| faculteit rechtsgeleerdheid staatsrecht bestuursrecht bestuurskunde Burger en Governance Lobbycratie: bestuur tegen burger? Symposium Lokaal juni 2016, Gieten prof. dr. Herman Bröring 1

Opzet  Vertrouwen in de overheid  Governance Drentse windparken  Governance aardbevingsgebied Groningen 2 wicked problems… 2

Windparken 3

Stappen die in discussies herhaaldelijk door elkaar lopen  Waarom? + o Climate change, aardbevingsproblematiek Groningen, geopolitiek -> energietransitie  Hoe? ± o Wind, zon, bio, etc o In Energieakkoord vooral ingezet op wind  Waar? ? o Oa Drentse Veenkoloniën  Wie de lusten, wie de lasten? ? o ‘Boeren to burgers’ 4

Chronologie 09, 10 1 maart 2009Wijziging Elektriciteitswet 1998, RCR igv > 100 MW Voorjaar 2010Enquête: geen concentratie in Drentse Vk 7 januari 2010Concept-prov omgevingsvisie ter inzage 19 mei 2010RCR-claim Raedthuys en DEE 2 juni 2010Vaststelling prov omgevingsvisie. Toevoeging Drentse Vk, p. 162 (‘erin gerommeld’). Aanwijzing als ‘zoekgebied’ 8 juli 2010Brief minister aan Raedthuys en DEE: RCR van toepassing, u bent verantwoordelijk voor draagvlak 11 oktober 2010RCR-claim Windunie 14 oktober 2010Stb 749. Wijziging geluidsnormen (3.14a Activiteitenbesluit): niet meer 45/40/35 dB(A) (7.000 MW), maar Lden 47 dB en Lnight 41 dB ( MW) 8 december 2010Instelling stuurgroep Windenergie betrokken gemeenten en provincies; Stadskanaal en prov Groningen slechts in klankbordgroep, die nooit bijeen is geweest 5

Chronologie 11, juni 2011Terinzagelegging concept Notitie Reikwijdte en Detail De Drentse Monden (m.e.r.) 7 november 2011Brief minister aan Windunie: RCR van toepassing, u bent verantwoordelijk voor draagvlak 22 januari 2012Terinzagelegging concept Notitie Reikwijdte en Detail Oostermoer (m.e.r.) 6, 7 februari 2012Informatiebijeenkomsten initiatiefnemers en EZ in Zuidlaren en Nooitgedacht 13 maart 2012Vaststelling Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte 27, 29 maart 2012Informatiebijeenkomsten provincie en gemeenten in Valthermond en Annen 6

Chronologie 13, januari 2013Afspraak Rijk – IPO: 6000 MW op land, Drenthe 285,5 19 april 2013Terinzagelegging SvWOL 23 juni 2013Vaststelling Gebiedsvisie Windenergie Drenthe 6 september 2013Energieakkoord (SER) tussen overheid, werkgevers, vakbeweging, milieuorganisaties, financiële instellingen 20 december 2013Brief minister: Mondengebied ,5 MW, Gebiedsvisie zal worden betrokken bij rijksinpassingsplan 28 maart 2014Vaststelling SvWOL 25 maart 2014Advies College van Rijksadviseurs: geen opstelling parallel aan Nieuwediep 2 juli 2014Actualisatie prov omgevingsvisie: ,5 MW (50-62 turbines) 11, 17 september 2014 Informatiebijeenkomsten EZ en initiatiefnemers in Bareveld en Tweede Exloërmond 7

Chronologie 14, 15, september 2014Vaststelling Regieplan Windenergie Drenthe: Emmen 95,5, Coevorden 40, A&H en B-O 150 MW (samen 285,5 MW) 9 december 2014Uitkomst draagvlakonderzoek: bijna 80% tegen 3 september 2015Motie A. de Vries, , nr. 57, verzoek aan de minister om serieus naar zienswijzen mbt Drouwenermond te kijken 11 september - 22 oktober 2015 Vooroverleg Bro / Wro voorontwerp rijksinpassingsplan en MER 5 december 2015Uitkomst verkenning gebiedscoördinator: geen draagvlak 4 maart 2016Terinzagelegging ontwerp-inpassingsplan 21 maart – 8 april 2016 (‘Barcode’)keukentafelgesprekken 9 juni 2016Cie m.e.r over inpassingsplan: ivm milieueffecten meer aandacht nodig voor grootte en aantal turbines VervolgNajaar besluit uitspraak ABRvS. Evt correcties. Bouwen. 8

Juridisch  Is de minister wel bevoegd? + o RvS 4 mei 2016, 1228 (Windpark Wieringermeer)  RCR-claim? ± o Problematiek vd schaarse vergunningen, zie conclusie A-G RvS 25 mei 2016, 1421  Schending 3.4 (uov) Awb? ± o Aanwijzing gemeenten na de terinzagelegging ontwerp Omgevingsvisie Drenthe 2010  Schending Energieakkoord? ± o Onvoldoende aandacht voor acceptatie (‘Elverding’-aanpak)  Schending Code interbestuurlijke verhoudingen? ± o Gebrekkige communicatie met oa gem Stadskanaal 9

Juridisch: de kern  Milieu (Activiteitenbesluit): scherpe normen o NB aanpassing geluidsnormen  RO: discretionair o Zwakheden RIP: Lofar en Nieuwediep  Iha: Hoe groter het project, hoe minder er bij de rechter te halen valt 10

Juridisch: bijkomend  Daling WOZ  Schaduwschade o Lastig  Nadeelcompensatie o Weinig  Handhaving o Lastig 11

Voorts  De belangrijke vragen niet duidelijk beantwoord o Waar? Extra hoge molens, want ten oosten van plateau? o Wie de lusten, wie de lasten? Rekenvoorbeelden?  Vele actoren, niemand verantwoordelijk o Afschuiven verantwoordelijkheid door Rijk naar decentrale overheden en initiatiefnemers  Zinloze inspraak o Want te laat en over bijzaken  Onvoldoende aandacht voor  Transparantie (mens als ‘sense-maker’)  Sociale cohesie 12

Regie Transparantie Inspraak Sociale cohesie →Bad Governance →Boze Burger 13

Beleidstheorie Omgevingswet  Burgerschap en burgerparticipatie  Minder regels, meer samenwerking  Neo-liberale aanpak: terugtred overheid  Vertrouwen o Vooral in de initiatiefnemers (mvt, p 7)  Drentse casus spreekt deze theorie tegen o Profit, planet, people: It’s about the money, stupid!  Onafhankelijke procesbewaker (Wieringermeer, Dk)?  Creatie gedeelde waarden…?... 14

Aardbevingen 15

16

Overheid EZ, SodM, Tcbb 17 vergunning (concessie) instemmingsbesluit gaswinning instemmingsbesluit gaswinning -onr: schadeverg -recht: nadeelcomp coulancecompensatie onrechtmatig toezicht WTS onrechtmatige daad, bw burgerlijke rechter NCG Onafh raadsman Best. Stuurgroep Maatsch Stuurgroep Gasberaad, GBB Burgers Bestuursrechter RvS Bestuursrechter RvS NAM CVW preventie, mbw Waarborgfonds

Bestuur en Rechter Toegang tot het recht / de rechter Ook het bestuur – Governance – verschaft recht “Juridificatie” van de problemen? Toegang tot de rechter is zelfstandig recht Hoge drempels toegang tot burgerlijke rechter – Arbiter aardbevingen – Omkering bewijslast, 6:177a BW

Privaatrecht, aansprakelijkheid NAM 6:177 BW Rb Noord-Nederland 2 september 2015, 4185 (WAG ea / NAM) – Declaratoir: abstracte of concrete schade? – Rb: abstract – Langdurige of blijvende waardevermindering 19

Privaatrecht, aansprakelijkheid Staat Besluitenaansprakelijkheid – Winningsvergunning is rechtens onaantastbaar – Instemmingsbesluit appellabel, maar… Nadeelcompensatie? – Abnormale en speciale last? 6:162 BW: onrechtmatig toezicht? – Onderzoeksraad Veiligheid bewoners heeft in geen rol gespeeld (volgens wet is veiligheid wel relevant (specialiteit), zodat deze wel had moeten meewegen) Sinds 1993 oorzakelijk verband aannemelijk Geen voorzorg betracht, onzekere risico’s niet onderzocht: niet zorgvuldig SodM niet onafhankelijk van EZ – 21 GW – Profijtbeginsel Kamp voelt nattigheid: hij heeft in de TK geen excuses willen uitspreken 20

Besluiten, procedures Instemmingsbesluit 1976: 87,74 mrd Nm3 Instemmingsbesluit 2014: 42,41 Ontwerp-besluit, zienswijzeprocedure 3.4 Instemmingsbesluit 30 januari 2015: 39,4 Beroep bij ABRvS* + vovo-verzoek 8:81 ABRvS (vzr) 14 april 2015, 1151 – Ontvankelijkheidsoordelen – Geen gaswinning cluster Loppersum (tenzij) ABRvS (vzr) 29 mei 2015, 1712 – Alleen vovo-verzoek mbt cluster Eemskanaal – Geen hb tov uitspraak 14 april, want andere verzoekers Instemmingsbesluit 29 juni 2015: 33 / 30 (kalenderjaar, Langelo) – 6:19-besluit – Valt dus onder lopend beroep bij ABRvS* Rb Noord-Nederland 16 oktober 2015, 4811 (Wob)

ABRvS 18 november 2015, 3578, AB 2016/82, m.nt. Bröring & Brouwer B Afweging en achterliggende onderzoeken (3:2, 3:4) – Eindconclusie, ov Mbw, afweging leveringszekerheid – veiligheid 3:2 o Zeer complexe onderzoeken, algemeenheden onvermijdelijk, aanzienlijke onzekerheden o Geen aanleiding voor het oordeel dat minister niet beschikte over redelijkerwijs te verkrijgen info 3:46 o Hoger winningsniveau toegestaan dan gemiddeld noodzakelijk ivm leveringszekerheid o Niet deugdelijk gemotiveerd waarom verdere beperking niet mogelijk of onaanvaardbaar is

Uitspraak ABRvS 18 november 2015 E Slotconclusie, proceskosten en samenvatting – Beroep grond, want strijd met 3:46: belangenafweging (veiligheid – leveringszekerheid) niet goed gemotiveerd – Geen zelf voorzien, want beoordelingsvrijheid – Geen bestuurlijke lus, want nieuw besluit volgt vrij snel – Vovo ex 8:72(5): beperking tot 27 mrd Nm3, voortzetting vovo geen gaswinning Loppersum, na gasjaar 2015/16 nieuw besluit nodig – 3.4-procedure hoeft niet opnieuw te worden gevolgd (De minister heeft de uitspraak in stand gelaten…)

Twee centrale thema’s Omvang gaswinning (minder gas, minder aardbevingen) Toegang tot het recht – Governance – Rechter 24

Omvang gaswinning Nieuw winningsplan 27 miljard? 24 miljard (Sodm)? Hoe belangrijk zijn omvang resp gelijkmatigheid gaswinning Vrijwel alle juridische argumenten zijn al gewisseld – EVRM Nieuw argument: achterblijven herstel en preventie – 8 EVRM: positieve verplichtingen – Communicerende vaten: achterstand versterking zet druk op omvang winning 25

Toegang tot het recht Schadevergoeding – Te traag – CVW niet onafhankelijk – Budget gedreven? – Relatief lage vergoedingen – Geen inzicht in de kosten wanneer herstel via CVW Waarom gaan zo weinig mensen naar de rechter? – schadegevallen, maar… – Kosten (expertise) – Shell machtige tegenpartij 26

Toegang tot het recht Schadevergoeding – Via Arbiter Aardbevingen – Uitspraak is juridisch gezien advies – Burger niet gebonden (nòg niet!) 27

Schadeafhandeling Verbeteringen Protocol (proces) en Handboek (causaliteit) A-, B-, C-schade – Igv schadeherstel via CVW geen info schadebedragen – Bij C-schade geen rapport – Flexibele contouren Via Arbiter Aardbevingen – Uitspraak is juridisch gezien advies – Burger niet gebonden (nòg niet!) 28

Wijzigingen Mijnbouwwet Weigering, intrekking beschikking: oa ernstige schade Adviesrecht decentrale overheden – Expertise? – Zelfbinding? 29

Governance Traditionele bestuursorganen (bevoegdheden) – In nauwe samenwerking met (sommige) particulieren – Windparken Oost-Drenthe Coördinator (geen bevoegdheden) – In nauwe samenwerking met traditionele overheden (convenanten) en particulieren – Huidige NCG – Begeleiders besluitvorming windparken (Wieringermeer, Dk) Autoriteit (wel bevoegdheden) – Nieuwe NCG? 30

Governance Zeer onoverzichtelijk – Traditioneel onoverzichtelijk ‘Gasgebouw’ – Ook governance aardbevingsproblematiek onoverzichtelijk Vele actoren NCG zonder bevoegdheden NAM blijft centrale actor (want aansprakelijk) – Sodm niet onafhankelijk 31

Burger en Governance Governance is macro: NAM, EZ, NCG, politiek Een andere wereld dan die vd individuele burger Voor hem blijft toegang tot het recht aandachtspunt Pleidooi voor onderzoek naar de vraag hoe het zit met toegang tot het recht en de rechter Nu vooral anekdotische info, geen structurele kennis Te betrekken bij evaluatie Arbiter Aardbevingen 32