Maatschappelijk vastgoed; aanjager van de energietransitie Regiodagen Gemeentefinancien 2017 Zwolle 27 juni & Eindhoven 29 juni & Rotterdam 6 juli 2017 Caspar Boendermaker Lonneke de Waal

Indeling CEGOIA model van CE Delft De belangrijkste knoppen om aan te draaien… Energiescenario Haarlem Aardgasvrij 2040 Voorbeelden en projecten, oa maatschappelijk vastgoed Verduurzamen maatschappelijk vastgoed: doen! 5 stappen naar verduurzaming Inzicht verkrijgen Ambities bepalen Expertises bijeenbrengen Verantwoord investeren – contractering Bekostiging, budgettering, financiering Maatschappelijk vastgoed; aanjager van de energietransitie

Dit is de titel van deze presentatie | 16 januari 2008

Besparen = isoleren duurzame elektra duurzame warmte

Het model is door CE Delft ontwikkeld om een uitspraak te doen over het klimaatneutrale eindbeeld en de mogelijke ontwikkeling van het energievraagstuk in de gebouwde omgeving en de gevolgen die dat heeft voor de fysieke (infra)structuren en ruimtelijke ordening.

De energieopgave in beeld Warmte is belangrijker dan gedacht

Warmtenetten en warmtebronnen Doel: duurzame warmte beschikbaar stellen in Haarlem voor 2040 Verschillende warmtebronnen zijn mogelijk: Geothermie (lokaal, regionaal en MRA) Tata Steel, datacentra, enz. (MRA) Zeer diepe geothermie (MRA)

Elektrische opwek 1/3e binnen de stadsgrenzen en 2/3e buiten de stadsgrenzen van Haarlem Doel: Elektrische opwek gereed in 2030 Waarvan 600 TJ/jr binnen de grenzen Op alle daken behalve het historische centrum Waarvan 1.200 TJ/jaar buiten de grenzen 60 windturbines van elk 3 MW of 1.200.000 zonnepanelen in zonneweides (evenveel vermogen als het huidige Amalia windpark)

Energiebesparing en - opwekking Scholen, maatschappelijk vastgoed, sportverenigingen Doelstelling: voor 2030 zijn alle maatschappelijke gebouwen aangepast, passend bij ambitieniveau routekaart. Doelstelling scholen (Green deal?) Doelstelling maatschappelijke partners Doelstelling sportvoorzieningen Zeer belangrijke voorbeeldfunctie! Alle daken zijn nodig voor elektrische opwek! Kansen voor onderwijs en werkgelegenheid meenemen!

Energiebesparing sociale huurwoningen Bod van de corporaties Doelstelling: de huurwoningen worden verduurzaamd, passend bij de ambitie van de regio, via de prestatieafspraken. Gemiddeld label B in 2025 Alle daken nodig voor zonnepanelen

Energiebesparing particuliere koopwoningen Bod van de ondernemers Doelstelling: ca 38.000 particuliere woningen voor 2040 (=marktcapaciteit 1.700 woningen per jaar) Stichting Huizen Aanpak (45 regionale ondernemers) 6 Product Markt Combinaties Marktcapaciteit van 300 woningen per jaar in 2018

Aardgasvrije nieuwbouw Doel: aardgasvrije nieuwbouw in 2018 Voor verkoop door gemeente Voor andere verkoop binnen de gemeentegrenzen Aardgasvrije Nieuwbouw i.s.m. de regiogemeenten en de MRA Aansluiting bij Green Deal Aardgasloze wijken

Planburo voor de Leefomgeving - Gemiddelde jaarlijkse investering; mainstream – non-mainstream Bron: Planbureau voor de Leefomgeving Regiodagen Gemeentefinancien 2017

Besparen = isoleren duurzame elektra duurzame warmte

Verduurzamen van Maatschappelijk vastgoed: Doen!

Gemiddelde labelverdeling gemeentelijk vastgoed Bijna 40% Label D of lager Milieuwetgeving/klimaatakkoord energie besparing gemeentelijk vastgoed; contractkeuzes

5 stappen naar verduurzaming MVg Inzicht verkrijgen Ambities bepalen Expertises bijeenbrengen Verantwoord investeren – contractering Bekostiging, budgettering, financiering financiering van de energie transitie; VNG Congres; 13 juni 2017

1. Inzicht in de portefeuille

BNG scan voor maatschappelijk vastgoed

Een overzicht van de portefeuille Maatschappelijk vastgoed; aanjager van de energietransitie

Verduurzamingsmogelijkheden per pand Regiodagen Gemeentefinancien 2017

Samenvatting op portefeuille niveau

2. Ambities bepalen

energie besparing gemeentelijk vastgoed; contractkeuzes

3. Expertise bij elkaar brengen Duurzaamheid klimaatdoelen Vastgoed Beheer en onderhoud Financiën

4. Verantwoord investeren & energie besparen; Contractkeuzes Zonnedak Warmtepomp Afdekscherm UV filtratie Gevolg: Grote besparing op gas Iets meer electriciteitsverbruik Ingewikkelde interface gebruik en energie management Regiodagen Gemeentefinancien 2017

Plein Oost – Uitgestelde betaling Frisse school klasse B Energie Prestatie Coëfficiënt op papier = 0 5% uitgestelde betaling Energie Prestatie Coëfficiënt in praktijk = 0 Regiodagen Gemeentefinancien 2017

gemeentegebouwen Eindhoven - Flexibiliteit energie besparing gemeentelijk vastgoed; contractkeuzes

Zwembaden Rotterdam - Esco Ervaring: Rotterdam 9 zwembaden verduurzaamd, geen kosten voor de gemeente Contract afgesloten met Energy Service Company (ESCo) ESCo garandeert 34% besparing op energiekosten ESCo garandeert 15% besparing op onderhoudskosten Regiodagen Gemeentefinancien 2017

Roteb gebouw Rotterdam - ESCo Maatschappelijk vastgoed; aanjager van de energietransitie

Nieuwbouw gemeentehuis Westland - DBFMO Gezond binnenmilieu CO²-neutraal EPG van nul Warmte/Koude Opslag, 'triple glass' (HR+++) LED-verlichting en PVT-panelen Maatschappelijk vastgoed; aanjager van de energietransitie

5. Bekostiging budgettering

Bekostiging / Financiering Publieke financiering Publieke bekostiging Private bekostiging Private financiering, omdat: Leningen plafond – betere efficiency – prestatiecontracten – ontzorgen – geen eigenaar - tucht van de bank Private financiering webinar contrkeuze 25-01-2016

Alternatieve financieringsmogelijkheden Rol BNG Bank verbreed zich. Naast balansfinanciering, steeds vaker PPS / projectmatige financiering en nieuwe investeringsproposities In deze laatste benadrukken dat wij de belangen behartigen van de gemeente bij het financierbaar maken van projecten (lage kosten voor financiering door s-vrije structuur, en tegelijkertijd door tucht van de banken risico voor gemeente beperken)

Energieprestatie contracten / esco SDE projecten Energiesponsoring Projectfinanciering PPS - CV/BV/Vof Concessie / Dbfm(o) Energieprestatie contracten / esco SDE projecten Energiesponsoring financiering van de energie transitie; VNG Congres; 13 juni 2017

Projectfinanciering Projectrisico (non-recourse) Kasstromen van het project zijn leidend Off-balance: beperkte druk op de balans van projecteigenaren Het uiteindelijke projectrisico ligt bij de projecteigenaren en financiers van het project Tucht van de financiers Bewezen techniek (over het algemeen) Risicoallocatie & projectmanagement Sterk juridische basis Betrouwbaarheid partijen (projecteigenaren en aannemers) Maatschappelijk vastgoed; aanjager van de energietransitie

Project financieringen Maatschappelijk vastgoed; aanjager van de energietransitie

Maatschappelijk vastgoed; aanjager van de energietransitie

EnergieSponsoring

Surface of Things Multifunctioneel Stedelijk Oppervlak Eindhoven Goes Dordrecht Den Bosch Ridderkerk Zwijndrecht Utrecht Goes Oirschot Rijswijk De Lier Veenendaal Delft Surface of Things

Surface of Things Softs Points Rotterdam Den Haag Eindhoven Ridderkerk Dordrecht Leiden Alphen aan den Rijn Noordwijk Katwijk Zoetermeer Wageningen Goes Zwijndrecht Papendrecht Woerden Helmond Veenendaal Westland Enschede Barendrecht Albrandswaard Waddinxveen Buren Venlo Den Helder Utrecht Softs Points Surface of Things Maatschappelijk vastgoed; aanjager van de energietransitie

Dordrecht

Goes

Ridderkerk

zonne-energie

SponsorSolars op de daken Met de verhuuropbrengsten uit de SponsorSolars, worden de andere verduurzamingsmaatregelen betaald. De energiebesparing is direct voelbaar in de begroting Maatschappelijk vastgoed; aanjager van de energietransitie

Een gesponsord netwerk/ SponsorSolars …. Jaar 1 + 80 m² Jaar 2 + 80 m² Jaar 3 + 80 m² Jaar 4 + 80 m² Jaar 5 + 80 m² 5 jaar gebruik van Softs Point 400 m² SponsorSolars Potentiele opbrengst : €6,800 p/jaar 15 jaar lang ad € 100.000 Maatschappelijk vastgoed; aanjager van de energietransitie

energie besparen

EnergieSponsor Project We maken samen een EnergieSponsor Project Softs Points SponsorSolars Maatregelen Made in, by, for Uitnodiging lokale en regionale bedrijven Inhuur en training van werkzoekenden EnergieSponsor Dealers Softs Partners

Energiesponsoring= Verduurzamen van maatschappelijk vastgoed Bestedingsruimte creëren voor Maatschappelijke organisaties Lokale hernieuwbare energieopwekking Werkwijze Financiering door de markt (Energiesponsoring) Georganiseerd door Softs en maatschappelijke organisaties (Energiesponsorplan) Aanpak erkende maatregelen en must do’s

Bent u betrokken bij de Energietransitie? BNG Bank kan u helpen Belangrijkste uitdagingen -Timing (assets moeten er aan toe zijn) -Helderheid in ambities: energie neutraal of budget neutraal -Realistische allocatie van risico’s -Durf zelfde methodiek te gebruiken - bijv waardebepaling assets -Durf zelfde contracten te gebruiken - bijv RGG -Zorg voor prikkels; inbreng EV maar niet teveel

Caspar Boendermaker E caspar.boendermaker@bngbank.nl Chantal Putker E chantal.putker@bngbank.nl