1 Het loonaandeel, een index van sociale rechtvaardigheid? Het loonaandeel, de inkomensverdeling en het draagvlak voor de sociale zekerheid. Karel Van den Bosch, Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck

2 David Ricardo zei in 1817: “The produce of the earth – all that is derived from its surface by the united application of labour, machinery and capital, is divided among three classes of the community; namely, the proprietor of the land, the owner of the stock or capital necessary for its cultivation, and the labourers by whose industry it is cultivated. […] To determine the laws which regulate this distribution is the principal problem in Political Economy.” (On the Principles of Political Economy and Taxation, p. 5)

3  Loonaandeel bleef merkwaardig constant gedurende vele decennia  Ondanks conjuncturele fluctuaties  Economen ontwikkelden modellen die verklaarden waarom het loonaandeel constant bleef  Of verloren interesse  Hernieuwde interesse in het loonaandeel vanwege structurele daling in vele landen  Tony Atkinson, Paul Van Rompuy, o.a. Latere economen en het loonaandeel

4  Is het loonaandeel een index van sociale rechtvaardigheid?  Uitgangspunt: minder inkomensongelijkheid = meer sociale rechtvaardigheid  Dus kijken naar relatie tussen ongelijkheid in personele inkomensverdeling  Bovendien: sociale zekerheid is het middel bij uitstek voor minder inkomensongelijkheid  Daarom ook: loonaandeel als index van het financieel draagvlak voor de sociale zekerheid Deze uiteenzetting

5  Reeks begint pas in 1985  Verschillende onvergelijkbare bronnen (enquêtes)  Geen aanwijzing voor stijgende inkomens ongelijkheid Evolutie ongelijkheid in België

6  Kanttekening:  Ongelijkheid stijgt wel volgens fiscale statistieken  Fiscale statistieken zijn echter onbruikbaar:  Wegens methodologische problemen (Defeyt 2010)  Kapitaalinkomens zijn nauwelijks opgenomen in fiscale inkomens  (Zijn die beter gemeten in enquêtes? Zie onder.) Evolutie ongelijkheid in België

7  Internationaal gezien weinig aanwijzingen dat daling van het loonaandeel samengaat met stijging van de ongelijkheid Source: Harjes 2007 Loonaandeel en ongelijkheid internationaal

8  De relatie tussen loonaandeel en inkomensongelijkheid is gecompliceerd, om twee redenen  Ontvangers van arbeidsinkomens en kapitaalinkomens zijn geen onderscheiden klassen  Belangrijke oorzaken van gestegen ongelijkheid situeren zich binnen de inkomens uit arbeid  (In landen waar de ongelijkheid gestegen is) Loonaandeel en ongelijkheid

9 Pen’s parade van dwergen en reuzen in de 19 e eeuw  In de 19 e eeuw waren werkenden en kapitalisten nog duidelijk onderscheiden groepen

10  Evolutie aandeel in totaal inkomen van de 1% hoogste inkomens, , DE, FR, NL, SU, JP Evolutie ongelijkheid aan de bovenkant Bron: Atkinson, Piketty & Saez, 2011

11  Oorzaken van daling aandeel topinkomens in Frankrijk moeten volgens Piketty (2003) vooral bij het inkomen uit kapitaal worden gezocht, nl.:  Verwoesting van fysiek kapitaal tijdens 1 ste en 2 de Wereldoorlog  Crisis van de jaren ‘30  Hoge inflatie in de jaren  Progressieve inkomstenbelasting na 1945, die hernieuwde concentratie van kapitaal verhinderde Evolutie ongelijkheid aan de bovenkant

12  Tegelijk is aandeel kapitaalinkomen in TW bedrijven én in inkomen huishoudens niet gedaald of zelfs gestegen in FR  Implicatie: concentratie kapitaal bij top inkomens is minder sterk Evolutie ongelijkheid aan de bovenkant Bron: Piketty, 2003

13  Evolutie aandeel in totaal inkomen van de 1% hoogste inkomens, , USA, UK, Can, Aus, Ier, NZ Evolutie ongelijkheid aan de bovenkant Bron: Atkinson, Piketty & Saez, 2011

14  Stijging aandeel top 1% na 1985 gaat samen met dalend aandeel inkomen uit kapitaal binnen deze groep (USA) Evolutie ongelijkheid aan de bovenkant Bron: Atkinson, Piketty & Saez, 2011

15  “Vergeleken met inkomen uit arbeid is de bijdrage van inkomen uit kapitaal aan de ongelijkheid van inkomens van huishoudens relatief klein” (OECD, 2011) Recente evolutie in inkomen uit kapitaal

16  Bron: EU-SILC (Statistics on Income and Living Conditions). Referentiebron voor gegevens over inkomensverdeling en armoede in de Europese Unie sinds 2004  Gegevensverzameling:  BE: enquête bij huishoudens  NL, SE, FR: administratieve (belasting) gegevens  Hier EU-SILC golf 2010, inkomens van 2009 Spreiding inkomen uit kapitaal in 2009

17  Deel van bruto-inkomen uit kapitaal, totaal, per inkomensdeciel, en voor 100ste inkomenspercentiel (top 1%) Spreiding inkomen uit kapitaal in 2009

18  Aandeel in totaal inkomen uit kapitaal, per inkomensdeciel volgens bruto-inkomen huishouden Spreiding inkomen uit kapitaal in 2009

19  Aandeel in totaal inkomen uit kapitaal, per inkomensdeciel volgens equivalent netto inkomen huishouden Spreiding inkomen uit kapitaal in 2009

20  Conclusies obv getoonde grafieken uit EU-SILC (erg voorlopig):  Inkomen uit kapitaal is waarschijnlijk sterk onderschat, ongeacht de wijze van gegevensverzameling, behalve in FR.  Ondanks deze verschillen is het patroon van verdeling inkomen uit kapitaal vrij gelijk in onderzochte landen, met sterke concentratie in hoogste deciel.  Implicatie, ceteris paribus zal een stijging van het aandeel van inkomen uit kapitaal de inkomensongelijkheid doen stijgen Spreiding inkomen uit kapitaal in 2009

21  De sociale zekerheid is de sociale institutie bij uitstek om de inkomensongelijkheid te milderen, en een rechtvaardiger inkomensverdeling te creëren  De sociale zekerheid voor werknemers wordt grotendeels gefinancierd uit bijdragen op de lonen  Een eventuele daling van het loonaandeel zou het economisch draagvlak van de sociale zekerheid kunnen aantasten Loonaandeel en financiering van de sociale zekerheid

22  Echter (1): het aandeel van lonen in de Bruto toegevoegde waarde (BBP) is niet gedaald sinds 1995  Lonen = beloning van werknemers, inclusief werkgevers- bijdragen, zonder toegerekend loon zelfstandigen Loonaandeel en financiering van de sociale zekerheid

23  Echter (2): sinds 1995 is de “alternatieve financiering” sterk uitgebreid Loonaandeel en financiering van de sociale zekerheid

24  Het draagvlak voor de financiering van de sociale zekerheid is daarmee breder en arbeidsvriendelijker gemaakt  Maar:  (1) De alternatieve financiering bestaat voor het overgrote deel uit BTW. Uit macro-economische analyses blijkt dat loonaandeel en consumptie vrij sterk samenhangen  (2) Daar de BTW een licht regressieve belasting is, is de sociale zekerheid aan de financieringskant mogelijk minder herverdelend geworden Loonaandeel en “alternatieve financiering” van de sociale zekerheid

25  Er is geen enkele aanwijzing dat de inkomensongelijkheid in België is gestegen sinds 1985 (itt tot de meeste OESO landen)  We weten (veel) te weinig over de verdeling van het inkomen uit kapitaal, zeker in België  Hoewel inkomen uit kapitaal voorkomt onder alle inkomensniveaus, blijft er een vrij sterke concentratie van het inkomen uit kapitaal bij de hoogste inkomens  Door de alternatieve financiering is het draagvlak voor de sociale zekerheid verbreed, al blijven er vragen open Algemene conclusies