VERHOUDING KERK STAAT: WEDERZIJDSE INMENGING EN POGING TOT DOMINANTIE. UNIVERSITAIRE THEOLOGIE EN MYSTIEKE THEOLOGIE. HERVORMINGSBEWEGINGEN IN KERK EN KLOOSTERLEVEN. Deel II: Kerk en Christendom in de Middeleeuwen

VERHOUDING KERK EN STAAT HERVORMINGEN VAN KERK EN RELIGIEUS LEVEN KRUISTOCHTEN UNIVERSITAIRE THEOLOGIE Hoofdstuk 3: Het bouwwerk van de ene katholieke kerk

Karolingische Rijk Merovingische koningshuis afgezet:  Karel Martel: 732: Poitiers.  Pepijn: 751: instemming paus. Pepijn helpt paus Stephanus II tegen Longobarden:  ‘Patricius Romanorum’.  Schenkt Midden-Italië aan paus:  Paus is nu ook wereldlijk heerser!  ‘Constantijnse schenking’. 732, Poitiers

Karolingische Rijk: Karel de Grote ( ) Verovert en bekeert gans Europa. Beschermt Kerk. 1 familie: paus geestelijk hoofd, Karel wereldlijk hoofd.  Bemoeit zich met kerkelijk leven.  Naleving kerkelijke wetten.  Toevoeging filioque.  Eenheid liturgische boeken.  Overal Regel Benedictus.  Bouw kerken en kloosters.  Kerstnacht 800: keizer gezalfd: ‘translatio imperii’. Karolingische renaissance:  Hof te Aken.  Culturele bloei. Karel de Grote

Karolingische Rijk: verbrokkeling in 9 de eeuw Lodewijk de Vrome verdeelt rijk onder drie zonen: begin oorlogen. Verbrokkeling veroorzaakt door feodalisme = relatie leenheer en leenman:  Leenheer: stuk grond aan leenman.  Leenman: in ruil trouw en militaire steun.  Maar:  Leenmannen willen meer en meer zelf baas zijn.  Leenmannen proberen gebied van naburige leenmannen in te nemen. Invallen andere volkeren:  M.Z.: Saracenen.  O.: Hongaren.  N.: Noormannen. = ‘Duistere eeuw’. Boegbeeld drakkar Noormannen

Karolingische Rijk: verbrokkeling in 9 de eeuw Door ontbreken centraal staatsgezag: paus kan vacuüm vullen. Vb. Nicolaas I ( ):  Spelt keizer Lotharius II de les ivm overspel.  Spreekt recht over bisschoppen.  Pseudo-isidorische decretalen: paus staat boven wereldlijk gezag.  Missionering Zuid-Oost- Europa door Cyrillus en Methodius. Cyrillus en Methodius

Heilig Roomse Rijk der Duitse Natie: 10 e E. Otto I  Herstel rijk Karel.  Benoemt betrouwbare bisschoppen.  Laat Johannes XII afzetten en Romeinen beloven dat paus enkel met instemming keizer kan gekozen worden. Otto II, Otto III. Hendrik III:  Laat Duitse bisschop tot paus kiezen.  Duitse pausen zijn hervormingspausen:  Voorafgaande Italiaanse pausen : onwaardige intriganten.  Hervormingen zullen zich later afzetten tegen inmenging keizer. Otto I

Vernieuwing in de Kerk: tegen inmenging van buitenaf: 10 e E.: Cluny Kerk wordt door wereldlijke macht gebruikt:  Vorsten verkopen bisschopszetels/abtstitels of geven ze aan gunstelingen.  Bisschoppen/abten waren meer leenmannen dan herders.  Bisschoppen/abten verkochten zelf ook ambten/privileges: simonie. Reactie: Cluny:  910, Willem van Aquitanië, onmiddellijk afstand van wereldlijk gezag.  Kozen zelf een abt.  Nadruk op studie en eredienst (later evenwicht ‘ora et labora’ daardoor weg).  Ernstige naleving regel Benedictus.  Veel navolging: vele abdijen stelden zich onder abt van Cluny: ‘Orde van Cluny’.

Vernieuwing in de Kerk: tegen inmenging van buitenaf: 11 e E.: Gregorius VII 1059: pauskeuze door kardinalen. Hildebrand van Cluny gekozen volgens deze procedure tot Gregorius VII in 1073:  Verzet zich tegen lekeninvestituur: kerkelijk ambt vergeven door leken.  Dictatus Papae: paus staat boven alle bisschoppen en vorsten.  Strijd met Hendrik IV ( ):  Bisschopsbenoeming te Milaan.  Rijksdag Worms 1076 zet paus af.  Paus doet keizer in de ban.  Keizer: boetetocht naar Canossa Compromis: Concordaat van Worms in  Keuze bisschop: door kerk.  Pas na keuze: tweevoudige investituur:  Geestelijke (staf en ring).  Wereldlijke (scepter). Hendrik IV voor Gregorius VII te Canossa

Kruistochten: 11 e -13 e E. Reeds vroeg pelgrimstochten naar H. Land. 7 e E.: Arabische moslims: tolerant. 11 e E.: minder tolerante Turken nemen Jeruzalem in en bedreigen Constantinopel. 1095: Urbanus II: te Clermont. Gemengde motivering.  H. Land terug christelijk.  Einde schisma met Oosten.  Avontuur en rijkdommen.  Strijdlust adel afgewenteld van westen naar Oosten.  Vroomheid. 1095: Urbanus II: te Clermont

Kruistochten: 11 e -13 e E. Eerste kruistocht:  Vestiging christelijke vorstendommen.  Godfried van Bouillon. Tweede: catastrofe. Derde:  opnieuw nederlaag,  maar toestemming pelgrims Jeruzalem. Vierde:  Inname Constantinopel.  Latijns keizerrijk houdt niet lang stand.  Relaties met kerken in O. grote schade. 1291: val van Akko.

Kruistochten: 11 e -13 e E. Balans:  Positief:  Gemeenschapsbewustzijn Europese christenheid.  Contact met kerken O.  Contact met Islamitische cultuur: herontdekking Aristoteles.  Negatief: bloedbad. Geestelijke ridderorden:  Johannieters - hospitaalridders.  Tempeliers.  Duitse orde. Johannieters

Machtig pausschap: hoogtepunt Innocentius III ( ). I. Wereldlijke macht: Kerk staat boven volkeren en paus leidt Kerk: paus is hoofd christenheid: ‘vicarius Christi’ ipv ‘vicarius Petri’.  Benoemt keizer Frederik II.  Verplicht Filips II August bij eerste vrouw te blijven door interdict op te leggen.  Verplicht Jan zonder Land Engeland en Ierland aan de paus te geven, en terug te krijgen als leengoed.  Is leenheer van Engeland, Ierland, Sicilië, Aragon, Portugal, Zweden, Denemarken, Polen, Bohemen, Hongarije, Dalmatië. Innocentius III

Machtig pausschap: hoogtepunt Innocentius III ( ). II. Hervormingen in de Kerk: Vierde Lateraans Concilie van 1215:  Iedere Pasen: communie en oorbiecht.  Huwelijk wordt kerkelijk.  Preken in volkstaal.  Kathedraalscholen voor vorming clerus.  Euchariste: ‘transsubstantiatie’. Innocentius III aanvaardt regel van Franciscus

Herbronning van het kloosterleven: 12 e -13 e E. Ook abdijen slachtoffer van rijkdom en politiek. I. Terugkeer naar kluizenaarsleven door kartuizers:  1084: Bruno van Keulen: La Chartreuse (Grenoble).  Cel, enkel voor bepaalde gebedstijden en maaltijden op zon- en feestdagen samen.

Herbronning van het kloosterleven: 12 e -13 e E. II. Herbronning van Cluny: Cisterciënzers:  Robertus van Molesme in 1098 te Citeaux:  Strikte naleving regel.  Grote armoede en eenvoud.  Bernardus van Clairvaux: met 30 anderen in 1112 te Citeaux:  Sticht Clairveaux.  Belangrijk man: Las pausen en vorsten de les. Schreef regel tempeliers. Liet Petrus Abelardus veroordelen.  Monastieke theologie: Hart, innerlijkheid, religieuze ervaring. Navolging van lijdende Christus. Beminnen van God. Begin van nieuwe traditie van christelijke mystiek in W. Bernardus van Clairvaux

Universitaire theologie Ca. 1200: kathedraalscholen worden universiteiten. Scholastiek: geloofsinhouden via verstand inzichtelijk maken.  Bvb. godsbewijzen.  Harmonie, synthese, systematisering.  Uiteindelijk: vervreemding van geloofswerkelijkheid.

Universitaire theologie Anselmus van Canterbury:  ‘fides quarens intellectum’.  Godsbewijs: God bestaat, daar Hij het ‘meest volmaakte’ is, en bestaan is meer volmaakt dan niet-bestaan.  Verklaring incarnatie: satisfactie-leer: enkel God kan genoegdoening geven voor de belediging van de menselijke zonde. Petrus Abelardus:  Verzamelt tegenstrijdige uitspraken.  Daarom: niet via autoriteiten, maar via kritisch onderzoek kan waarheid gevonden worden.  Veroordeling Synode Sens Petrus Lombardus: ‘Sententiën’: het handboek voor theologie in ME. Gratianus: ‘decretum’: synthese alle juridische teksten. Anselmus van Canterbury

Universitaire theologie: Thomas van Aquino (1226/7-1274) Herontdekking Aristoteles: vanuit observatie werkelijkheid tot algemene begrippen. Thomas:  Openbaring maakt rede niet ongedaan, maar vult deze aan.  Summa theologiae. Thomas van Aquino

Terugkeer naar armoede en evangelische prediking: 12 e E. Kritiek op rijkdom kerk en verlangen terugkeer oerkerk:  Armoede en eenvoud.  Verkondiging evangelie.  Rondtrekkende groepen:  Kritiek op wantoestanden clerus.  Volgden geen bestaande regel.  Preken zonder daarvoor gewettigd te zijn.  Nadruk op Bijbel als autoriteit, verwerpen van niet-Bijbelse gebruiken.  Veroordeeld!  Bvb. Waldenzen (Petrus Waldes).

Terugkeer naar armoede en evangelische prediking: Franciscanen Franciscus van Assisi ( ):  Rijke familie.  Bekering: Christus dienen door armoede en prediking. Eerste orde: ‘Franciscanen/Minderbroeders’:  Goedkeuring paus.  Niet alleen aalmoes, maar ook zichzelf geven aan de armen.  Ook geestelijke armoede.  Zielzorg en verkondiging gewone volk (bvb. kerststal en kruisweg).  16 e E.: herbronning: kapucijnen. Tweede orde: Clara van Sciffi: clarissen. Derde orde: leken.

Terugkeer naar armoede en evangelische prediking: Katharen Zuid-Frankrijk 12 e E.: gnosticisme en manicheïsme:  Goed vs. kwaad.  Menselijke ziel gevangen in lichaam.  Christus gezonden door goede God om mensen leren zich te bevrijden. Kritiek op rijke kerk:  Koos voor materie/duivel.  Zuivere kerk: enkel door Bijbel.  Grote aanhang.

Terugkeer naar armoede en evangelische prediking: Dominicanen Dominicus de Guzman ( ): door armoede en prediking katharen bestrijden. Predikheren:  Belang goede vorming (>< Franciscanen): om katharen te weerleggen.  Dominicanessen en derde orde. Bedelorden (13 e E):  Franciscanen, Dominicanen, Augustijnen en Karmelieten.  Weigeren vaste inkomsten.  Leven van bedelen. Inquisitie:  Opgericht tegen katharen (1184: per bisdom, 1232: centraal Rome).  Bepaalden ketterij, wereldlijke macht voerde vonnis uit.  1252: foltering toegelaten.  Zwarte bladzijde! Dominicus de Guzman

Romaanse bouwkunst zwaar, rondboog-gewelf, donker, ingetogen

Gotische bouwkunst kruisgewelf, grotere vensters (glasramen), spitsbogen, verticale oriëntatie

Biblia pauperum stripverhaal ongeletterden, meer realisme, meer inleving timpaan van Chartres