van natuurlandschap tot risicomaatschappij

Presentatie over: "van natuurlandschap tot risicomaatschappij"— Transcript van de presentatie:

1 van natuurlandschap tot risicomaatschappij
Lio-dag, Amsterdam, 2011

2 Geografen: We kunnen er niet omheen
Het wereldnieuws staat bol van aardrijkskundige onderwerpen In de laatste weken veelal met negatieve berichten: Japan: Aardbeving/Tsunami (natuurgeweld) doden, vele gewonden en psychologisch en materiaal leed Libië: machtsbelangen (geo-politiek) Reeds honderden doden, gehele land in staat van beroering

3 VOORAF Een korte geschiedenis: De geografie van de dood

4 Desastreuze natuurrampen
CRED (boek p. 208): 6367 geregistreerde natuurrampen : 34% overstromingen 29% stormen 10% aardbevingen 2% vulkaanuitbarstingen Gebeurtenis Aantal doden Tsunami 26 dec. 2004 > doden Aardbeving Tangshan China 1976 doden Overstroming Golf van Bengalen 1970

5 Maar vergelijk dat eens met de omvang van ‘man-made disasters’
Hongersnoden ten gevolge van politieke blunders, opzet, of overheidscrisis: Gebeurtenis Aantal doden Grote Spong Voorwaarts China : 10 – 25 miljoen De Hongerterreur 1933(Holodomor) Oekraïne/WitRusland/Kazachstan 5 – 10 miljoen

6 Met epidemieën… Gebeurtenis Aantal doden Spaanse griep (1918-1920)
miljoen HIV/AIDS (vanaf 1980) Tot nu toe >20 miljoen >40 miljoen geïnfecteerde

7 En oorlogen…. Norman Davies `Europe A History` (1997):
1e wereldoorlog: 8 miljoen militairen en 5 miljoen burgers stierven door oorlogsgeweld 2e wereldoorlog: Militairen: 14 miljoen doden Burgers Sovjet Unie: 27 miljoen doden Burgers in Europa buiten de Sovjet Unie: 27 miljoen doden Maar denk ook aan: Japans-Chinese oorlog : 20 miljoen doden

8 “Statistics of democide” (Rummel)
USSR : miljoen doden door politiek en militair geweld en door ‘politieke hongersnood’ China : 42 miljoen doden door geweld en ‘politieke hongersnood’ China : 73 miljoen doden door politiek geweld en ‘politieke hongersnood’ Turkije : massamoord op ca 4 miljoen Armeniers en Grieken En de lijst is nog veel langer……… (“Eén dode is een tragedie, een miljoen doden slechts statistiek” (Stalin)

9 Natuur vs Man-made disasters
20ste eeuw Aantal doden tgv politiek geweld/hongersnood 188 miljoen (Mathew White: The Historical Atlas of the 20th century) Aantal doden tgv natuurrampen: (‘maar’) 3,5 miljoen (MUNICH RE)

10 Maar: plaats het wel in een totaal demografisch perspectief...
10

11 “Aardrijkskunde is geschiedenis voor beginners”
tekst op toiletdeur A-gebouw Roeterseiland, Universiteit van Amsterdam overige teksten op die deur blijven jullie bespaard

12 Geografen: ontwaakt! Historici slagen er in een veel grotere vakbekendheid te realiseren dan geografen Terwijl de media bol staan van aardrijkskundige vraagstukken Die inmiddels grotendeels door niet-geografen worden ingevuld en geclaimd Waarbij geografen die er in participeren zich niet als geograaf bekendmaken

13 Voorbeeld NWO programma: Vulnerability, Adaptation and Mitigation (VAM) Sub-programma: Abrupt climate change (consequenties van ophouden Golf Stroom): Commissie: 2 economen, 1 psycholoog, 1 jurist, 1 bioloog, 1 geograaf Essay-schrijvers: 4 economen, 3 sociologen, 3 milieukundigen, 2 juristen, 0 geografen

14 Geografen: neem de kern van je vak weer serieus!
Veel aardrijkskundige vragen gaan over de problemen bij de relatie tussen mens en milieu Met verbindingen tussen lokaal en mondiaal (schaalniveaus) Met een noodzakelijke band tussen fysische, biologische/ecologische, economische, politieke en sociaal-culturele aspecten En met een centrale rol voor instituties en institutionele dynamiek

15 Sluit aan bij actuele discussies over de Risicomaatschappij
Ulrich Beck: 1986 Risikogesellschaft: auf dem Weg in eine andere Moderne. Vertaald: 1992 Risk Society: Towards a new modernity Tradionele samenleving Natuurlijke gevaren moesten door de menselijke rede worden ‘getemd’ Laat-moderne samenleving  risicomaatschappij Risico’s juist door de menselijke rede veroorzaakt

16 Kenmerken Risicomaatschappij
Maatschappelijke verhoudingen (welvaart, bezit) worden niet meer op de eerste plaats bepaald door klassenverhoudingen, maar door de verdeling van risico’s over maatschappelijke groepen ‘Ecologische’ en ‘technologische’ risico’s en onzekerheden vereisen voortdurende zelfreflectie (‘reflexive modernization’) En ze vereisen nieuwe ‘governance’ instituties die flexibel moeten zijn, maar wel robuust (‘resilient’) en samenhangend (‘coherent’) En met koppelingen tussen schaalniveaus, van individu/lokaal tot mondiaal

17 2008: Basis voor een boek Drie hoofdauteurs: sociaal-geografen
Bijdrages van 29 anderen: 6 sociaal-geografen, 2 fysisch geografen, 1 geoloog, 3 milieukundigen, 1 civiel-technicus, 1 sociaal-bosbouwkundige, 2 planologen, 1 demograaf, 4 (milieu)economen, 3 sociologen, 2 politicologen, 1 filosoof, 1 psycholoog, 1 futuroloog Met voorwoord van Ruud Lubbers

18 Opzet boek: zes hoofdstukken
Homo Sapiens zwermt uit De tastbare wereld om ons heen: de natuur als hulpbron De omgang met de natuur Als de natuur verandert: de klimaatkwestie De natuur als acuut gevaar: rampen De natuur als avontuur: risico’s en buitenkansen

19 1 Homo Sapiens Zwermt Uit
De lange migratiegeschiedenis van de mensheid: genografie; domesticatie; landschapsvorming en verval; diversiteit in menselijke dichtheden Infectieziekten Wereldbevolkingsvraagstuk Verstedelijking 19

20 20

21 2 De tastbare wereld om ons heen: de natuur als hulpbron
Eigendoms-instituties van natuurgebruik; agrarisch draagvlak; hulpbronnen en welvaart milieugebruiksruimte en –waarden ecologische voetafdruk wereldvoedselvoorziening waterschaarste energievoorziening Vernieuwbare energie 21

22 22

23 3 De omgang met de natuur Natuurpercepties; natuurbeleid; beleidshistorie inzake de natuur aaibare landschappen toerisme werelderfgoed waterbeheer en ruimtelijke ordening 23

24 24

25 4. Als de natuur verandert: de klimaatkwestie
Klimaatverandering als maatschappelijke kwestie; variaties in gevolgen signalen van klimaatverandering de modelleurs van Systeem Aarde klimaatverandering en overstromingen mondiaal beleid 25

26 26

27 5. De natuur als acuut gevaar: rampen
De aardbeving van Lissabon als ‘trigger’ van de Verlichting; hoe de natuur rampen aanricht; verbreiding van natuurrampen dijken en veiligheidsillusies vulkanen en aardbevingen natuurrampen ‘natuurlijk’? 27

28 28

29 6. De natuur als avontuur: Risico’s en buitenkansen
Nadruk op risico’s; veiligheidsvoorzieningen; risicoprofielen risico’s als kans om te laten zien wie je bent leven met risico’s risicosamenleving en duurzaamheid 29

30 30

31 Geografen: verover je vak terug
Erken dat geografische vraagstukken inmiddels het vakterrein zijn geworden van tal van wetenschappen Zorg ervoor dat je in je geografische onderwijs en onderzoek die brede kennis integreert Streef er naar dat je de resultaten presenteert onder het label ‘geografie/Aardrijkskunde’ Zoek veel bewuster de publieke ruimte op om de resultaten te presenteren En doe dat dus ook in het Nederlands

32 2010: Basis voor een website
Online hoofdstukken van het boek gratis te downloaden Actueel nieuws en inzichten van wetenschappers, praktijkexperts & docenten lesmateriaal

33 Dank voor jullie aandacht!
Lio-dag, Amsterdam, 2011