Design (Bij Palet Basisboek) DAL/RvP Bronnen:Paletbasisboek,Arti. Knotted Chair, Marcel Wanders 1995 DAL/RvP Bronnen:Paletbasisboek,Arti.

1: Wat is design? Kijk eens naar de stoel waar je nu op zit: er is iemand geweest die zich heeft gebogen over de vormgeving ervan. Dan kan goed of minder goed zijn uitgepakt. In zekere zin zijn alle gebruiksvoorwerpen ‘vormgegeven’: een boek, computer, fiets, deur, bril enz. Nu is niet alles wat is vormgegeven ook meteen design. Design is voor voorwerpen van goede kwaliteit met een esthetisch verantwoorde vorm. Dus als je zelf iets in elkaar knutselt is dat doorgaans geen design. Bestek, Arne Jacobsen, 1957 Rietveld, Rood-blauwe stoel, 1924 Juicy Salif, Philippe Starck, 1990

2: Designmiddelen Het doel van iedere ontwerper is een kwaliteitsproduct te maken. Daarom houdt de vormgever altijd in de gaten of het product: > een bijzondere vorm heeft: esthetisch verantwoord. > handig in het gebruik is: cognitief ergonomisch verantwoord. > voldoet aan de eisen van de individuele gebruiker: fysiek ergonomisch verantwoord. > efficiënt, milieuvriendelijk en goedkoop kan worden geproduceerd. > een goede prijs-kwaliteitverhouding heeft. Stadsauto: cognitief ergonomisch Open haard: esthetisch verantwoord Rolstoel: fysiek ergonomisch

2: Designmiddelen De middelen die de ontwerper ter beschikking heeft zijn: > Vorm. Figuratief of abstract, dynamisch of statisch, zakelijk of expressief. > Kleur. Door kleur kan de ‘leesbaarheid’ letterlijk worden vergroot. > Materiaal. De keuze van materiaal: duurzaamheid, uitstraling. > Handleiding. Duidelijke gebruiksinstructies. Bij een kwaliteitsproduct komen vorm, kleur, materiaal, handleiding zo goed mogelijk samen met de functie. Kleur: afstandsbedieningen Materiaal: plastic / edelmetaal

meubels vaatwerk sieraden kleding grafisch mode interieur overige 3: Designgenres toegepaste kunst ambachtskunst/kunstnijverheid industriële vormgeving/design meubels vaatwerk sieraden kleding grafisch mode interieur overige

Designgenres Bij toegepaste of gebonden kunst hebben we het over alle vormen van vormgeving die gebonden zijn aan de functie van het voorwerp. Binnen de toegepaste kunst onderscheiden we kunstnijverheid en industriële vormgeving (design). Bij kunstnijverheid – ook wel ambachtskunst genoemd- gaat het om (artistieke) ontwerpen van met de hand gemaakte gebruiksvoorwerpen. Tot de industriële revolutie ( 1750-1850) in Engeland werden alle gebruiksvoorwerpen met de hand vervaardigd. Vanaf de industriële revolutie worden steeds meer gebruiksvoorwerpen machinaal geproduceerd  industriële vormgeving (design). Zowel binnen ambachtelijk als binnen industrieel zijn verschillende disciplines te onderscheiden. machines ambachtskunst

Designgenres Een vaas: van ambachtelijk naar industrieel naar design. Prehistorie Klassieke Oudheid Jaren negentig vazen Savoy-vaas, Alver Aalto, 1937 Emile Galé, 1900 Tulpenvaas, Ned. 17e eeuw Jaren zestig vaas Vouwbare vaas, Bakermans, 2009

4: Ontwerp – ontwerper - gebruiker Drie vragen die je bij elk ontwerp kan stellen: > Met welk doel is het ontwerp gemaakt? > Wie zijn er bij het productieproces betrokken? > Hoe reageert de gebruiker. 4.1 Het ontwerp Het servies Tuit van Jurre Groenenboom won de ontwerpwedstijd van de HEMA (2004). ‘De karakteristieke tuit geeft dit ontwerp een heel nieuwe en frisse kijk op het gebruik van borden, schalen en kannen. Bovendien is het een eenvoudige en aantrekkelijke vorm.’ Een ontwerper kan ook in eigen beheer iets ontwerpen en produceren, maar dat is erg kostbaar, dus zoeken de meeste ontwerpers een opdrachtgever. Tekeningen, modellen en uitvindingen in ons land worden beschermd door het recht van industrieel eigendom.( vergl. auteursrecht voor een schrijver). Iedere ontwerper kan ook octrooi aanvragen: het recht om het product gedurende een bepaalde tijd exclusief te exploiteren.. Servies Tuit, Jurre Groenenboom HEMA 2004

4: Ontwerp – ontwerper - gebruiker 4.2 De ontwerper Als ontwerper moet je de wensen en eisen van de opdrachtgever in de gaten houden. Essentieel daarbij zijn zaken als: > Voor wie komt het product op de markt (doelgroep)? > Wat is het imago van de opdrachtgever? > Wat is de prijs-kwaliteitverhouding die hier past? Natuurlijk moet het product ook voldoen aan de eisen van de gebruiker. Met de wensen en eisen van de opdrachtgever en gebruiker in kaart gebracht, wilde de ontwerper een servies maken dat er goed uitzag èn een extra functionaliteit bood: de tuit, ook op de borden! Een ontwerper maakt doorgaans op basis van inventarisatie van eisen en wensen eerst enkele ontwerpcollages, waaruit hij goede ideeën verder uitwerkt. De opdrachtgever heeft nu wat te kiezen. Tenslotte volgt het definitieve ontwerp. Sfeerblad Moodboard

4: Ontwerp – ontwerper - gebruiker 4.3 De gebruiker Doelgroepen: Wat vinden ze mooi? Zoveel smaken, zoveel soorten: jong of oud, rijk of arm, westers of oosters. Wensen en eisen verschillen: traditioneel of modern, klassiek of hip, strak of speels, duurzaam of wegwerp, tijdloos of modieus, enz.. Doelgroepen: Zoveel smaken, zoveel soorten.

5: Design en kunsthistorie 5.1 Ambachtslieden Vóór de industriële revolutie (1750-1850) werden alle gebruiksvoorwerpen met de hand gemaakt door ambachtslieden. Zij leerden het vak van vader op zoon, van meester op leerling. Tijdens de middeleeuwen sloten ‘gediplomeerde’ ambachtslieden van hetzelfde vak zich aan bij een gilde. Leden van zo’n vereniging werkten volgens vaste bepalingen. Tot de renaissance (ca. 1500-1600) bleven ambachtslieden meestal anoniem. Daarna werden hun namen, of die van de werkplaatsen, steeds vaker bekend. Sommigen signeerden hun creaties. Gevelsteen St.Lucas Gilde Waag, Amsterdam

Design en kunsthistorie 5.1 Ambachtslieden Sommige ambachtslieden verwierven zich zelfs een plaats binnen hogere kringen. Daniel Marot (1663-1752) werd hoofdontwerper van Willem van Oranje en was verantwoordelijk voor het interieur van paleis Het Loo in Apeldoorn. Marot Marot, Paleis Het Loo Marot, Paleis Noordeinde

Design en kunsthistorie Rococo: interieurkunst Kenmerkend voor de rococo is asymmetrie, de nadruk op elegantie en het lieflijke en luchtige karakter. Het kleurgebruik typeert zich door de zachte pasteltinten. Fragment Marie Antoinnette

Design en kunsthistorie 5.2 Gevolgen industrialisatie Met de uitvinding van de stoommachine verandert er iets wezenlijks in het productieproces van gebruiksvoorwerpen. Vóór de ind.rev. lagen ontwerp en vervaardiging van een voorwerp in één hand, namelijk die van de ambachtsman. Hij was tegelijk ontwerper en uitvoerder. Die twee onderdelen worden door de industrialisatie uit elkaar getrokken. De ontwerper beperkt zich tot het ontwerp. Machines maken het mogelijk producten in hoog tempo en in grote aantallen te maken (massaproductie). Nu spreken we dan ook van industrieel ontwerpen. Fragment

Design en kunsthistorie 5.2 Gevolgen industrialisatie De verandering in het productieproces (en de lelijkheid van de producten ervan) had tot gevolg dat verschillende vormgevers zich in de loop van de 19e en 20e eeuw hebben afgezet tegen het industriële product. Maar er waren ook vormgevers die juist aansluiting zochten bij de industriële ontwikkelingen. In beide gevallen probeerden zij het publiek op te voeden en de smaak te verheffen. Fragment ‘Modern Times’ Fabriek 19e eeuw. Fabriek: kinderarbeid begin 20e eeuw.

Design en kunsthistorie 5.3 Terug naar het ambacht Iemand als William Morris is een voorbeeld van een ontwerper die de scheiding tussen ontwerp en ambacht, en tussen kunst en ambacht, wilde terugdraaien. Hij was oprichter van de Arts and Crafts Movement in 1861 in Engeland. Morris’ ontwerpen zijn herkenbaar aan hun (relatieve) eenvoud. Uitgangspunt voor hem was het materiaal zelf. Het materiaal bepaalt waarop het het beste kon worden bewerkt. Morris streefde naar één compleet decoratie /interieursysteem. (na de rococo niet meer voorgekomen.) William Morris Art & Crafts is een reactie op allerlei –lelijke- neostijlen, de kitsch en slordige machinale productie. Morris: behang

Design en kunsthistorie Art Nouveau of Jugendstil is een kunst(interieur)stroming die tussen 1890 en 1914 op verschillende plaatsen in Europa populair was. De jugendstil manifesteerde zich vooral in gebruiksvoorwerpen, grafische vormgeving, architectuur en de beeldende kunst. De stroming kende een korte maar hevige bloeitijd. Enkele kenmerken : een optimistisch wereldbeeld en geloof in de toekomst, een voorliefde voor het gebruik van nieuwe, moderne technieken (glas), een afkeer van symmetrie en een voorkeur voor ornamentiek, vooral bloem- en vogelmotieven. Een jugendstilproduct is dikwijls een Gesammtkunstwerk omdat dezelfde stijlkenmerken terugkomen in een gebouw, meubel of siervoorwerp. Tiffany lamp Broche Alphons Mucha, poster

Design en kunsthistorie Art Nouveau is vooral een decoratieve stijl, met name aanwezig in de toegepaste kunst. De smaak van het publiek werd er ingrijpend door veranderd. Er is echter weinig architectuur op grote schaal omdat deze stijl zich daar moeilijk voor leent. Victor Horta, trappenhuis Deuren, Brussel Jules Lavirotte, Avenue Rapp,Parijs Antonio Gaudi, Casa Milà, Barcelona 1905 Hector Guimard, metroingang,Parijs.

Design en kunsthistorie Art Deco: Ontwerp- en decoratiestijl: Vooral in de jaren twintig (‘roaring twenties’) en dertig: het tijdperk van jazz, swing en de filmindustrie, maar ook de tijd van crisis, bloeit de stijl op. Er is geen alles bepalende artistieke visie. In Art Deco zijn exotische invloeden geïntegreerd: de geometrie van de Azteken, primitieve kunst uit Afrika en Japanse kunst. Dieren en vrouwfiguren zijn enkele van de standaard decoratieve elementen. De belangrijkste kenmerken zijn: een strakke, eenvoudige vormgeving en geometrische patronen. Twee richtingen binnen de Art Deco: de traditionele richting die teruggrijpt naar de 18e en 19e eeuw, de kunst van het ambacht met gebruik van kostbare materialen, nadruk op luxe. De andere – modernistische richting – gebruikt juist nieuwe materialen, bakeliet, plastic, aluminium, chroom en buisvormig staal. De nadruk ligt hier op functionaliteit. De nieuwe mogelijkheden van de machinale massaproductie betekende ook dat producten meer en meer betaalbaar werden. Vooral in Europa en aan de Amerikaanse oostkust. Fragment Ballroom Klok van bakeliet (kunsthars) decoratieve geometrische patronen The Water Bar, Golf Hill, USA

Design en kunsthistorie decoratieve geometrische patronen Chrysler Building New York Art Deco: Ontwerp- en decoratiestijl: Sandoz, Broche 1928 Adolf Loos

Design en kunsthistorie 5.4 Techniek als uitgangspunt In tegenstelling tot Morris verzetten de kunstenaars, architecten en ontwerpers van het Bauhaus (Duitsland 1919-1933) zich juist niet tegen de industrie. Zij maakten graag gebruik van de technische ontwikkelingen. Maar evenals Morris streefden ze ernaar om kunst en ambacht zo min mogelijk te scheiden. Zij willen juist meer samenwerking tussen architectuur, kunst en vormgeving. Typerend voor het Bauhaus is dat onnodige decoratie werd afgewezen. Aan deze designschool werd de vorm van een voorwerp als een uitdrukking van de functie gezien (functionalisme). Fragment Bauhaus academie Wassily stoel

Design en kunsthistorie De jaren vijftig Als industrieel designer is Raymond Loewy verantwoordelijk voor ontwerpen van treinstellen tot puntenslijpers en voor de huisstijl en logo’s voor merken als Coca Cola en Shell. Sinds Loewy weten we dat een goede verpakking bepalend is voor commercieel succes. Een van zijn beroemdste ontwerpen is de Studebaker Starliner (1953). Een sportauto voor een jonge doelgroep. Kenmerkend voor dit – en veel van zijn andere ontwerpen- is de stroomlijn: niet zozeer bepaald door kennis van aerodynamica maar door de behoefte producten er snel en modern uit te laten zien. Alles ziet er gestroomlijnd uit, functioneel of niet: stofzuigers, televisies, broodroosters enz. Voor Loewy is de mooiste curve ‘een grafiek van stijgende verkoopcijfers. Fragment Studebaker Starline

Design en kunsthistorie De jaren zestig Weg met het functionalisme, leve de vrijheid, de macht van de reclame, massaconsumptie, vooral een jongerencultuur, psychedelica, Mary Quant, minirok, Popart, Opart, tupperware. Tupperwareparty

Design en kunsthistorie De jaren zeventig Postmodernisme als reactie op het modernisme dat elitair, onaantrekkelijk en ontoegankelijk was. Postmodernisme is speels, verwijst naar de geschiedenis, kleuren, structuren en materialen werden aangepast met een vaak grappig eindresultaat. Italië is hèt centrum van het (radicale) design. Uitvinding microchip. Michele De Lucchi ventilator-prototype Shiro Kuramata ladenkast 1970 Ferrari 365 GT4 Berlinetta Boxer 1973 Sony walkman 1979 Artimede: Tiziolamp 1972

Design en kunsthistorie De jaren tachtig Technologische vooruitgang, het computertijdperk is definitief van start gegaan (global village). Designers en grafische ontwerpers gebruiken gesofisticeerde programma voor hun ontwerpen. Punk en Vivian Westwood. Memphis design. Ergonomisch design en ‘Design for need’ (recycling) steeds belangrijker. Philippe Stark. Memphis interieur Memphis Carltonkast Alessi-ketel 1983 Philippe Starck vaas Philippe Starck Louis-20 stoel Ergonomisch design (Ergonomi Design Gruppen) Vivian Westwood designs

Design en kunsthistorie De jaren negentig Ecologie en (massa)communicatie. Zorg voor het milieu: alternatieve energiebronnen, zuinig energiegebruik. Gerecycleerde producten: verantwoorde duurzaamheid, machines die men kan upgraden. Cradle to cradle. Computers en internet nemen grote vlucht. Cradle to cradle Mirra chair Droogdesign ladenkast Jane Atfield stoelen van gerecycleerde plastic flessen BayGen Freeplay opwindbare radio

Design en kunsthistorie 5.5 Design nu Door de groeiende welvaart komt design steeds meer in de belangstelling te staan: designwinkels, galeries, artikelen in kranten en tijdschriften, televisie. Design is tot een belangrijk aspect van onze visuele cultuur geworden. Huisstijlen, logo’s, interieurs enz. ventilator Alessi bloemengieter Brendan Mcaffrey Moodswing Gigaset huistelefoon B&O geluidsapparatuur

Design en kunsthistorie 5.5 Design nu Design nu is vooral gericht op duurzaamheid, een uitgekiend materiaalgebruik op ecologie, ergonomie, co2 neutraal, hergebruik, multifunctionaliteit en innovatie. Het Nederlandse design speelt nu een toonaangevende rol. Senz, stormparalu Lichte en duurzame materialen die hergebruikt kunnen worden. Deze zeer unieke en opvallende "Him" designstoel van Fabio Novembre is gemaakt en vormgegeven rond de vrouwelijke vormen. Rolf & Rolf, klompen Reuswieg, Danish Design Award, Talent 2012

6: Meer informatie Internet: www.boijmans.rotterdam.nl Museum met veel design/toegepaste kunst ww.design.nl startpagina voor design www.museumserver.nl met verwijzingen naar veel musea www.nederlandsdesign.com overzicht van.. www.nationaalontwerparchief.nl geeft een overzicht van het Ned. ontwerp-erfgoed. Designopleiding: www.hogeschoolrotterdam.nl www.designacademy.nl (Eindhoven) Boeken en tijdschriften: Charlotte & Peter Fiell, Design van de 20e eeuw. A.C.H.Hofstede, 40 eeuwen meubelgeschiedenis. Items: vakblad voor modern design. VT Wonen en Eigen Huis & Interieur: met nieuwe trends op woon- en designgebied.