De koepel van Brunelleschi Een tijdsbeeld van Florence in de 14e/15e eeuw

Florence 14 e /15 e eeuw Eén van de rijkste steden Handelscentrum/wolhandel/nijverheid Engelse wol, gewassen (Arno),gekaard, spinnen, weven, verven Kostbaarste/meest gevraagde laken in die tijd in Europa Welstand, opleving bouw sinds neergang Romeinse rijk Palazzo Vechio, Campanile (85 mtr/26 jr.), San Marco klooster, paleizen, 8 km stadsmuur (50 jr.) Santa Maria de Fiore moet Santa Reparato vervangen

Baptisterium, Campanila, Basiliek bouw met apsis/koepel

Basiliek bouw met apsis richting oost/west

Il Duomo (kathedraal) 3 separate gebouwen Baptisterium, Campanile, il Duomo 4 na grootste kathedraal in Europa Duomo: ca 150 jaar bouwtijd Capaciteit gelovigen Facade: wit, roze, groen marmer Na 600 jaar buitenkant gevel voltooid Grootste koepel (spanwijdte 50/42 m. hoog 39 m. ca ton gewicht) Totale hoogte 114,5 mtr (incl. bol/kruis 2 ton)

Basilica frontgevel

Baptisterium Florentijnse Romaanse Stijl bouw 1059 – 1128 (69 jr.)

Campanile: klokkentoren bouw: vanaf 1334 (26 jr.) 85 mtr. hoog

Santa Maria del Fiore Gewijd aan Maria (Fiorenza/Florence) Vervanging van de bouwvallige Santa Reparato Doel: grootste/eerbiedwaardigste kerk van de christelijke wereld (groter dan Siena en Pisa) Koepel hoogste met grootste overspanning Tijdens bouw (ca. 150 jaar) geen duidelijkheid over het “hoe?” m.b.t. koepel. Wel een duidelijke ambitie. Verantwoordelijk bouw/financien: Opera del Duomo (Wolgilde in het bestuur) 1296: eerste steenlegging kathedraal Ontwerp van Arnolfo di Cambio, incl. reusachtige koepel (schaalmodel van ontwerp)

De pest 1347 Schepen (specerijen) uit India Pisa haven voor Florence (Arno rivier) 20% bevolking (12 mnd) stierf 1296: 1e steenlegging 1310: stilleggen van bouw (overlijden di Cambio) 1355: voor/zijgevel van het schip 1366: plafondgewelf van het schip voltooid Begin bestek oostelijke gedeelte (apsis met koepel)

Concours voor bouwopdracht 1367 Gebruikelijk (Acropolis / 448 v. C. ) Ghini: karakteristieke gothische stijl, koepel stutten met skelet luchtbogen In Italie luchtbogen niet geliefd – esthetisch: lelijk, – bouwstijl van de vijanden (Dtsl, Frankrijk, Milaan) Neri di Fioranti.: kettingen van hout/steen voor stabilisering horizontale krachten koepel

Dilemma Opera del Duomo Geen kennis van statica Geen garantie voor stabiliteit Instorten bouw kwam voor Duomo van Siena/schip 50x30 mtr. gestopt Toren van Pisa en Bologna (inklinken bodem) Augustus 1367: Bestuur koos voor koepel met grotere spanwijdte, per referendum burgerij Spanwijdte: bijna 45,5 mtr. (> dan Pantheon en Haga Sofia) Hoogte: 91 mtr. Totale hoogte incl. lantaarn/bol/kruis 114,5 mtr.

Hoogte Koepel Hoogste gothische gewelfconstructie: – St. Pierre/Beauvais – Begin van gewelf vanaf 38 mtr. – Max. hoogte: 48 mtr St. Pierre/Beauvais 10 jaar na bouw ingestort (1284) Muren kathedraal: 43 mtr Trommel: 9 mtr Bouw koepel vanaf 52 mtr.

Neri’s Koepel Neri’s koepelmodel een heilig object (4 ½ m. hoog) stond in één van de zijbeuken Bestuur (Opera) en bouwmeesters zweren 1x per jaar de Duomo te bouwen zoals model voorschreef Geen halfronde koepel maar spits toelopend – Zoals bij gothische bogen

Spitstoelopend versus halfronde koepel Bij zelfde doorsnede 1/3 hoger Spitsboog geringere zijwaartse druk

Filippo Brunelleschi 1418: concours oplossing technische problemen koepelbouw 12 modellen ingeleverd Slechts één model voor overkoepelen deze ruimte leek bruikbaar Van baksteen vervaardigde model niet van een timmerman of steenhouwer maar…. Goudsmid en klokkenmaker Filippo Brunelleschi

C.V. Filippo Brunelleschi (Pippo) Geboren: 1377 (zoon notaris) Ouderlijk huis in directe omgeving kathedraal Uitzicht op tredmolens aangedreven kranen Belangstelling oplossen mechanische problemen 15 jaar opleiding goudsmid (veel disciplines) Bewegingsleer (gewichten, raderen, tandwielen), klokkenmaker Meesterproef 1398 (21 jaar) Deelname (24 jaar) concours bronzen deuren San Giovanni Baptisterium (8 hoekig + koepelplafond)

Bronzen deuren Baptisterium Twee eindkandidaten Filippo B. (individualist, koppig, eigendunk, geheimhouding) Lorenzo Ghiberti (sociaal vaardig, bluf) Gezamenlijk project Filippo B. trekt zich terug, gaat (15 jaar) naar Rome Ghiberti 22 jaar bezig, gewicht 10 ton

Rome < bewoners (pest toegeslagen) Verkommerd,weinig handel/nijverheid Studie: constructie gewelven, exact wiskundige verhoudingen Neutralisering krachten – Duwend druk van bovenaf (comprimering) – Zijwaartse druk – Wijze van metselen (visgraat e.a.) Pantheon, Colosseum belangrijke kennisbron Gewelfbouw techniek

Terug in Florence 1417 Ontwerp Neri (1367) leidend/onaantastbaar Geen halve bol maar 8-hoekig en spits Trommel inmiddels gebouwd 1418 concours Koepel, 12 deelnemers Twee kandidaten resteren – Filippo B. en Ghiberti Model Brunelesschi: koepel van 2 mtr. doorsnee, 4mtr. hoog zonder toepassing formeel Koepel bovenin 60 graden stijl Geen technische details

Formeel onvermijdelijk? Probleem: – omvang, kosten, verwijderbaar?, duur uitharding – arbeidsintensief, kostbaar – hout: door lange tijd belasting gaat doorbuigen – goede kwaliteit hout – ongekende omvang: 700 bomen Doorbreken impasse – Ei van Brunelleschi (volgens Vasari) Bouwopdracht aan Filippo B.

Bouwbegin koepel in 1420 Bovenop trommel (totale hoogte 43 mtr.) Niemand wist met zekerheid of de koepel wel gebouwd zou kunnen worden. Metselwerk in boog glijdt weg Tot ca. 17 mtr boven trommel zonder formeel Eerste stenen ketting (zandstenen balken)

Nieuw hijstoestel de “Castello” Zandstenen balken (750 kg), grote hoogte Nieuw hijstoestel noodzakelijk Mechanische koppeling verandering draairichting Vracht zijwaarts bewegen Door ossen aangedreven De CASTELLO

Bouwfase e ketting zandsteen (21 mtr boven trommel) Buiten en binnenwand gelijk op 30 cm per maand/uitharden cement Gapende afgrond (balkon/scherm) Kring voor kring (di giro in giro) Binnenmuur 2 mtr/1,5 mtr. Buitenmuur 0,6 resp. 0.3 mtr.p.

: laatste (4 e ) stenen ketting van de koepel Tevens sluitring bovenin koepel 85mtr (vanaf grond) Leggen van terracotta dakpannen nog 2 jaar 30 augustus 1436 inwijding van de koepel 16 jaar nadat bouw koepel was begonnen Bekleden façade kathedraal Plaatsing van marmeren lantaarn (laterna)

25 maart1436: feest van Maria Boodschap Inwijding na 150 jaar bouw (koepel nog met occulus, zonder lantaarn) Door Paus Eugidius IV Verschijning aartsengel Gabriel aan de Maagd Maria. Boodschap een Wonder zal geschieden

Concours “Lanterna” Rond of 8 hoekig? Keuze op model Filippo B, 8 hoekig Op marmeren sokkel 8 steunberen (aansluiting 8 ribben) 7 hoge (10 mtr.) raamopeningen 7 mtr. hoge torenspits daarop bronzen bol plus kruis

Nieuwe hijstoestel 1442 begin bouw nieuwe hijstoestel (duur 1 jaar) Ontwerp Filippo B. Aandrijving door mannen Lading en contragewicht stil laten hangen Raderen kleiner, langzamer omhoog Beweging blokkeren door pal

Lanterna 8 steunberen hol i.v.m. gewicht Binnen 1 steunbeer een trap naar verdere ladders Torenspits daarmee te beklimmen Bronzen bol voorzien van luik Bronzen bol incl. kruis: 2 ton Totaal gewicht Lanterna aan steen ca. 500 ton Navolging lanterna: St. Pieter

Santa M. del Fiore: een reusachtige zonnewijzer Wis/sterrenkundige Paolo Toscanelli krijgt in goedkeuring door Opera del Duomo voor plaatsing van bronzen plaat aan voet van lanterna Opening laat bundel zonlicht door 100 mtr. lager een schaalverdeling op de vloer in de Kruiskapel Santa Maria del Fiore: reusachtige zonnewijzer

Maart 1446 Inwijding 1 e steen Lanterna door bisschop van Florence (de heilige Antonius) 15 maart 1446 overlijden (na kort sterfbed) van Filippo Brunelleschi Lang genoeg geleefd voor aanschouwen van de Koepel (m.u.v. de Lanterna) 15 mei de begrafenis in de kathedraal Enige naast de heilige Zenobius die hier begraven is Eenvoudige marmeren zerk

Inschrift zerk Corpus magni ingenii philippi brunelleschi fiorentini Hier ligt het lichaam van de grote vernuftige Florentijn Filippo Brunelleschi 1 e Europese architect met zoveel erkenning

Korte video over het gepresenteerde wqzA&feature=player_detailpage wqzA&feature=player_detailpage