De verwerving van de verleden tijd door Nederlandstalige kinderen De invloed van het taalaanbod en semantische predisposities Margot Rozendaal Scriptiepresentatie Taalwetenschap 12 december 2001

Opzet van de presentatie Verleden-tijdsreferenties in NL Verleden tijd en taalverwerving Onderzoeksvragen Methode Resultaten Discussie en conclusie Vragen

Verleden-tijdsreferenties (NL) Voltooid tegenwoordige tijd (vtt) –Ik heb gewerkt Onvoltooid verleden tijd (ovt) –Ik werkte Voltooid verleden tijd (vvt) –Ik vertelde haar vrijdag, dat ik een poesje gevonden had Verleden tijd

Verwerving van verleden tijd Verwerving van grammaticale verleden- tijdsreferenties in verschillende talen verbonden met betekenis van het werkwoord (semantische categorie) Onderzoek uitgevoerd naar o.a. Engels, Italiaans, Duits, Turks en Japans Verleden tijd en taalverwerving

Semantische categorie Niet-telisch Geen eindpunt Toestand of activiteit Telisch Eindpunt (Eind)puntgebeuren Verleden tijd en taalverwerving Verleden-tijdsreferenties van jonge kinderen (2;0) bij voorkeur op telische werkwoorden

Taalverwervingstheorieën Taalverwervingsvermogen (Slobin 1985) Semantische predisposities Het resultaat van een gebeurtenis  ingang voor verwerving van verleden tijd Verleden tijd en taalverwerving Invloed van taalaanbod (Bowerman 1985) Predisposities afkomstig uit taalaanbod

Verleden tijd in het taalaanbod Distributional Bias Hypothesis (Andersen 1990) –Volwassen native speakers van het Engels hebben een voorkeur voor telische verleden-tijdsvormen Child Directed Speech (Engels en Turks) –meer dan 50% telische verleden-tijdsvormen in CDS (Shirai & Andersen 1995; Aksu-Koç 1998) Verleden tijd en taalverwerving

Onderzoeksvragen 1. Voorkeur voor telische vtt’s in taalaanbod? 1a/b/c. Verschil tussen vaders en moeders? 2. Voorkeur voor telische vtt’s bij kinderen ? 2a/b. Ontwikkeling in de eventuele voorkeur voor telische vtt’s met leeftijd of taalniveau? 3. Relatie tussen taalaanbod en taalproductie van kinderen? 4. Bij ovt en vvt: ook een voorkeur voor telische werkwoorden? Onderzoeksvragen

Onderzoeksgroep en dataselectie Vijf jongens uit CHILDES Ouders van vijf jongens (vier moeders en vier vaders) Leeftijdsmomenten: 2;2-2;5-2;8-2;11-3;2 Taalniveau: MLU-categorieën MLU = Mean lenght of utterance Methode Categorie I  : negen transcripten Categorie II  : tien transcripten Categorie III  > : vier transcripten

Analyse van data Uitingen met een werkwoord –constructies met een vtt –overige werkwoordsconstructies Vaststelling van semantische categorie –hoofdwerkwoord van de uiting –telisch / niet-telisch –systematisch dmv testjes Methode

Statistische bewerking Niet naar individuen gekeken Chi-kwadraat (X2); verschillen tussen groepen Contingentiecoëfficiënt (C); sterkte van relatie tussen twee variabelen: – 0,10 = klein – 0,29 = middelmatig – 0,40 = groot Methode

Algemene kenmerken van data Resultaten Semantisch analyseerbare werkwoorden Voldoende data in totale sample voor beantwoording van onderzoeksvragen

Algemene kenmerken van data (2) Analyseerbare werkwoorden per LT-categorie (kinderen) Aantal vtt’s per leeftijdscategorie LT- categorieën 2;2 en 2;5 en MLU- categorie I afzonderlijk niet representatief. Vtt’s in LT-categorie 2;2-2;5-2;8 gering Vragen over ontwikkeling moeilijk te beantwoorden Resultaten

Vergelijking van vaders en moeders Geen significant verschil in % vtt’s –moeders (4,7%), vaders (5,1%) Geen significant verschil in % telische vtt’s –moeders (57,3%), vaders (56,7%) Wel significant verschil % telische werkwoorden uit overige constructies –moeders (28,3%), vaders (31,8%), C = 0,034 Resultaten

Semantische categorie in taalaanbod Ouders produceren significant meer telische vtt’s dan telische werkwoorden uit overige werkwoordconstructies Resultaten

Semantische categorie in taalproductie van kinderen Kinderen produceren significant meer telische vtt’s dan telische werkwoorden uit overige werkwoordconstructies Resultaten

Ontwikkeling met leeftijd Vtt’s: wel variatie, geen ontwikkeling Overig: significante toename van % telische werkwoorden na 2;2, maar data op 2;2 niet representatief Resultaten

Ontwikkeling met MLU-niveau Vtt’s: wel variatie, geen significante ontwikkeling Overig: significante afname in % telische werkwoorden na categorie I Resultaten

Ontwikkeling met MLU-niveau (2) Taalproductie Niek afwijkend door gespreksthema Zonder Niek geen significante ontwikkeling in % telische overige werkwoorden op MLU-niveau Resultaten

Vergelijking ouders en kinderen Kinderen produceren significant meer telische vtt’s en telische werkwoorden uit overige constructies dan hun ouders C = 0,03C C = 0,17 Resultaten

Semantische categorie van ovt en vvt Ovt significant vaker niet-telisch dan vtt Geen verschil in % telische werkwoorden tussen vtt en vvt Resultaten

Resultaten op een rij Taalaanbod: significant meer telische vtt’s dan overige ww Kinderen: significant meer telische vtt’s dan overige ww Kinderen: geen ontwikkeling verdeling telisch / niet-telisch Relatie taalaanbod en taalproductie van kinderen…….. …..maar kinderen produceren significant meer telische vtt’s dan hun ouders Teliciteit geen algemeen kenmerk van verleden tijd: – vtt: telisch – vvt: telisch – ovt: niet-telisch Discussie & conclusie

Hypotheses over telische vtt’s Semantische predisposities –niet bevestigd want geldt niet voor ovt! Taalaanbod WAAROM?? Discussie & conclusie

Verklaring voorkeur telische vtt’s Gesprekssituatie tussen ouder en kind Gebruik van verleden-tijdsvormen in het NL –vtt en vvt: ‘nog van belang’ en ‘voltooid’ –ovt: beschrijving van gebeurtenis Binnen het hier-en-nu –verleden tijd  net gebeurd  vtt  telisch Buiten het hier-en-nu –verleden tijd  beschrijving  ovt  niet-telisch Discussie & conclusie

Vervolgonderzoek Verleden-tijdsreferenties ouder en kind Gebruik van verleden-tijdsvormen – binnen het hier-en-nu – buiten het hier-en-nu Discussie & conclusie

VRAGEN?