Seminar Heat meets power 9 juni GL Elvira Huizeling, Uniper Benelux, Product Manager Heat

Two leading companies for two energy worlds 2 Generation Hydro Wind/Solar/Other E&P Global Commodities Germany Other EU Countries Russia Turkey Brazil Distinct opportunities, mindsets and capabilities Renewables Distribution Customer solutionPower Generation Upstream Global Commodities

Inhoud 1.Introductie Warmterotonde Zuid-Holland en Unipers rol hierin 2.Veranderende Energiemarkten : hoe kan Uniper inspelen 3.Technische aspecten koppelen Power to Heat ketel in bestaande locatie 4.Regelgevingsaspecten met netbeheerders 5.Conclusie 3

Ambitie van de Provincie Zuid-Holland 4

Warmtevraag TuinbouwStedelijk gebied

Mogelijke warmte-infrastructuur Publiek/private samenwerking Doel: Gebruik restwarmte uit de haven voor verwarming van steden en tuinbouw Open markt model in plaats van monopolie

Ontwikkelingen Den Haag  Gemeente heeft ook ambitie meer duurzame warmte (Haags Warmte Initiatief)  Projectontwikkeling van nieuwe en bestaande projecten gaat wel moeizaam door o.a. economische situatie (gas goedkoop, NMDA voor klanten en geen mogelijkheid tot socialisering van kosten zoals bij G- en E--infrastructuur)  Verketelen op aardgas is op dit moment alternatief voor klanten 7 Uit gemeenteplannen 2014, toen nog sprake van Haags Warmtebedrijf

Nieuwe markt voor warmte 8

9 1 Marktontwikkeling Elektriciteit: meer flexibiliteit nodig

10 Volatiliteit groter, behoefte aan flexibilisering ook gezien door Tennet/ECN Quantifying flexibility markets – ( December 2014 ECN-E ) Main conclusions: 1. Increase in renewables in North-West Europe requires flexible generation to accommodate variable production 2. Price volatility rises with increasing shares of renewables in the production mix 3. The increase in wind generation in the Netherlands will significantly increase demand in the intraday and balancing market 4. Increased demand on the intraday market will drive up prices, thereby providing additional value for conventional generation

Markt ontwikkelingen  Energiemarkten raken meer en meer verknoopt 1.Elektriciteit 2.Gas 3.CO 2 4.Warmte  Meer hernieuwbaar leidt tot grotere flexibiliteitsbehoefte  Meerdere functies mogelijk voor locatie  Bij duurzame elektriciteitsopwekking maakt power to heat ketel ook duurzame warmte 11

Co-siting: Verbeteren energy efficiency

P2H markt 13 Gas / Oil Heat Electric- boiler (power to heat) Power Heat  Groene warmte voor stad/industrie Power  Actief op onbalansmarkt  Arbitrage tussen gas en elektriciteit op spot markt (APX) Asset base optimization Heat  Maakt wisseling in bron voor maken warmte mogelijk  Meer regelvermogen voor CHP  Vergroting van flexibiliteit Power-to-Heat opent de mogelijkheid de gas- en elektriciteitsmarkt te koppelen

Technische aspecten  Locatie gezocht met buffer om warmte altijd kwijt te kunnen, in het bijzonder op momenten met lage E-prijs samenvallen met de momenten met lage W- vraag  Voorkeur voor locatie Den Haag, daar is al grote buffer  Bij ketenoptimalisatie over gehele keten (AVR, WBR, Eneco en Uniper) in Rotterdam kan ook Galileistraat interessante locatie zijn 14

Electrode Type Boiler - Functional principle kV Secondary circuit N2N2 N2N2 N2N2 Na 3 PO 4 Part load  Level regulation medium  Electrodes partly immersed Full Load  Level regulation up  All electrodes immersed Zero Load  Level regulation down  Electrodes exposed 25 MW 10 MW 0 MW Heat Generation

Process- Technical Data E-Boiler 16

Snelle reactiesnelheid bewezen in Shamrock 17

Snelle reactiesnelheid in bestaande locatie  Power to Heat ketel reageert snel  Andere productiemiddelen reageren stuk langzamer  CHP  Hulpketels  Warmtenet kan fluctuaties niet altijd aan  Daarom levering via buffer gekozen om warmtenet stabiel en op druk te houden 18

Wet- & regelgeving  Tarievencode Elektriciteit grotendeels uit 1998/1999 nog steeds geldig  Destijds een heel andere markt dan nu, grote conventionele centrales die toch altijd aanstonden leverden ook flexibiliteit  Uitgangspunt voor alle aansluitingen: altijd garantie voor afname + koperen plaatgedachte + iedereen zelfde behandeling  Let wel: PtH wordt juist niet gebruikt bij hoge E-vraag (want dan meestal ook hoge prijzen)  Hoge jaarlijkse aansluitkosten zet business case PtH onder druk  Uitzonderingen in huidige wetgeving niet mogelijk  Wijzigen van wet- & regelgeving lang proces, van dialoog met vele belanghebbenden en streven naar concensus 19

Power to Heat, conclusie  In principe is PtH ketel een oplossing die kan helpen in de toekomstige flexibiliteitsbehoefte en verduurzaming van warmtelevering  In buitenland heeft Uniper al lang ervaring met Power to Heat  Toch nog aantal hordes te nemen voordat dit grootschalig in Nederland wordt toegepast:  Aansluitkosten netheheer  Samenwerking netbeheer/eigenaar PtH voor juiste inzet PtHketel nog niet goed mogelijk door bestaande infrastructuur  Business case uiteindelijk nodig voor marktpartijen om te investeren 20

Bedankt voor de aandacht