NTL-module ‘Proeven van Vroeger’ Daan Wegener Aristoteles in de klassieke oudheid en ‘Aristoteles’ in de middeleeuwen NTL-module ‘Proeven van Vroeger’ Daan Wegener

Raphael (1483-1520), De School van Athene

Raphael (1483-1520), De School van Athene (detail)

Wat is een wereldbeeld? Antwoord 1: Een bepaalde ‘kijk’ op de wereld Zie je een oude of jonge vrouw? Een kwestie van perspectief?

Wat is een wereldbeeld? Antwoord 2: een grensgebied waar natuurwetenschappelijke, filosofische en theologische vraagstukken samenkomen.

Wereldbeelden geven op antwoord op fundamentele vragen Uit welke bouwstenen is de wereld opgebouwd? Door welke krachten vinden er veranderingen in de wereld plaats? Is de wereld eindig of oneindig in ruimte en tijd?

Waarom wereldbeelden? Maken ons bewust van afstand tussen heden en verleden; Laten zien dat wetenschap niet geleidelijk vooruitgaat; Geven inzicht in hoe wetenschappelijke ideeen passen in een bredere maatschappelijke context; Verhelderen anders onbegrijpelijke aspecten van de wetenschap van vroeger; Etc.

Het wereldbeeld van Aristoteles (4de eeuw voor Christus) Bovenmaanse Ondermaanse Karakter: Eeuwig Vergankelijk Natuurlijke beweging: Cirkelbeweging, of combinatie daarvan Rechtlijnig, naar natuurlijke plaats Bouwstenen: Quintessens (vijfde element) Vuur, lucht, water, aarde

Ptolemaeus (1ste eeuw na Christus) Probleem: een wiskundig model vinden om de posities van de hemellichamen te voorspellen. Twee criteria: Praktisch: De voorspellingen moeten precies zijn Filosofisch: De beweging van de hemellichamen moet bestaan uit een combinatie van eenparige cirkelbewegingen.

Retrograde/teruglopende beweging: het huidige beeld

Het model van Ptolemaeus:

Aristoteles en Ptolemaeus Aarde staat stil in midden Concentrische cirkels Planeten volgen dagelijkse rotatie van sterren eigen cirkelbaan Planeten hebben eenparige cirkelbeweging t.o.v. Aarde Aarde staat stil in midden Excentrische cirkels Planeten volgen dagelijkse rotatie sterren eigen cirkelbaan epicykels Planeten hebben eenparige hoeksnelheid t.o.v. ‘equant’

Retrograde/teruglopende beweging:volgens Ptolemaeus

Terzijde: een filosofisch probleem Twee modellen (geocentrisch en heliocentrisch), die beide de retrograde beweging kunnen verklaren. Sterker nog: de voorspellingen van Ptolemaeus doen niet onder voor die van de moderne astronomie. Wie heeft gelijk? Op basis van welke criteria kun je nog een keuze maken?

Aristoteles + Middeleeuwen → ‘Aristoteles’ ca 300 voor Christus ca 1300 na Christus

Waarom Aristoteles? Wat zagen zij in Aristoteles? Een veelomvattend filosofisch systeem Stof voor universiteiten (‘brede bachelor’) Wapen tegen bijgeloof Ruimte voor God.

Aristoteles en ‘Aristoteles’: verschillen en overeenkomsten 4 elementen / boven- vs. ondermaanse? Ja God Nee Ziel Sterfelijk Onsterfelijk bovenmaanse & ondermaanse Geringe wisselwerking Sterke wisselwerking

Conclusie: de vele gedaantes van Aristoteles; of Athene en de Westerse beschaving