NINTES Netherlands Institute for New Technology, Economic and Social studies Nintes Experience 30 januari 2008 Dilemma’s in Duurzaamheid: Positie in Klimaat! © NINTES mei ’16

Introductie thema Na de film van Al Gore - en zijn recente Nobelprijs voor de vrede - staat ons klimaat hoger op de agenda dan ooit. De conclusies van het IPCC worden door bijna iedereen, politici, beleidsmakers, bedrijven overgenomen en niemand wil ontbreken om de ernst van de situatie te onderschrijven. Klimaatverandering staat hoog op de politieke agenda (recent nog eens bevestigd bij de klimaatconferentie in Bali, waar de voorbereidingen - met ongekende felheid - voor een vervolg op KYOTO in 2012 werden getroffen.) Wereldwijd wil men afspraken maken om de uitstoot van CO2 tegen te gaan, om zo verdere opwarming van de aarde te voorkomen. Hoe staat het echter met de haalbaarheid van dergelijke afspraken, de uitvoerbaarheid en de kosten? Welke gevolgen heeft deze enorme opgave voor de geloofwaardigheid van de politiek? Welke verschillen nemen we waar in de beleving van de ernst van het vraagstuk, die sterk varieert tussen de verschillende landen? Europa en de VS staan lijnrecht tegenover elkaar, evenals de rijke landen en de zich ontwikkelende landen. Hoe kunnen feiten en emoties beter gescheiden worden, want vooralsnog lijken dit te grote opgaven en slagen politici en wetenschap daar niet erg in. Er is een hype ontstaan waaraan niemand zich kan onttrekken. Bedrijven voelen zich verplicht om het onderwerp strategisch van groot belang te verklaren. Voor de burger is het te midden van al dit geweld volstrekt onduidelijk en verwarrend wat zijn rol zou moeten zijn. Temeer daar de kritiek op vele beleidsmaatregelen toeneemt. Bijvoorbeeld over het nut van CO2 certificaten handel, de aanwending van de opbrengsten ervan en het verschuiven van energie-intensieve productie (bv staal) naar landen met weinig CO2 compassie.

CV ir J.J. (Jannes) Verwer Jannes Verwer was sinds 1993 algemeen directeur van EZH, één van de vier elektriciteitsproductiebedrijven in Nederland. In januari 2000, werd EZH overgenomen door E.ON Energie AG en volledig geprivatiseerd. Voorheen was hij algemeen directeur van de RTD en BührmannTetterode, Papermill in Doetinchem en vervulde verscheidene management functies bij Royal Dutch Papermills (KNP). Naast zijn directeurschap van E.ON Benelux bv tot 2005 is hij Voorzitter van de Raad van Commissarissen van de Nieuwe Unie (woningbouwcorporatie), commissaris bij Kema, NEA bv, Dienst voor Stoomwezen en is hij lid van Lloyd's Register of Shipping Benelux Committee en General Committee. Inleiding Jannes Verwer, zie onder MIJNNintes, downloadswww.nintes.nl

CV de heer mr drs R.F.M. (Ruud) Lubbers Ruud Lubbers studeerde Economie in Rotterdam, waarna hij in 1973 minister van Economische Zaken werd onder Den Uyl. In die periode kwam onder zijn verantwoordelijkheid de eerste Energienota uit. In deze nota werd gepleit voor onderzoek naar energiebesparing en duurzaamheid. In 1978 werd Lubbers fractievoorzitter van het CDA. Van 1982 tot 1994 gaf hij leiding aan drie kabinetten waardoor hij de langstzittende minister-president van Nederland werd. Tijdens het tweede kabinet-Lubbers ( ) werd het eerste nationale milieu- en natuurbeleidsplan opgesteld. Na zijn premierschap werkte Lubbers een aantal jaar als hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg en vanaf eind 2000 werd hij Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR). Sinds zijn aftreden in 2005 zet hij zich in voor duurzaamheid. Zo is hij vanaf juni 2005 voorzitter van de Raad van Toezicht van het Energieonderzoek Centrum Nederland. Daarnaast werd Lubbers in 2006 voorzitter van het International Advisory Board (IAB) Rotterdam. Ruud Lubbers is council-voorzitter en kwartiermaker van het Rotterdam Climate Initiative.

Inleiding de heer Lubbers ­ Betrokkenheid bij de klimaatdiscussie vanuit: ­Havenbedrijf Rotterdam, CO2, bestaande infrastructuur, energiedraaipunt van Europa ­Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN), Petten, onderzoek naar besparing, alternatieve en hernieuwbare bronnen, schoon fossiel en nucleaire energie ­ Eerder al als Minister van Economische Zaken met Energienota 1974 ­ Nu op EZ opnieuw transitie (o.l.v. Vz Rein Willems, vh Shell NL) ­Technologie ontwikkelt zich snel, niet snel genoeg om in totale behoefte te voorzien ­Wat is nodig? Gebruik fossiele brandstoffen is voorlopig nodig, dus is het alternatief ‘schoon fossiel’ ­Hoe kunnen we deze ontwikkeling versnellen naar de horizon 2025? ­Daarin is bijvoorbeeld Rotterdam veel sneller dan de rest van NL omdat er al een bestaande infrastructuur is (voorwaarde is wel dat er voldoende massa is): ­ CO2 transport naar het Westland ­ On-shore & off-shore vullen van lege velden met CO2 (afvangen, transporteren, opslaan)

Inleiding de heer Lubbers (2) ­ Bestaande infra = bestaande bedrijven ­ Analoog aan voorbeeld Rotterdam milieuverbetering eind jaren 60 vorige eeuw waar Rijnmond Raad zelf voor de muziek uitliep en zo strenge regelgeving voorkwam door zelf een voorbeeld rol te vervullen (vw. Is de afspraak om in de pilotperiode de regelgeving niet aan te passen!) ­ Bedrijfsleven VS op statenniveau loopt voorop, terwijl federale overheid het CO2 probleem ontkent en weigert mee te doen aan internationale verdragen (Kyoto,,etc.) ­Vb. zijn emissierechten waarin veel bedrijven in de VS een kansrijke markt zien ­ Bestaande infrastructuur in combinatie met kennis biedt kansen voor ons land: ­‘Gasrotonde’ (combinatie van leidingnet en jarenlange kennis in distributie en opslag van gas) ­Analoog voorbeeld CO2 hub: transport, opslag en aansluiten op BE, Du, Fr en andere landen ­ Alternatieve energie ­2e ronde voor windenergie ­ZON-energie ontwikkelt zich snel ­BIO: 2e generatie, Rotterdam is een grote haven

Inleiding de heer Lubbers (3) ­ Aan BIO kleven well risico’s ­Verwoesten van landschap ­Stijgende prijzen (maar dat leidt tot hogere inkomens voor boeren, dus dat hoeft niet negatief te zijn!) ­ Nucleair ­Potentiële risico’s: opslag, verrijking, nucleair afval ­Bescheidenheid op zijn plaats: Nederland produceert veel (winstgevend) uranium (Urenco) en veel van onze energie komt uit het buitenland en is nucleair geproduceerd ­N.B. Paradox: ­ Hoogste groeiers groeien in nucleair ­ Laagste groeiers schaffen nucleair af a.g.v. Angst ­ Waarom is er nu sprake van een enorme groei van duurzaam? ­Sinds jaren 60 sterke ontwikkeling van ‘civil society’ (burgers en bedrijven nemen steeds meer besluitvorming terug van de overheid) door zichtbaarheid en bewustwording door inzet van NGOs, organisaties veranderen, CSR is in de kern van de bedrijfsprocessen aan het verankeren!

Vragen en discussie (1) ­ Er is een parallel tussen CSR en CO2 discussie, welke gevaren brengen dan de huidige bewegingen in de VS (recessie agv kredietcrisis) met zich mee? ­Markten functioneren, vraag en aanbod bepalen de prijs; prestaties worden gestimuleerd door bonussen ­Nu doorschieten a.g.v. Uitwassen en daardoor hebben mensen onverantwoorde risico’s genomen die nu door diezelfde markt gecorrigeerd worden ­Uiteindelijk zal de bovenliggende discussie, CSR in de kern van de bedrijfsprocessen, continueren ­ Zonne- energie groeit snel, maar het zla nog lang duren voor er een substantieel marktaandeel door ZON wordt opgewekt; hoe kan het dat de innovatie-cyclus voor zonne-energie zo lang is? ­Zonne-energie kent een sterke groei,maar zeer laag startniveau (weinig zichtbaar) ­Fossiele brandstoffen relatief goedkoop en bestaande infrastructuur ­Horizon niet jaar, maar eerder 15 jaar ­Volg alle sporen, geen ‘golden bullet’, het is niet alleen zon, maar ook wind, waterkracht

Vragen en discussie (2) ­ Waarom richten we ons op schoon fossiel (vb carbon-capture) en nucleair als transitieroute naar duurzame energievoorziening? Is het niet veel verstandiger om te zorgen voor minder verbruik, en schone opwekking, en hernieuwbare energie? ­VB: Westland eerder WKK (warmte-kracht-koppeling), nu via energie neutraal naar energie levering (zowel warmte als CO2 uit de industrie wordt benut) ­Kolen niet gebruiken? ­ Heldere doelen stellen: op dit moment totale bio-oriëntatie nog onhaalbaar ­ Voortrekkersrol EU ­Nieuwe technologie (kennis en infrastructuur inzetten om export te genereren)

CV de heer drs H. (Bert) Heemskerk Opleiding ­ 1962 Gymnasium A, Heemstede. ­ 1962 – 1963 Europese Wetenschappen, Zweeds, Spaans aan het ­ Testimonium Europa Instituut, Maastricht. ­ 1963 – 1965 Philosophisch-Theologische Hochschule Frankfurt-am-Main. ­ Zweedse taal/letteren Wolfgang Goethe Universität, Frankfurt-am-Main. ­ 1965 Philosophicum (kandidaatsfilosofie). ­ 1965 – 1966 Licentiaat filosofie, Université Catholique de Paris, Parijs. ­ 1966 – 1969 Diplom Theologie (doctoraal theologie), Karls Eberhard Universität, Tübingen. ­ Studie macro-economie i.v.m. doctorale scriptie “Eigengesetzlichkeit der Wirtschaft als sozial-ethisches Problem”. ­ 1972 Kandidaats Bedrijfseconomie, Nederlands Economische Hogeschool, Rotterdam. ­ 1972 – 1974 Staatkundig-economische richting tot 2e doctoraal-fase.

(vervolg CV de heer drs H. Heemskerk) Werkervaring ­ 1976 – 1978 Hoofd Area Manager Europa. AMRO Bank, Amsterdam. ­ 1978 – 1979 Directeur AMRO Bank, Dubai. ­ 1979 – 1980Regional Manager Europe, AMRO Bank, Amsterdam. ­ 1980 – 1983 Regional Manager Europe Directeur AMRO Bank London, Londen. ­ 1983 – 1987 Directeur Vennootschap. ­ Hoofd International Commercial Banking Division. ­ Hoofd Projectgroep International Concernstrategie. ­ 1988 Directeur Algemene Zaken. ­ Hoofd Fusiesecretariaat AMRO-Generale. ­ 1988 –1991 Directeur Generaal Binnenland, ABN AMRO Nederland. ­ 1991 – 2002 Voorzitter Raad van Bestuur, F. van Lanschot Bankiers N.V. ­ 2003 – heden Voorzitter raad van bestuur Rabobank Nederland.

(vervolg CV de heer drs H. Heemskerk) Nevenfuncties ­ Lid Bestuur Stichting Vereniging voor de Effectenhandel. ­ Lid Advisory Council Amsterdam, Institute of Finance. ­ Lid Raad van Commissarissen VADO Beheer B.V. ­ Lid Comité van Aanbeveling AMREF Flying Docters Nederland. ­ Voorzitter bestuur Geld- en Bankmuseum. ­ Lid Raad van Commissarissen Koninklijke Boskalis Westminster N.V. ­ Lid Board of Management van de European Association for Banking and Financial History e.V. (EABH). ­ Lid Comité van Aanbeveling Stichting Passionata (literair blad in Rotterdam). ­ Lid Comité van Aanbeveling Ronald McDonald Kinderfonds. ­ Lid Comité van Aanbeveling Stichting Special Olympics Nederland. ­ Lid Comité van Aanbeveling Museum Catharijneconvent (Utrecht). ­ Lid Raad van Advies en Aanbeveling Leaders for Nature initiative.

Inleiding de heer drs H. (Bert ) Heemskerk (zie presentatie op MIJNNintes, downloads) Vragen en Discussie: ­ Intenties van de Rabobank? Jaarverslag mooi, maar is dat wel authentiek? ­Daad bij het woord voegen, andere banken stappen nu ook in ­Rabobank kent meeste investeringen in duurzame projecten ­ Persoonlijke intenties: ­Duurzaamheid niet verlaten ­Populisme Al Gore biedt mogelijkheid op grote sprongen, weg van het ‘geneuzel’ over windmolens die horizons vervuilen ­ Impact ­Invloed op bedrijfsvoering (bijv. beleggingen) ­Marktkeuzes ­Beïnvloeding van overheden, gelijk speelveld creeren

Vragen en discussie drs H. (Bert ) Heemskerk ­ Rabobank voert Lobby: ­Technologie in Nederland: geen hapsnap beleid ­Lange termijn investeringspolitiek ­Potentieel benutten dat aanwezig is, veel Know how dat we moeten stimuleren ­ Internationaal ­Men is wel bekeerd; VS vs. Staten ­Nederland is zeer goed vertegenwoordigd; 3 banken in top-5 ­Nederland: jaar CSR ­ Praktisch: ­Toetsing investeringen op duurzaamheidscriteria? ­ Geen, alleen criteria die de businesscase ondersteunen ­ Wel grote bouwprojecten, duurzame kantoorgebouwen (vb. Hudige bouw in Utrecht)

Vragen en discussie drs H. (Bert ) Heemskerk (2) ­Rabobank kent echter geen moreel oordeel over de businesscase van haar klanten (dit i.t.t. De bewering van Bart Jan Crouwel, directeur duurzaamheid Rabobank NL, recent in de NRC handelsblad) ­Gelijk speelveld creëren (dus dan geen niet-duurzaam vlees uit het buitenland importeren) ­Vb. Rabo Brazilian, zeer strikte criteria (o.a. Milieu, diversiteit) als vw. Voor krediet verstrekking (mogelijk als eerste bank die aan boeren leningen verstrekte) ­ Hoe zeer zijn de duurzame principes verankerd in de haarvaten van de Rabobank? ­Duurzaamheid = branding ­Kosten vs. Opbrengsten? Lange termijn rendabel, het feit dat er geen beursnotering is helpt, biedt bescherming tegen Q-reporting en analistenaandacht.