Energie en energiebesparing Lieke Dreijerink IVAM, Universiteit van Amsterdam Deze presentatie geeft de mening van de auteurs weer. De Europese Commissie kan niet verantwoordelijk gehouden worden voor het gebruik van de informatie uit deze publicatie

Vandaag IUSES en NLT Het IUSES project in het kort Materialen Voorbeelden projecten in EU Ruimte voor vragen, opmerkingen en uitwisseling ideeën

IUSES: Intelligent Use of Energy at School Looptijd: Doel: Leerlingen leren over energie en energiebesparing. Docenten materialen aanreiken Lesprogramma en wedstrijd Schooljaar 2009 – 2010: – Test in Nederland: 5 scholen – Wedstrijd energiebesparing EU project: 12 Europese partners

IUSES materialen Handboek Energie in gebouwen Handboek Mobiliteit en transport Handboek Energieverbruik in Industrie Samenvatting: ENERGIE Docenten Powerpoint Docenten Draaiboek Experimentele toolkit Excel bestand: rekenen met energie

Opzet boek ENERGIE (sv) HOOFDSTUK 1: WAAROM HEBBEN WE HET OVER ENERGIEBESPARING? KLIMAATVERANDERING, AFHANKELIJKHEID, EINDIGHEID, STIJGEND ENERGIEVERBRUIK HOOFDSTUK 2: WAT IS ENERGIE EIGENLIJK? ENERGIEVORMEN : Thermische energie, Chemische energie, Magnetische energie, Nucleaire energie, Elektrische Energie ENERGIE EN VERMOGEN HOOFDSTUK 3: ENERGIEBRONNEN ENERGIEBRONNEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN: Steenkool, Aardolie, Aardgas, Nucleaire Brandstof DUURZAME ENERGIE: Zonne-energie, Windenergie, Biomassa, Waterkracht, Geothermie PRIMAIRE EN SECUNDAIRE ENERGIE HOOFDSTUK 4. ENERGIEVERBRUIK IN EUROPA TRENDS IN VERBRUIK VAN VERSCHILLENDE ENERGIEBRONNEN VERBRUIK IN VERSCHILLENDE SECTOREN ENERGIEVERBRUIK IN NEDERLAND HOOFDSTUK 5. ENERGIEVERBRUIK IN ONS DAGELIJKS LEVEN GEBOUWEN : ENERGIEBESPARING DOOR ISOLATIE (VERWARMING EN KOELING, VERLICHTING, ELEKTRISCHE APPARATEN) VERVOER EN TRANSPORT

Energiebesparing thuis/op school Welke apparaten gebruiken energie? Lijst: RuimteElektrische apparaten LerarenkamerKoffiezetapparaat … RuimteSoort apparaatRuimte verwarming/ koeling; waterverwarming Soort brandstof AulaRadiatorenVerwarmingAardgas …

Hoeveel energie verbruiken wij? Per apparaat het elektriciteitsverbruik bepalen: grootste energieverbruikers. AantalVermogen (W)Vraag Factor Aantal uur per week gebruikWh per Week Uren per dagDagen gebruik X Week Uren per week  =x=x xxxxxx Verlichting Gloeilamp 40W TL-verlichting 13W 131 … Elektronische Apparaten Personal computer + monitor 1400,9 …  TOTAAL Wh x Week: 160 Aantal weken per maand = 30/7= 4,3  Wh x Maand =  x 4,3 688  Omzetten naar kWh x Maand =  /1000 0,68

Hoeveel stroom verbruiken wij? De hoeveelheid verbruikte elektriciteit is het gemakkelijkst te bepalen door deze af te lezen van de energierekening. Stoomverbruik Verbruikte hoeveelheid (per jaar) EenheidX Totaal kWhKosten brandstof Continu tarief3.600kWh×3.600 €792,- (0,22 €/kWh) Dagtarief kWh× Nachttarief kWh× Teruglevering (zonnepanelen) kWh× TOTAAL3.600€792,-

Hoeveel energie verbruiken wij? (2) Ook de hoeveelheid verbruikte brandstof is het gemakkelijkst te bepalen door deze af te lezen van de energierekening. Omzetten van brandstoffen naar kWh  Soort brandstof Verbruikte hoeveelheid (per jaar) EenheidX Omzettingsfactor  (kWh per eenheid) Totaal kWhKosten brandstof Aardgas1.600 m³×9,70 kWh/m³ €864,- (0,54 €/m 3 ) (LPG) (Butaan/Propaan) liter×26,00 kWh/l Kolen kg ×6,65 kWh/kg Stookolie liter×11,53 kWh/l Hout (berk 20 % vocht) kg ×3,83 kWh/kg TOTAAL 1 kWh = 1 x 1000 x 3600 = 3,6 MJ; 1 m3 aardgas levert 35 MJ energie --> 1 m3 = 9,7 kWh energie

Omrekenen naar CO 2 (eq.) uitstoot Emissie ten gevolge van elektriciteit en geselecteerde brandstoffen Hier wordt verbruik ingevuld kg CO 2 per eenheid: kg CO 2 equivalent (1) CO 2 equivalent Energie typeEnergieverbruikXkWhTJper kWhin kg CO 2 Stroomverbruik X 0, , Aardgas X 0, , LPG X 0, ,2440 Kolen X 0, ,3470 Stookolie X 0, ,2800 Andere brandstoffen X TOTAAL5.320

Wat doen we al aan besparing? Energie Audit data schema Mogelijke maatregelenMaatregel al toegepast?Opmerkingen NeeJa, net Ja, mee bezig Ja, veel mee bezig Verlichting en apparaten Als er genoeg licht van de zon is of als niemand in een ruimte is dan zijn alle lichten UIT. XIemand zet de lichten uit, maar dit is niet standaard In ruimtes waar iemand maar even is (bijv. gang, toilet, etc.) zijn de lichten uit als er niemand is X Verwarming en koeling Ramen en gordijnen worden aan het eind van een schooldag gesloten. XSommige ramen en gordijnen worden gesloten, maar niet altijd. Het hangt ervan af of iemand er aan denkt. Etc. …

Wat kunnen we verder doen en hoeveel bespaart dat? Type energie VOORGESTELDE MAATREGELEN Type Gedrag/ Technisch % Besparing Energie besparingen CO 2 emissie kg/maand Financiële Besparing (€/maand) Kosten Actie (€) Terug verdientijd (maanden) Aanbevelingen voor haalbaarheid ThermischVerwarming Verbeteren van thermische isolatie van de muren T30%960, ,4 In het geval van renovatie Installatie van dubbel glas T15%480, ,8 Als bestaande ramen enkel glas hebben en niet recentelijk zijn geplaatst Laat buitendeuren niet langer open dan nodig is. G2%64, ,0Altijd … …

Experimentele toolkit Energiemeter PV paneel Isolatiemateriaal Mini gloeilamp en led lamp Snoertjes en klemmetjes Digitale thermometer Molen met zonnecel

Oostenrijk: Verbeteren energieprestatie BORG Murau school Verschillende lessen over energie efficiency gegeven: – Natuurkunde: aandacht voor fysische aspecten van energie, maar ook gekeken naar techniek en economie. – Kosten baten analyse van thermische isolatie van het schoolgebouw. – Experimenten met isolatie, zonne-energie en PV – Italiaans: gelezen over energiebesparend gedrag en in les besproken – Kunst: films gemaakt over energie gedrag (interviews) – Technisch project met Marau brouwerij over energie efficiency lift (condensator) Naast de projecten en lessen is in het voorjaar 2010 begonnen met de renovatie en verbetering van de isolatie van het schoolgebouw.

Spanje: Verbeteren energieprestatie Colegio Salesianos Uitgebreid E-Book met alle activiteiten en maatregelen die zijn genomen door de school. Team van docenten en leerlingen heeft activiteiten opgezet over energie en milieu, zowel technisch als educatief: – Gedrag: gordijnen dicht eind van de dag; deuren dichtdoen – Technisch: nieuwe lift, computers automatisch in hibernation – Workshops voor docenten (zuinig rijden) – Energy audit gebouw – Papier recycling wedstrijd – Posters en websites maken Besparing ( tot ): kWh elektriciteit; kWh voor verwarming

Roemenie: Ion Creanga School, Boekarest Project door 10 leerlingen. Doel: onnodig elektriciteitsverbruik op school verminderen. Daglicht in plaats van kunstlicht. Twee maanden onnodige verbruik van elektriciteit in klaslokalen bijgehouden tussen 10 en 12 uur. Conclusie: van Februari tot April is kW verbruikt terwijl dat niet nodig was. Kosten € (4088,80 lei) Enquête onder leerlingen wat ze met dit bedrag zouden willen doen. O.a. nieuwe meubels, waterkraantjes, ecologische uitjes, prijzen voor Olympische studenten, beurzen, gezonder voedsel in de kantine, etc. Voorstel voor schooldirectie: – rolgordijnen/ luxaflex weghalen van 15 oktober tot 1 mei – rolgordijnen/ luxaflex repareren – onnodig energieverbruik in de gaten houden – docenten vragen leerlingen het licht uit te zetten – lichtsensoren aanbrengen

Oostenrijk: Verwarmen zoals de Zweden Project drie leerlingen technische school Onderzoek naar afval gas van Zweedse houtkachel Kachels zijn populair in Oostenrijk als extra verwarming: voor comfort en esthetische redenen. Niet de beste houtverbranders. Leerlingen (klas 5) hebben uitgezocht wat optimale omstandigheden waren om hout te verbranden in deze houtkachel. Ze hebben gekeken naar energie efficiency en uitstoot van deeltjes. De experimenten lieten zien dat koolmonoxide en fijnstof 4 keer hoger zijn wanneer het hout op een verkeerde manier wordt verbrand. Dit leidt ook tot forse warmteverliezen. Leerlingen werkten bijna een jaar lang samen met een lokaal bedrijf aan het project. Omdat ze geen gegevens hadden over het aantal Zweedse kachels konden ze verder niks zeggen over te besparen energie. De resultaten van het project zijn beschreven in de lokale media en als wetenschappelijk project getoond.

Nederland: ‘Natuur, energie en besparing’ Drie leerlingen A. Roland Holst College Hilversum Energiebesparing verlichting langs snelwegen: drukte meten met infrarood sensors Campagne + film

Video’s Spanje (10 min) Ierland (3 min)

Andere ideeën Beste idee van de school Excursies MSN discussie Films: Al Gore, Tegenlicht, The age of stupid, The day after tomorrow, Earth, the 11th hour

Vragen, opmerkingen, wat zijn jullie ideeën? Lieke Dreijerink: