College 3 TAALGESCHIEDENIS

1. Je herhaalt enkele punten van de theorie van week 1 en Je maakt kennis met de klanken van het gesproken Middelnederlands. 3. Je maakt kennis met klankveranderingen: vocalisering, apocope, procope, fronting, deletie, diftongering, vocaalreductie, voicing en assimilatie. 4. Je kent het begrip lexicale diffusie. DOELEN 2

 Geef in tweetallen antwoord op de vragen op de volgende sheet. Je kunt gebruik maken van de theorie (m.n. De Vries 2007) om de vragen te beantwoorden. TERUGBLIK COLLEGE 2/ THEORIE 3

VRAGEN TERUGBLIK Wie zorgde er in 58 v.C. voor welke taalveranderingen? Welke Ingweoonse* taalverschijnselen zijn nog zichtbaar in het Engels en het Nederlands? (± 400 n.C.) Wat is precies ‘Diets’ en wat heeft dat te maken met de ‘romaniseringsbeweging’? *Ingweonen zijn Noordzeegermanen. 4

Julius Ceasar  Gallo-Romeinse cultuur/invloed Vulgair- Latijn in Germaans gebied Meervoud op –s; pers.vnw. beginnen met h-; verlenging klinker na verdwijnen –n- tussen een klinker en de medeklinkers f, s, th > zie De Vries 2007, p. 47 reader Diets = ‘volks’/volkstaal’ - nieuwe naam Germaanse volkstaal na romaniseringsbeweging en ontstaan ‘Franken’ met Frankisch (Romaanse taal) – 7 e eeuw > zie ook kaartje p. 50 reader BESPREKING 5

 Vocalisering ■ Apocope  Fronting ■ Procope ■ Deletie ■ Assimilatie  Diftongering ■ Vocaalreductie ■ Voicing  Lexicale diffusie BEGRIPPEN COLLEGE 3 KLANKVERANDERINGEN 6

 Waar gaat dit over? LUISTER! 1. Magnes die es sonder waen 2. Alse een isermal ghedaen. 3. Sine nature es sulc ghemecket, 4. Dat hi iser na hem trecket, 5. Eist datter gheen seilsteen ne si. 6. Mar esser die seilsteen bi, 7. So segghemen dat hijs niet ne doet. 8. Ter toverien es hi goet, 9. Ende oec hevet hi ene cracht 10. Diemen over wonder acht. 11. Want wie hem dies ontsiet te vele, 12. Dat sijn wijf met andren spele, 13. Hi sal legghen dien magnet 14. Onder hare hovet onghelet, 15. Alsi slapende leghet sachte. 16. Es soe van reinen ghedachte, 17. Soe sal slapende als ende als 18. Haren man nemen omden hals. 19. Die onghetrouwe sal met allen 20. Neder vanden bedde vallen. 7

8

Tekstmateriaal college 2 Uit tekst 2 (Hebban Olla Vogala) en tekst 3 (Karel ende Elegast). Welke klankverandering vindt er plaats in de volgende woordparen? a)hebban – hebben (tekst 2) b)hic – ik (tekst 2) c)sine tale – zijn taal (tekst 3, regel 3) 9 KLANKVERANDERINGEN

Tekstmateriaal college 2 Kijk opnieu (Karel ende Welke klan kverandering vindt er plaats in de volgende woordparen? a)hebban – hebben = vocaalreductie b)hic – ik (tekst 2) = procope c)sine tale – zijn taal = diftongering + apocope NB: procope = wegstoting klank (vocaal of consonant) aan begin woord, niet alleen beperkt tot /h/. 10 KLANKVERANDERINGEN

ONLMNL vocalisering coldcoud fronting moesmuus vocaalreductie hebbanhebben voicing findanvindan [ft]  [xt]kraftkracht HAND-OUT KLANKVERANDERINGEN (BOEKJE COLLEGEMATERIAAL P ) 11

MNLNNL diftongering muusmuis assimilatie veemnootveennoot > vennoot apocope tongetong procope huusuus deletie wederweer HAND-OUT KLANKVERANDERINGEN (BOEKJE COLLEGEMATERIAAL P ) 12

Ik zou een ander niet aanraden om dit boek te lezen, omdat sommige dingen in het verhaal heel vies besproken worden. Bijvoorbeeld als Bruun vastzit in de boomstam en hij zich losrukt en daarmee zijn oor en stukken huid eraf trekt. Dat wordt zo smerig omschreven, niet echt prettig om te lezen. Verder eindigt het verhaal gewoon onbevredigend.' Tess, 4 vwo, op: VAN DEN VOS REYNAERDE 13

Beluister het fragment van Van den vos Reynaerde (Willem die Madocke maecte, ± 1260) en lees mee. Noteer in drietallen: a. Drie zaken die afwijken van het Oudnederlands. b. Drie zaken die afwijken van het Nieuwnederlands. NB: laat de spelling buiten beschouwing. geluidsfragment Reynaerde LUISTER EN LEES MEE 14

 Lexicale diffusie = niet alle woorden veranderen tegelijk Voorbeeld: - broeder > broer - vader > vaar (deels doorgezet) - moeder > moer (deels, ook met betekenisverandering) - hoeder > *hoer  Echter: klankveranderingen in groot aantal woorden met systematisch karakter?  klankwet LEXICALE DIFFUSIE & KLANKWET 15

LEXICALE DIFFUSIE & KLANKWET 16 Moer:

 Bestuderen: Zie modulewijzer + hand-out klankverschijnselen  Doen: Opdracht ‘Geïntegreerde Taalbank’ VOORBEREIDING VOLGEND COLLEGE 17

STARTSCHERM 18

ZOEKSCHERM 19

 Noteer hoe de volgende woorden uit Karel ende Elegast (Middelnederlands) zich hebben ontwikkeld: - gezelschap - koning - maagd (Zie aanvullende vragen)  Benoem klankveranderingen waar mogelijk met behulp van de hand-out.  Inventariseer welke taalkundige informatie de Geïntegreerde Taalbank geeft over een gevonden trefwoord. OPDRACHT GEÏNTEGREERDE TAALBANK 20

VRAGEN? 21