TERUG NAAR WAAR HET BEGON HET BOEK GENESIS HERLEZEN

BIJ HET BEGIN EEN EERSTE ORIËNTATIE IN HET BOEK GENESIS HANS DEBEL

DE STRUCTUUR VAN GENESIS De gangbare indeling van Genesis in vier delen o Gn 1,1-11,9: de ‘oergeschiedenis’ Gn 11,10-26: geslachtslijst van Sem tot Abram o Gn 11,27-25,11: de ‘Abrahamcyclus’ Gn 25,12-18: afstammelingen van Abraham langs Ismaël o Gn 25,19-35,29: de ‘Jakobcyclus’ Gn 36,1-43: afstammelingen van Jakobs broer Esau o Gn 37,1-50,26: de ‘Jozefnovelle’  de strategische locatie van de toledot-verzen als inleiding op een geslachtslijst die twee figuren met elkaar verbindt: ‘dit zijn de nakomelingen van’ (Gn 5,1; 10,1; 11,10; 25,12; 36,1.9) als inleiding op een volgend gedeelte van het boek rond een nieuwe figuur: ‘dit is de geschiedenis van’ (Gn 2,4a; 6,9; 11,27; 25,19; 37,2)

DE STRUCTUUR VAN GENESIS Drie kanttekeningen: o de ‘oergeschiedenis’ als samenraapsel van verhalen die niet worden samengehouden door de aanwezigheid van één enkele protagonist (vgl. verschillende toledot-verzen in Gn 1-11) o de afwezigheid van een afzonderlijke ‘Isaakcyclus’: Isaak als schakelfiguur die de twee belangrijke aartsvaders (en de verhaalcycli over hen) met elkaar verbindt o de aanwezigheid van Jakob in de ‘Jozefnovelle’: Gn 25,19-50,26 als de lotgevallen van Jakob en zijn kinderen (vgl. Gn 34 over Dina en Gn 38 over Juda en Tamar)

DE TEKST VAN GENESIS De pluriformiteit van de Hebreeuwse Bijbel als algemeen kader: één tekst die in meerdere van elkaar afwijkende tekstgetuigen is bewaard gebleven Tekstverschillen in Genesis o de drie verschillende versies van de geslachtslijsten in Gn 5 en 11 in Masoretische Tekst, Septuaginta en Samaritaanse Pentateuch het begin van de vloed in 1656 AM (‘Anno Mundi’) in MT, 2242 AM in LXX, en 1307 AM in SP het vertrek van Abram uit zijn vaderstad Ur in 2023 AM in MT, 3389 AM in LXX, en 2324 AM in SP o kleinere, geïsoleerde tekstverschillen vb. ‘Dodanieten’ en ‘Obal’ (Gn 10,4.28 MT) vs. ‘Rodanieten’ en ‘Ebal’ (Gn 10,4.28 SP én 1 Kr 1,7.22 MT)

DE TEKST VAN GENESIS De dynamische teksttraditie achter Genesis o de Herbewerkte Pentateuch uit Qumran: een tekst waarin enkele bijkomende passages zijn toegevoegd o het Genesis Apocryphon uit Qumran: een uitgebreider folkloristische hervertelling waarin Noach veel meer aandacht krijgt o het boek Jubileeën uit Qumran en de Ethiopisch-orthodoxe canon: een hervertelling vanuit een welbepaald theologisch standpunt  het boek Genesis in zijn huidige vorm als uitkomst van een creatief en dynamisch vertelproces

DE GROEI VAN GENESIS Uitgangspunt: de ‘oneffenheden’ in Genesis (en in de rest van de Pentateuch) o twee verschillende scheppingsverhalen (Gn 1,1-2,4a; 2,4b-3,24) o twee verhalen over Gods verbond met Abra(ha)m (Gn 15; 17) o drie verhalen over de schaking van een aartsmoeder (Gn 12; 20; 26) o twee verhalen over Jakobs naamgeving (Gn 32,23-33; 35,9-10) o doubletten in het vloedverhaal (Gn 6,5-9,17) Het klassieke verklaringsmodel: de ‘nieuwere documenten- hypothese’ (‘vierbronnentheorie’) o een ‘Jahwistische’ bron (‘J’) uit de 10 de eeuw v.Chr. o een ‘Elohistische’ bron (‘E’) uit de 9 de eeuw v.Chr. o een ‘Deuteronomistische’ bron (‘D’) uit de 7 de eeuw v.Chr. o een ‘Priesterlijke’ bron (‘P’) uit de 6 de eeuw v.Chr.

DE GROEI VAN GENESIS Recentere tendensen na de ineenstorting van de ‘nieuwere documentenhypothese’ o afscheid van een rigide bronnenmodel in het Europese onderzoek (  het ‘neo-documentarisme’ in de Verenigde Staten) o ‘P’ uit de tijd van de ballingschap als de eerste doorlopende geschiedenis van Israël (de ‘ruggengraat’ van de Pentateuch) o losse tradities uit de tijd voor de ballingschap (‘pre-P’) en latere bewerkingen en toevoegingen na de ballingschap (‘post-P’)  de eigenheid van de vier delen van Genesis: de ‘oergeschiedenis’ als vervlechting van twee zelfstandige bronnen de Abrahamcyclus als samenraapsel van teksten uit verschillende tijden de Jakobcyclus als de oude oorsprongsmythe van het Noordrijk de Jozefnovelle als een diasporanovelle van na de ballingschap

DE GESCHIEDENIS ACHTER GENESIS Genesis als één van de meest problematische Bijbelboeken in historisch opzicht o de ‘oergeschiedenis’ als een reeks van mythes die geen enkele relevantie bezitten voor historische reconstructie (  creationisme!) o de aartsvaderverhalen als literaire creaties waarvan te betwijfelen valt of ze een historische kern bevatten  een mogelijk verband is geen noodzakelijk verband! de semi-nomadische levenswijze van Abraham en de de-urbanisatie in het Oude Nabije Oosten aan het begin van het tweede millennium…? de migratie van Jakob en zijn zonen naar Egypte en de beweging van de Hyksos tijdens de tweede tussentijd van de Egyptische Oudheid…?

DE GESCHIEDENIS ACHTER GENESIS Het onderscheid tussen ‘vertelde tijd’ en ‘verteltijd’: de talrijke anachronismen in de aartsvaderverhalen o Abimelek als koning van de Filistijnen (vgl. Gn 26,1): een volk dat zich pas omstreeks 1200 BCE in het land zou vestigen o de ‘Chaldeeën’ (‘Kasdim’, vgl. Gn 11,28.31): benaming van de Babylonische dynastie uit de 7 de -6 de eeuw v.Chr. o ‘Hittieten’ (vgl. Gn 23): pas in het eerste millennium een aanduiding voor volkeren die niet in het Hittitische rijk leefden o ‘Moabieten’, ‘Ammonieten’ (vgl. Gn 19,30-38), en ‘Edomieten’ (vgl. Gn 27,40): rivaliserende koninkrijken uit het eerste millennium De dieper liggende historische werkelijkheid achter Genesis: de collectieve herinnering aan de evolutie van het Kanaänitische polytheïsme naar het JHWH-monotheïsme

HET BELANG VAN GENESIS Het universele perspectief van Genesis dat voorafgaat aan het particularistische perspectief van de volgende boeken De tweevoudige belofte van een nageslacht en een land in Genesis als rode draad van de Pentateuch De karakterisering van de wereldgeschiedenis en -bevolking als een keten van generaties in Genesis  Hoe anders zou de Bijbel er hebben uitgezien zonder het boek Genesis…?