepteren zoals ze zijn 2.3 (0.98-5.3) Zich tot last voelen 2.6 (0.99-6.7) Stemmingsproblemen 2.2 (0.74-6.8) Eenzaamheid 2.3 (0.69-7.9) Zorgen over: Verlies van waardigheid 2.9 (1.4 -6.0) 3.4 (1.5-7.7) Geen associatie: patiëntkenmerken (leeftijd, geslacht, opleidingsniveau, partner, kinderen), andere aandoeningen (kanker, aandoening van centraal zenuwstelsel, geen chronische aandoening), andere klachten (vermoeidheid, ADL beperkt, incontinentie, verminderde zelfverzorging, dyspneu, minder interesse in anderen, geheugenverlies), wilsonbekwaamheid gedurende meer dan een week voor overlijden, duidelijk bespreken van behandelopties door arts, zorgen hebben (om afhankelijk te worden of tot last te zijn), pijn/benauwdheid, afhankelijk worden van medische apparatuur/niet meer kunnen communiceren, naar een verzorgings/verpleeghuis te gaan, angst voor de dood/sterven, verwardheid, verslaafd raken aan medicatie, bewusteloos zijn) Geen associatie: Patiëntkenmerken, andere aandoeningen (overkoepelend), andere klachten, wilsonbekwaamheid gedurende meer dan een week voor overlijden, duidelijk bespreken van behandelopties door arts, zorgen hebben (verschillende onderwerpen).

Sterktes en beperkingen Discussie VUmc Basispresentatie Sterktes en beperkingen + Twee meetmomenten; Voor en tijdens levenseinde Wens en praktijk Redelijk aantal - Tijd staat niet stil Onvolledig geïnformeerde naasten Motieven en gedachtes niet bekend

Discussie Resultaten Ouderen met een euthanasieverklaring: VUmc Basispresentatie Discussie Ouderen met een euthanasieverklaring: Voorkeur voor euthanasie is stabiel Euthanasieverklaring representeert de voorkeuren Helft doet verzoek om euthanasie Goede voorspeller, maar: Euthanasieverklaring ≠ verzoek Andere factoren Grenzen verschuiven Realiteit toch anders Palliatieve opties onbekend De mogelijkheid hebben geeft rust 16

Bronnen Rurup ML, Onwuteaka-Philipsen BD, van der Heide A, van der Wal G, Deeg DJH. Frequency and determinants of advance directives concerning end-of-life care in The Netherlands. Soc Sci Med 2006; 62(6):1552-1563. Van Wijmen MPS, Rurup ML, Pasman HR, Kaspers PJ, Onwuteaka-Philipsen BD. Advance directives in the Netherlands: an empirical contribution to the exploration of a cross-cultural perspective on advance directives. Bioethics 2010; 24(3):118-126. NVVE. Toelichting bij de wilsverklaringen, 10e edition. 2015. Amsterdam. De Haan J. The new Dutch law on euthanasia. Med Law Rev 2002;10:57-75.

Opmerkingen? Contact: ee.bolt@vumc.nl Vragen? Dank voor uw aandacht