Hoe deel je gesteenten in? Codering; Streckeisen

Waar gaan we het over hebben? Gesteenten wat heb je zoal? Stollingsgesteenten Streckeisen Slijpplaatjes Codering gesteenten

Gesteente wat is dat eigenlijk? Een natuurlijk gevormd aggregaat van één of meer mineralen (volgens Pannekoek). Vrijwel altijd zijn ze heterogeen. Binnen een bepaald volume zijn ze gelijkvormig en ze treden zelfstandig op. Dus Natuurlijk ontstaan Bestaan uit een of meer mineralen

Drie soorten gesteenten? Ingedeeld naar ontstaan: Sediment(aire) gesteenten Stollingsgesteenten Metamorfe gesteenten

Sedimentgesteenten Sedimentgesteenten: ontstaan doordat afzettingen (bijv. klei en zand) in lagen worden neergelegd (= gesedimenteerd); ze ontstaan door erosie van andere gesteenten. Vervolgens worden de lagen samengeperst en verhard door druk van bovenliggende lagen. Voorbeeld: zandsteen, kalksteen, bruinkool, steenkool Waar? In laaggelegen gebieden (bijv. langs kusten) en in ondiep water met veel koraal en schelpen.

Voorbeelden van sedimentgesteenten Zandsteen Kalksteen Schalie ( is samengeperste klei)

Voorbeelden van sedimentgesteenten 2 Zansteen Zhangye Danxia

Vorming van kalksteen in ondiep water bij de Bahama’s kleurt het water troebel

Stollingsgesteenten: ontstaan door afkoeling en stolling van magma of lava Voorbeelden: graniet, rhyoliet, andesiet, basalt, gabbro Waar? Bijvoorbeeld een magmahaard van een vulkaan of gestolde uitgevloeide lava Kom ik later op terug.

Basalt, graniet en andesiet uitvloeiingsgesteente dieptegesteente, midoceanisch subductie ondergronds gestold Bijv. IJsland Bijv. Pacifische Oceaan Bijv. Noorwegen Snel gestold Gemiddeld snel Langzaam gestold Weinig SiO2 Gemiddeld SiO2 Veel SiO2 basalt graniet andesiet

basaltzuilen

Metamorfe gesteenten: ontstaan wanneer de samenstelling van het gesteente verandert (= metamorfose) onder invloed van hogere temperatuur en/of druk: Voorbeeld: leisteen (= gemetamorfoseerde schalie of kleisteen) en marmer (= gemetamorfoseerde kalksteen) Metamorf gesteente ontstaat uit sedimentgesteente of stollingsgesteente Waar? Bijvoorbeeld in subductiezones of bij druk door plooiing.

Metamorf gesteente Marmer Leisteen

Dolomiet CaMg(CO3)2 Een leuke vraag. Wat vind je, is dolomiet nu een metamorf gesteente of een sedimentgesteente? Want…dolomiet ontstaat waarschijnlijk in zeewater uit kalk (CaCO3). De kalk wordt omgezet in dolomiet.

Stollingsgesteenten Verdeel je in Dieptegesteenten Uitvloeiingsgesteenten Ganggesteenten zitten hier tussenin.

Naamgeving stollingsgesteenten Vroeger gaf men vaak namen die te maken hadden met vooral de herkomst maar ook de samenstelling of andere criteria. Ook nu nog gebruikte namen kwam je toen al tegen. Spessartiet, Hartzburgiet, Hawaiiet, Helsinkiet enz Hauyniet, Nefelienleuciet, Topasiet Graniet, Syeniet, Basalt, Trachytfonoliet

Naamgeving stollingsgesteenten Men geeft stollingsgesteenten nu een naam met behulp van het diagram van Streckeisen

Diagrammen van Streckeisen Dieptegesteenten Uitvloeiingsgesteenten

Dieptegesteenten

Welke mineralen zijn belangrijk? Van belang is de hoeveelheid van de volgende vier mineralen of mineraalgroepen (QAPF) 1 kwarts (Q) (Formule SiO2) 2 alkaliveldspaat (A) 3 plagioklaas (P) 4 Foiden of veldspatoiden (F)

Belangrijkste veldspaten Alkaliveldspaten: Orthoklaas, sanidien, anorthoklaas, microklien. Formule orthoklaas is KAlSi3O8. In plaats van K(alium) kan er ook een beetje Na(trium) in een alkaliveldspaat voorkomen. Plagioklazen: Albiet, oligoklaas, andesien, labradoriet, bytowniet, anorthiet. Plagioklazen bevatten naast Na en K ook Ca(lcium). Formule plagioklaas is (Na,Ca)[Al(Si,Al)Si2O8]

Belangrijkste veldspaten 2 De formule van zuivere albiet is NaAlSi3O8. Omdat er geen Ca inzit telt zuivere albiet (officieel tot 5% Ca) mee bij de alkaliveldspaten.

Hoe werkt nou het diagram? Voorbeeld. Ik vond een dieptegesteente dat bestaat uit de volgende mineralen. - 34% biotiet - 26% hoornblende - 22% plagioklaas - 8% orthoklaas - 8% kwarts - 2% restmineralen

1 De veldspaten Tel bij elkaar op het gehalte aan alkaliveldspaat en plagioklaas. Hier wordt dat: - 22% plagioklaas (P) - 8% orthoklaas (A) Samen dus 30% Dat betekent dat van alle veldspaten (A + P) het gehalte aan alkaliveldspaat is 8/30 x 100% =27% en plagioklaas is dus 73%.

2 Kwartspercentage 22% plagioklaas 8% orthoklaas 8% kwarts. Totale hoeveelheid Q + A + P = 22 + 8 + 8 = 38% Van die 38% is het gehalte aan kwarts dus 8/38 x 100% = 21%

En welke naam hoort hierbij? A = 27% P = 73% van de veldspaten Q = 21%

A = 27% P = 73% Q = 21% veldspaten kwarts

kwarts

- 34% biotiet - 26% hoornblende - 22% plagioklaas - 8% orthoklaas - 8% kwarts - 2% restmineralen 4 = Granodioriet, eventueel Hoornblende-biotietgranodioriet

Nog een voorbeeld Een vulkanisch gesteente 68% Sanidien (A) 15% Nefelien (F) 8% Aegirienaugiet 6% Andesien (P) 3% andere mineralen Hoe heet dit gesteente?????

veldspaten Nefelien

Berekening Alkaliveldspaat 68% en Plagioklaas 6% Alkaliveldspaat is 68/74 x 100 = 92% A + P + F = 68 + 6 + 15 = 89 Nefelien is 15/89 x 100 = 17% van het totaal We komen uit in vakje 11 en dat is….

NefelienFonoliet

Slijpplaatjes 1 Slijpplaatjes zijn hele dunne plakjes van een gesteente op een glazen plaatje. Je bekijkt ze met een polarisatiemicroscoop. Niet alleen kun je hiermee de verschillende mineralen herkennen maar ook vaak iets zeggen over de ontstaansgeschiedenis.

Polarisatiemicroscoop

Slijpplaatjes 2 Monzodioriet (9)

Slijpplaatjes 3 Nefelienfonoliet (11)

Slijpplaatjes 4 Schist

Codering mineralen 1 Een mineraal wordt ingedeeld op grond van Chemische samenstelling Kristalstructuur Je gebruikt bijvoorbeeld Strunz of Dana of ….

Codering mineralen volgens Dana 8J.05-010 Leucite KAlSi2O6  3893 8J.05-020 Ammonioleucite (NH4,K)AlSi2O6  3894 8J.06-010 Buddingtonite (NH4)AlSi3O8 · 0.5 H2O  3895 8J.06-020 Sanidine (K,Na)(Si,Al)4O8  3896 8J.06-030 Microcline KAlSi3O8  3897 8J.06-035 Rubicline (Rb,K)[AlSi3O8]  3898 8J.06-040 Orthoclase 3899 8J.06-050 Hyalophane (K,Ba)Al(Si,Al)3O8  3900 8J.06-060 Celsian BaAl2Si2O8  3901 8J.06-070 Paracelsian 3902 8J.06-080 Slawsonite (Sr,Ca)Al2Si2O8  3903 8J.07-010 Anorthoclase (Na,K)AlSi3O8  3904 8J.07-020 Albite NaAlSi3O8  3905 8J.07-030 Oligoclase (Na,Ca)(Si,Al)4O8  3906 8J.07-040 Andesine 3907 8J.07-050 Labradorite (Ca,Na)(Si,Al)4O8  3908 8J.07-060 Bytownite 3909 8J.07-070 Anorthite Ca2Al2Si2O8  3910 8J.07-075 Dmisteinbergite CaAl2Si2O8  3911

Codering gesteenten Alleen nummeren of ???? Hoofdindeling Onderverdeling Streckeisen Extra mineraalnamen Herkomst Volgnummer Regionale namen???? ?????????

Codering gesteenten: Graniet

Codering gesteenten: voorbeeld NefelienFonoliet uit Rieden, Eifel wordt 𝑉 𝑛𝑒 11 𝐷 𝐸𝐼𝑅 01

EINDE