Hoofdthema’s in de biologie 1 Hoofdthema’s in de biologie Elk niveau in de biologie kent de hoofdthema’s: - Zelfregulatie - Zelforganisatie - Interactie - Reproductie - Evolutie Elk van deze hoofdthema’s wordt op verschillende organisatieniveaus besproken. Je moet in een context hoofdthema’s in de biologie kunnen benoemen en kunnen uitleggen dat deze hoofdthema’s op verschillende organisatieniveaus een andere betekenis hebben.

Hoofdthema’s in de biologie 2 Hoofdthema’s in de biologie Zelfregulatie Biologische eenheden zoals cellen, organismen en ecosystemen zijn in staat zich te handhaven door zelfregulatie. Subdomeinen:

Hoofdthema’s in de biologie 3 Hoofdthema’s in de biologie Back Zelfregulatie - Cellen, organismen en ecosystemen zijn in staat zichzelf in stand te houden door zelfregulatie. - Bijvoorbeeld door herstel of schade, verdedigen tegen indringers en schadelijke stoffen. - Om in leven te blijven moeten organismen ademhalen, zich voeden en zich aanpassen aan de omgeving. - Dieren moeten zich verplaatsen om te overleven. - Zelfregulatie kan ook tot stand door komen door hormonen, zenuwen, via zintuigen en via transport van stoffen.

Hoofdthema’s in de biologie 4 Hoofdthema’s in de biologie Zelforganisatie Biologische eenheden zijn in staat zichzelf te organiseren tot ‘biologische eenheden van een hogere orde’ waardoor er nieuwe structuren ontstaan met nieuwe ‘emergente eigenschappen’. Subdomeinen:

Hoofdthema’s in de biologie 5 Hoofdthema’s in de biologie Back Zelforganisatie - Cellen kunnen zich organiseren tot een weefsel (nieuwe structuur). Weefsels kunnen zich organiseren tot een orgaan enz. - Door zelforganisatie kunnen nieuwe structuren ‘biologische eenheden van een hogere orde’ ontstaan. Op het hogere organisatieniveau zijn nieuwe eigenschappen te zien, die de biologische eenheid van het lagere organisatieniveau niet heeft, de zogenoemde ‘emergente eigenschappen’.

Hoofdthema’s in de biologie 6 Hoofdthema’s in de biologie Biotische factoren reguleren. Interactie Biologische eenheden reageren op andere biologische eenheden en abiotische factoren. Abiotische factoren selecteren. Subdomeinen: Abiotische factoren: ? - Klimaat (neerslag, luchtvochtigheid, temperatuur, e.d.) - Bodem (grondsoort, grondwaterstand, zuurgraad, e.d.) - Water (zoutgehalte, waterdiepte, troebelheid, e.d.)

Hoofdthema’s in de biologie 7 Hoofdthema’s in de biologie Back Interactie - Moleculen kunnen met elkaar reageren: stofwisseling (opbouw en afbraak stoffen: assimilatie en dissimilatie). - Cellen kunnen signalen aan elkaar doorgeven bijv. zenuwcellen aan spiercellen (impulsen). - Hormoonklieren geven hormonen via het bloed aan cellen/organen die daardoor wel of niet gevoelig zijn. - Een plant kan met chemische stoffen rupseneters lokken waardoor de plant beschermd is tegen vraat.

Hoofdthema’s in de biologie 8 Hoofdthema’s in de biologie Reproductie Het vermeerderen van biologische eenheden door bijvoorbeeld celdeling, voortplanting van organismen of het splitsen van populaties. Subdomeinen: - Soort: ? …… - Organisme: ? …… - Soort: Levenscyclus - Organisme: Levensloop

Hoofdthema’s in de biologie 9 Hoofdthema’s in de biologie Back Reproductie - Reproductie is zich ‘vermeerderen’. - Celdeling oftewel mitose: er ontstaan ‘dochtercellen’ voor vervanging, herstel of groei. - DNA van een cel kan zich ook reproduceren. - Voortplanting: een populatie en dus de soort blijft daardoor in stand. - Populaties kunnen zich ‘splitsen’: dat is dan een bijdrage aan de instandhouding van de soort.

Hoofdthema’s in de biologie 10 Hoofdthema’s in de biologie Evolutie De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen of verdwijnen, heeft geleid tot de huidige verscheidenheid aan soorten (biodiversiteit). Subdomeinen:

Hoofdthema’s in de biologie 11 Hoofdthema’s in de biologie Back Evolutie - Door geslachtelijke voortplanting en ‘mutaties’ ontstaan verschillende genotypen. - Er is dan sprake van ‘genetische variatie’ door de verscheidenheid in genotypen. - Er treedt selectie op in de natuur: ‘survival of the fittest’. De meest aangepaste overleeft. - Er kunnen meerdere soorten ontstaan uit een populatie die van elkaar gescheiden raken (‘reproductieve isolatie’). - Dit zorgt ook voor toename van de biodiversiteit.