Nederlandse Studie naar Depressie en Angst een psychiatrische cohortstudie Nicole Vogelzangs & Carmilla Licht Psychiatrie & EMGO + instituut, VU medisch centrum

Opzet Psychiatrische epidemiologie: – –Belangrijkste stoornissen – –Prevalentie – –Mentale volksgezondheid – –Etiologie van depressie – –Onderzoek NESDA: een psychiatrische cohortstudie

1Depressieve stemming 2Interesseverlies 3Slaapstoornissen 4Eetlust/gewicht veranderingen 5Weinig energie 6 Concentratieproblemen 7 Rusteloos/geremd 8Schuld/waardeloos 9Zelfmoordgedachten Paniek stoornis Specifieke fobie Sociale fobie Generaliseerde angststoornis Obsessieve compulsieve stoornis Depressie Angststoornissen

De ‘ziel’ in getallen: wereldwijd in 2001 Depressie 121 miljoen Alcoholverslaving70 miljoen Alzheimer 37 miljoen Schizofrenie 24 miljoen =>Lifetime psychiatrische stoornis: 25% van de wereldbevolking World Health Report, WHO 2001

Land % psych. stoornis % depressieLand % psych. stoornis % depressie België Libanon Frankrijk Nigeria Duitsland9.13.6Japan Italië8.23.8Beijing Nederland Shanghai Spanje9.24.9Colombia Oekraïne Mexico VS Jaarprevalenties in 15 landen Demytteenaere K et al. JAMA 2004;291:

WHO 2001 “psychiatric illnesses are not present in selected areas or groups: they are everywhere!”

Jaarprevalentie psychiatrische stoornissen Nederland (NEMESIS, n > 7000) depressie angst alcohol drugs schizofrenie eetstoornis Bijl et al. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1998 % 2 6 4

Life-time 1-jaar Prevalentie depressie in Nederland (NEMESIS: jaar) mannen vrouwen Bijl et al. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1998 depressie dysthymie %

Life-time 1-jaar Prevalentie angststoornissen in Nederland (NEMESIS: jaar) m v m v Bijl et al. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1998 paniek specifieke sociale stoornis fobie fobie GAD %

% Kessler et al. JAMA 2003; NEJM 2005 Prevalentie depressie over de tijd (NCS en NCS-R studies, n>18,000)

36-50% van de mensen met ernstige depressie in ontwikkelde landen en 76-85% van de mensen met ernstige depressie in ontwikkelingslanden KRIJGEN GEEN BEHANDELING! Demyttenaere K et al. JAMA 2004;291:

2030Ziekte% DALYs 1Depressie9.6% 2Hartziekten5.9% 3Alzheimer, dementie5.8% 4Alcoholproblemen4.7% 5Diabetes4.5% 6Beroerte4.5% 7Hoorproblemen4.1% 8Kanker3.0% 9Artrose2.9% 10Longziekten2.5% Wereldwijde ziektelast* * in disability-adjusted life years (DALYs)= verloren levensjaren + verlies aan kwaliteit van leven, Westerse landen WHO : Mathers; Plos Medicine 2006

1Coronaire hartziekten 2Angststoornissen 3Beroerte 4Depressie 5COPD 6Diabetes 7Longkanker 8Alcoholafhankelijkheid 9Artrose 10Dementie * Gezonde levensverwachting RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid Ziektelast* in Nederland

depressie & angst: complex ziekten

….in vele verschijningsvormen….

Depressie is a complexe stoornis: Diverse en interacterende etiologie Stressoren en kwetsbaarheden: - Genetische factoren - Persoonlijkheid - Jeugdervaringen - Recente gebeurtenissen - Somatische gezondheidsfactoren - Psychosociale factoren - Gedragsfactoren

Meten van psychiatrie in een onderzoeksomgeving? Psychiatrisch interview - symptoom vragenlijst Psychiatrisch interview - symptoom vragenlijst Zelfrapportage - observatie Zelfrapportage - observatie Problemen Overlap normaal met pathologie Overlap tussen stoornissen Heterogeniteit binnen stoornissen Weinig specificiteit (biologische) markers

Beloop van depressie is erg variabel ziekte tijd subklinisch normaal symptomen

Psychiatrische epidemiologie Normaal en speciaal Normaal: Populatie beschrijving / case definition / risico factoren / analyse technieken Speciaal: Stigmatiserend karakter ziekte Case definitions meer ambigu Lagere respons Minder therapietrouw in klinische trials Meer drop-out Groot placebo-effect in RCTs Zelfselectie & motivatie zijn belangrijk voor behandeleffecten

Nederlandse Studie naar Depressie en Angst Gesteund door het Geestkracht programma van ZonMW en bijdragen van deelnemende organisaties

Vier centrale NESDA doelen Beschrijving beloop en gevolgen Voorspellen van beloop (demografische, psychosociale, somatische, biologische en genetische determinanten) Rol van stress regulerende mechanismen en hersenstructuren op het beloop Kwaliteit van zorg en zorgbehoefte

Uitgangspunten voor NESDA design Depressie EN angst (hoge comorbiditeit) Verschillende ‘settings’ Lange termijn beloop Integratie van psychosociale, klinische, genetische en (neuro)biologische onderzoeksparadigma’s

Design?

Naturalistische cohort studie Basismeting en metingen na 1, 2, 4, 6, 8 jaar Depressie: - Major Depressie - Dysthymie - Minor Depressie Angst: - Gegeneraliseerde angststoornis - Sociale fobie - Paniek stoornis NESDA design

Mensen met depressie/angst uit bevolking (NEMESIS) Kinderen van ouders met depressie/angst (ARIADNE) Eerste lijn: 3-stap screening bij 65 huisartsen – –depressie/angst patiënten – –‘gezonden’ Depressie/angst patiënten uit tweede lijn Aanmelding bij 17 GGZ-lokaties met (primaire) angst en/of depressie NESDA design

2981 personen 1979 vrouwen (66%), 1002 mannen (34%) jaar, gemiddelde leeftijd = 41.9 ± 13.0 jaar Gemiddelde opleiding = 12.1 ± 3.3 jaar 97% heeft Nederlandse nationaliteit 92% geboren in Nederland NESDA populatie

NESDA baseline meeting Thuis: vragenlijst 1 (o.a. ernst, functioneren, lifestyle) Informed consent Bloedafname Ontbijt Interview deel 1 (demografie, CIDI-diagnoses) Medisch interview (o.a. bloeddruk, hartslag, spierkracht) Interview deel 2 (o.a. ziekten, functioneren, zorggebruik) Psychologische computertaak Interview deel 3 (psychische geschiedenis) Direct of thuis: vragenlijst 2 (psychische kenmerken) Thuis: speekselwatjes voor cortisol uur

Fenotype Aanwezigheid van psychiatrische diagnoses CIDI interview, DSM-IV criteria MAAR: - Dichotomie, er bestaat geen ‘grijs’ gebied - Gebaseerd op psychopathologie, niet op symptomen symptomen

NESDA populatieBevolking Eerste lijn Tweede lijn TotaalControle Angst/depressie in het verleden Angst/depressie huidige diagnose Totaal

Fenotype Continue symptomen indicatoren Verschillende instrumenten: - Inventory of depressive symptoms - Fear questionnaire - Beck Anxiety Index - Neuroticisme - Mood and Anxiety Symptoms Q. MAAR: - Gebaseerd op symptomen, niet op psychopathologie niet op psychopathologie

Een greep uit de metingen/instrumenten

Endophenotypes - dichter bij de pathophysiologie - HPA-as Autonome zenuwstelsel 3 stress systemen Immuun systeem

HPA-as meting 7 speeksel collecties: na ontwaken na ontwaken + 30 minuten + 30 minuten + 45 minuten + 45 minuten + 60 minuten + 60 minuten 10h ‘s avonds 10h ‘s avonds 11h ‘s avonds 11h ‘s avonds na ontwaken volgende dag, na inname (50 mg) dexamethason na ontwaken volgende dag, na inname (50 mg) dexamethason

Bloedafname nuchter: Cytokines (CRP, interleukin-6, tumor necrosis factor-α) Inflammatie Maar ook: geslachtshormonen, metabole markers

2-uur mobiele registratie van electrocardiogram en impedantiecardiogram, o.a. - Hartslag - Hartslagvariabilieit (variatie in hartslagfrequentie) - Pre-ejectie periode – contractiliteit van het hart ANS assessment

Functionele MRI 300 respondenten: 60 MDD, 60 sociale fobie, 60 paniek stoornis, 60 patiënten met comorbide stoornissen, 60 controles Exclusie: 55+, gebruik van benzodiazepines/TCA - 1 uur evaluatie met cognitieve tests - Vragenlijsten naar ernst van depressie- en angstklachten

Genexpressie profielen Meten van genexpressie om samenhang met psychopathologie te onderzoeken (verschillende profielen)

Belangrijke omgevingsaspecten Meting van : - Blootstelling aan trauma (tijdens de jeugd, als volwassene) - Familiale blootstelling - Sociaal-economische status - Somatische gezonheid - Behandeling (medicamenteus & niet- medicamenteus)

NESDA - Studie highlights Multidisciplinair!