Fonologie 2.

Presentatie over: "Fonologie 2."— Transcript van de presentatie:

1 Fonologie 2

2 Inleiding: Structuren
Fonologische structuren en elementen Drie niveaus: Fonemen Daaronder: distinctieve kenmerken Daarboven: syllaben (met noties als onset, nucleus, coda, rijm)

3 Inleiding: Processen Klanken ondergaan soms veranderingen, alternanties: krab – krabben bed – bedden baas – bazen wolf – wolven Over zulke alternanties gaat dit hoorcollege.

4 Inleiding: Klanken en letters
Fonologie bestudeert het klanksysteem en structuren en processen in klankvormen. De spelling is hier niet altijd een goede weerspiegeling van: bed melk lopen matje

5 Inleiding: Literatuur
Hoofdstuk 1: 1.1, 1.2, 1.4 1.3 en 1.5 is leeswerk Hoofdstuk 2: 2.6, 2.8.1 2.1 – 2.5 komen volgende week rest is leeswerk Zie H8 en H18 voor achtergrond Zie H10, 11, 16, 17 voor toepassingen

6 Inleiding: Morfologie
Morfologie: de studie van woordbouw, hoe woorden zijn opgebouwd uit morfemen. Morfemen zijn de kleinste betekenisvolle eenheden van een woord let.ter.gre.pen vs. letter-greep-en ar.beids.ver.de.ling vs. arbeid-s-ver-deel-ing

7 Inleiding: Morfonologie
De term morfonologie wordt soms wel gebruikt voor de klankprocessen die leiden tot verschillende allomorfen van een morfeem. Voorbeeld: kammetje, raampje, koninkje, laatje, laarsje Verplicht, sterk gebonden aan bepaalde woorden, weerspiegeld in spelling.

8 Inleiding: Dit college
Kenmerken (Over van Fonologie 1) Processen Regels Syllaben 2 Automaten 2

9 Kenmerken: Inleiding Fonemen onderscheiden woorden.
Maar hoe zijn fonemen en klanken in het algemeen van elkaar onderscheiden? Bijvoorbeeld: l en r, of p en t? Antwoord: distinctieve fonetische kenmerken (distinctive features)

10 Kenmerken: C Chart

11 Kenmerken: V Chart

12 Kenmerken: Medeklinkers
t -voiced -nasal +anterior +coronal … m +voiced +nasal +anterior -coronal …

13 Kenmerken: Klinkers i +high -back -round o -high +back +round

14 Kenmerken: Klassen Natuurlijke klasse: een groepje klanken die zich in een bepaald opzicht op dezelfde manier gedraagt door één of meer gemeenschappelijke kenmerken Bijvoorbeeld: stemloze plosieven of stemhebbende plosieven

15 Kenmerken: Klassen De logica achter kenmerken en natuurlijke klassen:
[+nasal] = { n, m, ñ, ŋ } [+anterior] = { p, b, t, d, n, m, l, r, s, z, f, v } [+nasal,+anterior] = {n,m}

16 Kenmerken: Klassen Stemloze plosieven cup hit pack Meervoud?
Stemhebbende plosieven cub fad rag Meervoud?

17 Processen: Assimilatie
Assimilatie is de aanpassing van een klank aan een naburige klank. Wat gebeurt hieronder? inactive impossible incomplete infeasible irregular illogical

18 Processen: Assimilatie
Wat is er aan de hand met ‘t kofschip (of ‘t fokschaap)? Wat zijn dit voor klanken? Wat voor rol spelen ze?

19 Processen: Assimilatie
Andere bekende gevallen met stem: zakdoek  za[gd]oek scheepvaart  schee[pf]aart ik zie  i[k s]ie

20 Processen: Vocaalharmonie
son – sonun ‘end’s’ pul – pulun ‘stamp’s’ köy – köyün ‘village’s’ yüz – yüzün ‘face’s’ kız – kızın ‘girl’s’ çan – çanın ‘bell’s’ el – elin ‘hand’s’ ip – ipin ‘rope’s’

21 Processen: Vocaalharmonie
[+back] son – sonun ‘end’s’ pul – pulun ‘stamp’s’ köy – köyün ‘village’s’ yüz – yüzün ‘face’s’ kız – kızın ‘girl’s’ çan – çanın ‘bell’s’ el – elin ‘hand’s’ ip – ipin ‘rope’s’ [-back] [+round] [-round]

22 Processen: Vocaalharmonie
Het suffix -Vn is zelf alleen gespecificeerd als [+high]. Het neemt de waarden voor de kenmerken [back] en [round] over van de vocaal die in de laatste lettergreep ervoor staat.

23 Processen: Epenthesis
elf, melk, Harm vergrotende trap van zwaar, dor, … /changaa-ik/  /changaayik/ bier-DF ‘het bier’ (Endo) epenthesis = insertie

24 Processen: Deletie lopen, trekken, gaan, staan
Chebet, Cheboror, Chelanga, Chepchumba, Chepkemei, Chepkurui, Cherigat, Cheruyiot, Kibiwott, Kipkoech, Kiplagat, Kiplitan, Kiprono, Kiprop, Kipsang, Kisang, Kiptanui deletie = elisie

25 Processen: Neutralisatie
Neutralisatie = het opheffen van een contrast in een bepaalde positie Bekendste voorbeeld: final devoicing Aan woordeinde wordt het contrast tussen stemhebbende en stemloze obstruenten opgeheven. wad – wat, tob – top

26 Regel: Introductie Een fonologische regel is een precieze beschrijving van een fonologisch proces. Bekend ‘format’ uit de generatieve fonologie (Chomsky & Halle 1968) A  B / X __ Y ‘A wordt B tussen X en Y’

27 Regels: Voorbeeld Final devoicing
wolf – wolven, krab – krabben, mees – mezen, bed – bedden [ +obstruent ]  [ -voiced ] / ___ # Een obstruent wordt stemloos op woordeinde. [+obstruent] = { p, b, t, d, k, g, s, z, f, v }

28 Regels: Twee niveaus Onderliggende of lexicale niveau Oppervlakte of fonetische niveau /#wolv#/ /#wolv+en#/ FD wolf wolv+en [wolf] [wolven]

29 Regels: Interactie /#bon#/ ‘goed’ Nasalizatie #bõn#
Fin. Nasaal deletie #bõ# [bõ] [V]  [+nasal] / __ [+nasal] C +nasal  Ø / __ #

30 Regels: Interactie /#bon#/ ‘goed’ Fin. Nasaal deletie #bo#
Nasalizatie #bo# [bo] Regels moeten in dit model in een bepaalde volgorde staan om het juiste effect te bereiken.

31 Syllaben: Ulwa Zie boek p14
Nederlands heeft suffixen en prefixen klompje, ex-priester, Ulwa heeft een infix, een morfeem dat in een woord wordt gestoken

32 Syllaben: Ulwa Infixatie lijkt plaats te vinden na de eerste lettergreep van het woord: baa.ka dii.ka.muih ii.ka.li.lih ii.ka.bin kah.ka.ma mis.ka.tu lii.ka.ma on.ka.yan pau.ka.mak sik.ka.bilh tai.ka.tai taim.ka wai.ka.ku gaad.ka uu.ka.mak

33 Syllaben: Ulwa Maar er lijken uitzonderingen te zijn: bi.lam.ka ka.pak.ka wa.sa.ka.la Waarom komt het infix -ka- hier pas na de tweede syllabe?

34 Syllaben: Zwaar Deze eerste syllaben zijn zwaar
Ze zijn (C)VV, (C)VC, of CVVC baa.ka dii.ka.muih ii.ka.li.lih ii.ka.bin kah.ka.ma mis.ka.tu lii.ka.ma on.ka.yan pau.ka.mak tai.ka.tai sik.ka.bilh taim.ka wai.ka.ku gaad.ka uu.ka.mak

35 Syllaben: Licht Deze eerste syllaben zijn licht.
Ze zijn CV bi.lam.ka ka.pak.ka wa.sa.ka.la

36 Syllaben: Infixpositie
Regel voor Ulwa: Plaats de infix -ka- achter de eerste syllabe van het woord. kah.ma > kah.ka.ma (-ka- achter de eerste syllabe) bi.lam > bi.lam.ka (de eerste syllabe is licht, wordt overgeslagen, lam telt als eerste syllabe) Die eerste lichte syllabe is als het ware onzichtbaar voor allerlei processen (extrametrisch).

37 Syllaben: Morae Morae: een manier om het gewicht van een lettergreep te representeren. Een alternatief voor de onset/rhyme verdeling. Een mora  is een eenheid van fonologisch gewicht.

38 Syllaben: Morae kah.ma ka.pak    
Vergelijking: muziekstuk met verschillende partijen (tiers): segmenten, gewicht, klemtoon, toon.

39 Automaten: Motivatie Veel verschijnselen uit de fonologie kunnen beschreven worden door finite-state machines (transducers). De onderliggende vorm is de input tape en de fonetische vorm is de output tape. Een fonologische regel is een reguliere relatie of transducer.

40 Automaten: Shelves Input tape: #shelf+s# Relatie: |||||||||
Output tape: 0shelves0 Twee regels: 1) voor het verschijnen van de e 3) voor de verandering van f in v

41 Automaten: Regel 1 Input tape: #shelf+s# Relatie: ||||||1||
Output tape: 0shelves0 1) +:e  :v _ s

42 Automaten: Regel 3 Input tape: #shelf+s# Relatie: |||||3|||
Output tape: 0shelves0 3) f:v  l _ +: s

43 Automaten: Samen Input tape: #shelf+s# Relatie: |||||31||
Output tape: 0shelves0 1) +:e  :v _ s 3) f:v  l _ +: s Zie p40-42 van het boek voor meer