Pensioenactualiteiten Buitenlandse Zaken Den Haag, 30-11-2016 S. Jongbloed, Bestuursbureau ABP

ABP powerpoint presentatie Agenda 26/9/17 Kerncijfers ABP Premie 2017 Indexatiebeleid Wanneer verlagen?

Pensioenactualiteiten BZ KERNCIJFERS ABP

Kerncijfers ABP (ultimo 2015) ABP powerpoint presentatie 26/9/17 aantal deelnemers: 2,9 miljoen pensioenvermogen: € 351 miljard pensioenverplichtingen: € 362 miljard beleids DG (12-mnds) 98,7% actuele DG (UFR) 97,2% premie inkomsten 2015 € 7,5 miljard pensioenuitkeringen 2015 € 9,9 miljard premie OP/NP 2016: 17,8% (2015: 19,6%) + 1% opslag per 1-4-2016

Ontwikkeling actuele dekkingsgraad 2005 - 2016 ABP powerpoint presentatie 26/9/17 Ontwikkeling actuele dekkingsgraad 2005 - 2016 Verloop dekkingsgraad en rente (UFR) okt-16

Financiële situatie: de dekkingsgraad ABP powerpoint presentatie 26/9/17 bedragen in € mld eind 2013 eind 2014 eind 2015 okt 2016 belegd vermogen: 300 344 351 376 pensioenverplichtingen: 283 340 362 405 actuele dekkingsgraad: 106% 101% 97% 93% beleidsdekkingsgraad: - 105% 99% 92% rekenrente (UFR): 2,7% 1,85% 1,67% 1,14% Verloop dekkingsgraad en rente dekkingsgraad = belegd vermogen pensioenverplichtingen rendement rekenrente levens- verwachting DG ultimo 2012 staat op 97% (96,6%), omdat vorig jaar wel de korting moest worden meegenomen per 31-12. Zonder de korting is het 96,2%. Dec-15 de dekkingsgraad is sterk afhankelijk van de rekenrente

ABP powerpoint presentatie De dekkingsgraad? 26/9/17 Actuele dekkingsgraad Actuele vermogen gedeeld door de actuele verplichtingen Beleidsdekkingsgraad is de graadmeter voor beleid 12-maands voortschrijdend gemiddelde van de actuele dekkingsgraad pensioenverplichtingen op basis van rentetermijn-structuur inclusief UFR Overige dekkingsgraden: De reële dekkingsgraad, de nominale dekkingsgraad, de kritische dekkingsgraad A, de kritische dekkingsgraad B, de vereiste dekkingsgraad, de minimaal vereiste dekkingsgraad, de dekkingsgraad waarboven indexatie is toegestaan, de dekkingsgraad voor bestendige indexatie, de dekkingsgraad voor premiekorting. Berekend obv marktrente of UFR (met middeling)?

Ontwikkeling dekkingsgraden 2015 - heden ABP powerpoint presentatie 26/9/17 Ontwikkeling dekkingsgraden 2015 - heden

Ontwikkeling van de dekkingsgraad ABP ABP powerpoint presentatie Ontwikkeling van de dekkingsgraad ABP 26/9/17 De dekkingsgraad wordt bepaald door: Ontwikkeling van het vermogen Ontwikkeling van de pensioenverplichtingen

Ontwikkeling vermogen ABP 1993-2015 ABP powerpoint presentatie Ontwikkeling vermogen ABP 1993-2015 26/9/17

Rendement ABP 1992-2015 (1)

Rendement ABP 1992-2015 (2) 7,3% / jaar 5,2% / jaar 3,6% / jaar

Ontwikkeling van de pensioenverplichtingen ABP powerpoint presentatie Ontwikkeling van de pensioenverplichtingen 26/9/17 Wijziging Pensioenverplichtingen door: Afname: jaarlijkse pensioenuitkeringen Toename: jaarlijkse nieuwe pensioenopbouw Aanpassing levensverwachting (en andere relevante kansverdelingen) Rentemutatie

Gevolgen extra premie en rentemutatie ABP powerpoint presentatie Gevolgen extra premie en rentemutatie 26/9/17 1% opslag op de premie Extra inkomsten pensioenfonds in 1 jaar: 350 mln. Effect op de dekkingsgraad: 0,10%-punt 1% rentemutatie: Rentestijging van 1%, dekkingsgraad + 14% Rentedaling van 1%, dekkingsgraad - 14%

Pensioenactualiteiten BZ Premie 2017

ABP powerpoint presentatie Pensioenpremies ABP 26/9/17 Regeling voor Ouderdomspensioen: OP Nabestaandenpensioen bij overlijden voor 65 jaar: NP67- bij overlijden na 65 jaar: NP67+ Aanvullende Arbeidsongeschiktheidsregeling: AAOP ANW-hiaat ANW Prepensioenregeling: Door VUT-fonds (tot 2016) VUT/FPU Door ABP (VPL tot 2023) (voorwaardelijke) Inkoop Sectorale aanvullingen

ABP powerpoint presentatie Premiebeleid ABP 26/9/17 Premie OP/NP is gebaseerd op nieuwe pensioenopbouw (“kapitaaldekking”) Premies inkoop OP/NP oude diensttijd, AOP en Anw op verwachte nieuwe toekenningen (“rentedekking”) Premiehoogte hangt af van het rendement op de premie-inleg waarmee gerekend mag worden ABP hanteert via de disconteringsvoet een verwacht reëel rendement voor de vaststelling van de premie: 3,6% in 2016

Situatie eind 2015 Loonruimteakkoord 2015: Verzoek Sociale partners aan ABP: indexatie van loon naar prijs premie obv “maximale parameters” (3,6%) geen opslag op de premie Reactie ABP: wel premieopslag (obv financiële positie ultimo 2015) dringende oproep tot verminderen van spanning op de driehoek => Dekkingsgraad ultimo 2015 leidt tot opslag van 1%-punt

Omstandigheden begin 2016 Financiële positie ABP verder onder druk: Lagere economische verwachtingen Teruglopende dekkingsgraad (97% ult 2015; 90% ult maart ‘16) “Premiedekkingsgraad” Gevolgen: Kans op korten neemt toe Verwacht reëel rendement naar 2,8% (obv prijsinflatie) Spanning op de driehoek neemt verder toe

Overleg Bestuur – Sociale Partners Pensioenkamer: Onderkent de te grote spanning op de driehoek Begrijpt de overstap naar een disconteringsvoet van 2,8% Komt niet tot een aanpassing van de ambitie van de regeling =>Dringend verzoek tot fasering door de grote premiesprong Bestuur: Bereid tot fasering (mits binnen de uitgangspunten) Fasering in combinatie met opslag

Premie en opslag Premie 2016-2017: Effecten op premie 2017: Uitgangspunten opslag komende jaren: In 2017 geen opslag Hoogte opslag 1,5% vanaf 2018 tot een Beleids-DG van 110% Vanaf 2019 extra opslag van 0,5% ter compensatie van de fasering, ook tot een Beleids-DG van 110% Jaar 2016 2017 Basis Premie OP/NP 17,8% 21,1% Premieopslag 1% 0% Totaal: feitelijk premie OP/NP 18,8% Effect lager verwacht rendement? Effect ‘fasering’? Effect sterfte? Effect ontwikkeling bestand? Effect verhoging AOW-leeftijd?

Pensioenactualiteiten BZ INDEXATIEBELEID

ABP powerpoint presentatie Indexatieambitie ABP ABP powerpoint presentatie 26/9/17 Bestendige en volledige indexatie op basis van: Looninflatie (tot 1 januari 2016) Prijsinflatie (vanaf 1 januari 2016) Onder nFTK: Indexeren vanaf een dekkingsgraad van 110% Volledig indexeren vanaf de grens ‘toekomstbestendige indexatie’ (120% tot 130%, sterk afhankelijk van de rentestand).

Indexatiepercentages 2004-2016 ABP powerpoint presentatie Indexatiepercentages 2004-2016 26/9/17 jaar Contractloon Dekkings-graad jr-1 Indexatie correctie Korting Indexatie Gemiste indexatie 2004 2,65% 118% 67% 1,77% 0,88% 2005 0,15% 125% 80% 0,12% 0,03% 2006 0,38% 121% 45% 0,17% 0,21% 2007 3,66% 120% 77% 2,82% 0,84% 134% 1,96% 2008 2,05% 140% 100% 2,05% + 1,96% 2009 4,73% 90% 0% 2010 2,20% 104% 12% 0,28% 1,92% 2011 1,16% 106% 2012 0,25% 91% 2013 0,70% 92% -0,5% 2014 0,22% +0,5% 2015 0,63% 101% 2016 1,61% 97% Achterstand 11,70%

ABP powerpoint presentatie Indexatie ABP 2003-2016 26/9/17

ABP powerpoint presentatie Na-indexatie 26/9/17 Onderdeel indexatieambitie, vanaf grens ‘toekomst-bestendige indexatie’ (120% tot 130%). 1/5 deel van de ruimte boven de grens ‘toekomstbestendige indexatie’. Onder voorwaarde van deelnemerschap op moment indexatiekorting Geen nabetaling gemiste uitkeringen Per 1 januari 2017 maximaal 11,9% indexatie-achterstand 3x maximaal uitleggen

Indexatieachterstand en levensverwachting ABP powerpoint presentatie 26/9/17 Indexatieachterstand en levensverwachting Huidige indexatieachterstand: maximaal 11,9% opgelopen in periode 2008 – 2016 Stijging levensverwachting: ca. 10% in de periode 2008 – 2016 Ontwikkeling levensverwachting 65-jarige

ABP powerpoint presentatie 26/9/17 Maar hoe zet dit zich in de toekomst voort? CBS geeft een voorspelling tot 2060 (levensverwachting 65-jarige) De in december 2014 gepubliceerde CBS-cijfers wijken nauwelijks af van de prognose CBS 2012. ABP stapt over op de AG prognosetafel voor het financiële beleid vanaf 2017 (i.c. premie 2017 en VPV ult. 2016).

Pensioenactualiteiten BZ Wanneer verlagen?

Het Herstelplan, de spelregels Herstelplan moet opgesteld worden indien de beleidsdekkingsgraad ultimo jaar < dan het VEV (ca. 128%) Indienen voor 1 april bij DNB Herstelplan toont de wijze waarop het fonds in een periode van maximaal 10 jaar (2016: 11 jaar), het VEV bereikt Deterministische doorrekening op basis van: Fondsbeleid t.a.v. premie en indexatie Parameters (rente en rendementen) uit het FTK Korten is de ultieme maatregel om tijdig te herstellen Bestuur legt het herstelplan voor advies voor aan het VO

Het Herstelplan, noodzaak tot verlagen Indien het herstel niet tijdig plaatsvindt, dan maatregelen treffen om het herstel te “versnellen”: Doorrekenen van minder / geen indexatie tijdens de herstelperiode Extra premie?  premieopslag staat in principe 5 jaar vast Ultieme maatregel: het verlagen van de aanspraken Er zijn twee situaties waarin een verlaging noodzakelijk is

Het Herstelplan: noodzaak tot verlagen Het herstel tot het niveau van VEV vindt niet binnen 10 jaar plaats Als actuele dekkingsgraad ultimo jaar < ‘kritische dekkingsgraad B’ Verlaging mag over 10 jaar (duur herstelplan) worden gespreid Verlaging in 1e jaar is onvoorwaardelijk. In jaar 2 wordt opnieuw een herstelplan gemaakt. Het pensioenfonds heeft gedurende 5 jaar (zes meet-punten) een beleids-DG lager dan het MVEV (104,2%) ABP had ultimo 2015 voor het eerst een BDG lager dan 104,2%, dus zesde meetmoment is ultimo 2020 Ook de actuele DG ultimo 2020 moet lager zijn dan 104,2% Verlaging is onvoorwaardelijk, maar mag over 10 jaar gespreid worden doorgevoerd in aanspraken en rechten

Herstelplan 2016 ABP Beleids DG eind 2015: 98,7% Vereiste DG: ca. 128% Dekkingsgraad eind 2015: 97,2% Kritische dekkingsgraad B: ca. 90% Gevolgen herstelplan voor 2016 Verlaging: geen Opslag op de premie: 1% a.g.v. kritische DG (A) indexatie 2016: geen (pas vanaf DG > 110%) na-indexatie: geen (vanaf grens volledige indexatie)

Indien verlagen: wanneer en hoeveel? Als er a.g.v. de DG eind 2016 sprake is van een verlaging: ABP stelt een herstelplan op vóór 1 april 2017 DNB beoordeelt het plan binnen twee maanden Doorvoeren 1 maand na communicatie naar deelnemers Hoe groot is de korting? Verschil tussen de kritische grens (ca. 90%) en de actuele dekkingsgraad Verschil mag over 10 jaar gespreid worden Na eerste jaar stelt ABP een nieuw herstelplan op

De kritische dekkingsgraad B Kan de kritische dekkingsgraad nog wijzigen? Rente ultimo 2016 Hersteltermijn 10 of 11 jaar? Hoogte van de premie voor 2017

Vragen