Genetisch onderzoek: wat weten we, wat kan er allemaal? VUmc Basispresentatie Genetisch onderzoek: wat weten we, wat kan er allemaal? Prof.dr. Martina Cornel www.vumc.com/researchcommunitygenetics

Wetenschap Gezondheidszorg

Wat weten we, wat kan er allemaal? Mijn kind heeft een aangeboren afwijking ontwikkelt zit erg langzaam Wat is de diagnose, hoe gaat het verder, kan een volgend kind dit ook krijgen?

Genetisch onderzoek? Verwijzing naar afdeling klinische genetica Gespecialiseerd arts = klinisch geneticus Kind onderzoeken, kijken, meten Bloedonderzoek?

Genetisch onderzoek? Chromosomenonderzoek (+21? 4p-?) Eén gen onderzoeken met DNA onderzoek (Fragiele X?)

Nieuw! In kaart brengen van het hele genoom Nijmegen: Bij de helft van kinderen met verstandelijke handicap door onbekende oorzaak nieuwe mutatie gevonden, 16% oorzakelijk verband

Wanneer naar klinische genetica? Mijn kind heeft…..

Wanneer naar klinische genetica? Mijn kind heeft….. In mijn familie komt kanker op jonge leeftijd voor, kan ik dat ook krijgen? Kan ik iets doen om het te voorkómen? "I CARRY A “FAULTY” GENE, BRCA1, WHICH SHARPLY INCREASES MY RISK OF DEVELOPING BREAST CANCER AND OVARIAN CANCER. [...] ONCE I KNEW THAT THIS WAS MY REALITY, I DECIDED TO BE PROACTIVE AND TO MINIMIZE THE RISK AS MUCH I COULD. I MADE A DECISION TO HAVE A PREVENTIVE DOUBLE MASTECTOMY. I STARTED WITH THE BREASTS, AS MY RISK OF BREAST CANCER IS HIGHER THAN MY RISK OF OVARIAN CANCER, AND THE SURGERY IS MORE COMPLEX. [...] I CAN TELL MY CHILDREN THAT THEY DON’T NEED TO FEAR THEY WILL LOSE ME TO BREAST CANCER."

Darmkanker FAP, HNPCC Coloscopie Aspirine verlaagt kans op kanker bij HNPCC

Eén gen geeft grote kans op…. Kanker Diabetes MODY diabetes Geen insuline maar tabletten Juist bij zwangerschap goed monitoren Prognose gunstiger Hart- en vaatziekten

Eén gen geeft grote kans op…. Kanker Diabetes MODY diabetes Hart- en vaatziekten Familiaire hypercholesterolemie Lange QT syndroom HCM

Wie neemt het initiatief? Bij dergelijke ziekten in de familie is de zorg zo georganiseerd dat men zelf moet vragen Klinisch geneticus zal i.h.a. niet uitnodigen om ook te komen Uitzonderingen daargelaten (cascadescreening familiaire hypercholesterolemie)

Testen rond de zwangerschap Mijn neefje heeft Duchenne spierdystrofie, kan mijn zoon het ook krijgen? DNA test neefje ter identificatie mutatie, dan moeder neefje Onderzoek familieleden op deze mutatie Prenataal onderzoek tijdens zwangerschap Is het een jongen? Niet-invasief testen uit bloed moeder Vlokken of vruchtwater afnemen voor DNA onderzoek

Liever geen prenatale diagnostiek keuze… pre implantatie genetische diagnostiek?

Non invasief? Vrij foetaal DNA in bloed moeder Moeder resus D negatief, dan in bloed moeder kijken of kind resus positief is (zo ja → Anti D) Jongen bij X-gebonden aandoening in familie Down syndroom screening?

Testen voor iedereen: screening Diagnostiek: advies gevraagd Bij alle pasgeborenen kan bloed onderzocht worden op 18 (veelal) erfelijke ziekten

Ethische afwegingen Bij genetische diagnostiek: Zelf kunnen kiezen op basis van informatie Bij prenataal onderzoek, PGD: Bij babyscreening: meer “goed doen” dan “schaden” Aandringen dat ouders meedoen!

Vóór de zwangerschap? Dragerschapscreening Wij zijn allen drager van mutaties van een aantal autosomaal recessive ziekten Als de tweede kopie van zo’n gen geen mutatie heeft, ontstaat geen ziekte Als twee partners toevallig beide drager zijn, is er bij elke zwangerschap kans van één op vier dat het kind de ziekte heeft Bij 2 kinderen heeft 44% van de gezinnen minstens één kind met de aandoening Bij 3 kinderen … 58%.

Genetic screening for Tay Sachs in USA

VUmc Basispresentatie Consanguïniteit Grotere kans op recessieve aandoeningen Bij neef-nicht 2-3% extra EMGO Instituut - Care and Prevention 21

Preconceptionele dragerschapscreening Hoe bereik je vrouwen vóór de zwangerschap? Wiens verantwoordelijkheid? Verloskundige? Huisarts? GGD? Op welke recessieve aandoeningen moet je testen? Volendam Sikkelcelziekte (hemoglobineafwijkingen) bij afrikaanse voorouders CF bij west-europese voorouders 100+ (Counsyl)

Afronding Voor of tijdens zwangerschap, kort na de geboorte of later in het leven Soms ethisch gevoelige keuzes rond kinderen krijgen, soms behandeling Snelle ontwikkelingen genetische testen, steeds meer en goedkoper Van wetenschap naar gezondheidszorg