EFFECTIEF EN AANTREKKELIJK OMGAAN MET LEESSTRATEGIEËN

Presentatie over: "EFFECTIEF EN AANTREKKELIJK OMGAAN MET LEESSTRATEGIEËN"— Transcript van de presentatie:

1 EFFECTIEF EN AANTREKKELIJK OMGAAN MET LEESSTRATEGIEËN
Dr. Kees Vernooy

2 Korte werkopdracht? Hoe gaat de methode met leesstrategieën om?
Hoe gemotiveerd zijn de leerlingen voor de leesstrategieën?

3 Motto Lezen en niet begrijpen wat je leest is geen lezen.

4 De uitdaging Begrijpend lezen is een kritische factor voor schoolsucces met name als rond groep 5/6 de nadruk verschuift van “leren lezen” naar “lezen om te leren” (Chall & Jacobs, 2003; Hirsch, 2003; Snow et al., 1998).

5 Verder Begrijpen, leren en plezier zijn de uiteindelijke doelen van het leren lezen. Begrijpend lezen is het proces van betekenis verlenen door het coördineren van een aantal complexe processen, zoals decoderen, woordkennis en vlot lezen.

6 Leesplezier (Stoeldraijer 2007) bij 9000 leerlingen
Waardering rekenen Groep 4 Groep 5 Groep 6 Groep 7 Groep 8 59,79% 54,09% 58,74% 54,62% 47,89% Waardering aardrijkskunde 4 5 6 7 8 82,61 73,35 54,16 46,28 48,86 Waardering begrijpend lezen De uitslag van het onderzoek 4 5 6 7 8 50,54 47,99 36,14 28,55 25,39

7 Tijd methodes begrijpend lezen (Stoeldraijer 2007)
totaal waarvan ZW Ondersteboven voor lezen 230,5 Leeshuis 246 84 Taalleesland 225 Tekstverwerken 125 Tussen de regels 261 96 Goed Gelezen! 307,5 112,5 Tabel met verhouding zw-instructie

8 Tekst verwerken beste resultaten
PPON Tekst verwerken beste resultaten Uit PPON-onderzoek de statistiek halen. Op kantoor JSW september

9 Conclusie De methode met de meeste tijd voor begrijpend lezen, geeft niet de beste resultaten!

10 Leesplezier (Stoeldraijer 2007)
Gemiddelden ‘Leuk’ Goed Gelezen! Tekst verwerken groep 4 groep 5 groep 6 groep 7 groep 8 53,51 46,31 35,81 28,88 29,98 Gemiddelden Tekst verwerken en Goed Gelezen! groep 4 groep 5 groep 6 groep 7 groep 8 49,13 52,94 28,63 29,99 11,45

11 Begrijpend lezen Taal Kennis Vlot lezen Metacognitie Levenservaring
Inhoudelijke kennis Activeren voorkennis Kennis van teksten Mondelinge taalvaar- digheid Kennis structuur taal Woordenschat Culturele invloeden Taal Begrijpend lezen Kennis Vlot lezen Goede toon Geautomatiseerd/Snel- heid Nauwkeurigheid Decoderen Fonemisch bewustzijn Metacognitie Motivatie & Betrokkenheid Activerende leesstrategieën Monitorende strategieën Fix-Up Strategieën

12 Bevinding Het is een misverstand om te denken, dat het bij begrijpend lezen alleen om leesstrategieën gaat! Leesstrategieën spelen in wezen maar een zeer beperkte rol bij begrijpend lezen. Taal, woordenschat/kennis en vlot lezen spelen een belangrijke rol bij begrijpend lezen.

13 Praten versterkt begrijpend lezen
Er verschijnt steeds meer literatuur over de effectiviteit van discussies in de klas als middel om het begrijpend lezen te verbeteren. Onderzoek laat zien dat goede discussies over teksten het begrijpend lezen van teksten verbetert, leerlingen helpt kritisch en interpreterend met teksten om te gaan, leerlingen helpt over teksten te schrijven, de woordenschatverwerving ondersteunt.

14 Het belang van vlot lezen
The National Reading Panel (2000): Leerlingen die zwak scoren op het gebied van vlot lezen, scoren ook lager bij begrijpend lezen; Vlot lezen wordt door veel leerkrachten niet gezien als een leesvaardigheid die het begrijpend lezen van leerlingen beïnvloedt.

15 Elementen die leiden tot begrijpend lezen
Fonemisch bewustzijn (.70) Decode- ren Vlot lezen (.80) Begrijpend leesstrategieën BEGRIJPEN Achtergrondkennis en woordenschat (.90) Motivatie

16 Wat weten we van de factoren die begrijpend lezen beïnvloeden?
Goed begrijpend lezen van teksten wordt beïnvloed door : Nauwkeurig en vlot kunnen lezen Mondelinge taalvaardigheid (woordenschat, linguistisch begrijpend) Mate van begrips- en feitenkennis Kennis en vaardigheid in het gebruik van cognitieve strategieën om het begrijpend lezen te verbeteren of te herstellen wanneer het niet lukt. Redeneer en afleidende vaardigheden Motivatie en interesse voor taken en teksten

17 Wat vraagt begrijpend lezen vooral?
Bewustzijn en begrijpen van je eigen cognitieve processen. Ook wel metacognitie genoemd. Of: het sturen van je begrijpend leesproces. Kortom: begrijpend lezen vraagt veel denkwerk!

18 Lezen is denken “Het doel van lezen is begrijpen.”
Reading strategies focus on language development and the thinking aspects of reading.

19 Leesstrategieën: beter begrijpend lezen?
Cito (2007) over leesstrategieën: Onderwijs in leesstrategieën heeft geen faciliterend effect op het kunnen begrijpen of interpreteren van teksten of omgekeerd. Diverse onderzoeken laten zien, dat leesstrategieën zelden een aantoonbaar effect op begrijpend lezen hebben, terwijl dit wel duidelijk het geval is voor vlot lezen en woordenschat.

20 Het kunnen noemen van leesstrategieën in groep 8 (PPON 2007)
20% van de leerlingen kan geen strategie noemen 40% van de leerlingen kan 1 of 2 strategieën noemen 40% van de leerlingen kan meer dan 2 strategieën noemen

21 Andere problemen met strategieën
Bij gemakkelijke teksten worden ze niet gebruikt! Bij te moeilijke teksten met bijv. veel onbekende woordenschat werken ze niet!

22 vervolg andere problemen
In de praktijk maken jonge en minder goede technische lezers minder van strategieën gebruik tijdens hun begrijpend lezen (Samuels 2006). Juist leerlingen die ze zouden moeten gebruiken doen dit niet of kunnen dit niet.

23 SCO-Kohnstamm Instituut
Strategische methoden laten niet significant meer effect zien, dan het werken met een verouderde methode of door geen methode te gebruiken.

24 Prof. Kris Van den Branden (2003)
Strategieënonderwijs laat geen eenduidig positieve resultaten op de leesvaardigheid zien (geen hoera!) Verklaringen: transferproblemen het probleem van de ideale tekst het probleem van de geïsoleerde strategie het probleem van het relatieve gewicht van de strategieën het probleem van het nut en de motiverende kracht het probleem van de pietluttige strategie

25 Zweedse situatie (2006) Onderzoekster Shiel (2006): Budapest, augustus 2006, IRA-conferentie Zweden: heeft de beste leesresultaten! Maar: Zweden besteedt geen aandacht aan leesstrategieën! Vraag Shiel: Doen leerlingen het het beste bij leerkrachten die het minst begrijpend lezen onderwijzen? In de praktijk: de Zweden laten kinderen veel lezen.

26 Veel onduidelijk Een rapport van RAND (Snow, 2002) over begrijpend lezen zegt, dat de huidige wetenschappelijke staat van de kennis over begrijpend lezen vrij groot van omvang maar vaag, weinig doelgericht, inadequaat maar ook dikwijls weinig evidence based is om het onderwijs in begrijpend lezen te verbeteren. Kamil (2004) vindt dat evidence based praktijken op het gebied van begrijpend lezen hard nodig zijn.

27 Pirls 2007 Nederlandse leerlingen doen het beter bij informatieve dan verhalende teksten Nederlandse leerlingen zijn goed in het opzoeken van informatie en het trekken van directe conclusies, maar hebben moeite met: - interpreteren en integreren van ideeën en informatie - evalueren van de inhoud

28 vervolg Pirls Nederlandse leerkrachten besteden de meeste aandacht aan: - het vinden van de hoofdgedachte van een tekst - het uitleggen of onderbouwen van wat de leerling van een tekst begrepen heeft

29 Wat werkt nu echt?

30 Wat vraagt begrijpend lezen?
Instructie van hoge kwaliteit Evidence based Evidence based instructiepraktijk methoden

31 Voorwaarden om effectief met leesstrategieën te kunnen werken
Om goed met leestrategieën te kunnen omgaan, moet de leerling: vlot de tekst kunnen lezen, maar ook beschikken over een voldoende woordenschat m.b.t. de inhoud van de tekst is cruciaal. Aanbeveling: geen methode voor begrijpend lezen in groep 4!

32 Michael Pressley (2000) in Comprehension Instruction: What works
Zonder een sterk fundament in basisvaardigheden als decoderen en woordenschat, is begrijpend lezen onmogelijk.

33 Vlot lezen is de brug naar strategisch leesonderwijs!
Cruciaal: vlot teksten kunnen lezen is cruciaal voor strategisch leesonderwijs! (Guthry 2004)

34 Onderzoek Alle leerlingen profiteren van instructie op het gebied van woordenschat en het afleiden van informatie uit teksten; Zwakke lezers profiteren daar het meest van!

35 Leerlingen leren strategieën vooral door directe instructie
Strategieën kunnen het beste met behulp van het directe instructiemodel onderwezen worden. Denk daarbij veel hardop!

36 Om te beklemtonen in de methode

37 Onderzoek (National Reading Panel, 2000) laat zien …..
dat het effectief is om de volgende strategieën afzonderlijk te behandelen: leren samenvatten zelf vragen leren stellen vragen beantwoorden instructie over de tekst-/verhaalstructuur coöperatief leren: samen strategieën toepassen grafische en semantische organizers (visualiseren) monitoren begrijpend lezen (denken, sturen, reflecteren)

38 VIER BELANGRIJKE STRATEGIEËN (Snow e.a. 2002)
Zelf vragen stellen – lezers stellen zich zelf vragen als ze lezen. Maken van schema’s/afbeeldingen – lezers maken een visuele afbeelding om de tekst beter te begrijpen en te onthouden. Samenvatten – lezers maken een samenvatting van de tekst. Herkennen van tekststructuren – lezers leren met verschillende soorten teksten om te gaan.

39 Monitorende strategie
Onderzoek zegt metacognitieve strategieën en dan met name: ♦ Vooraf Waarom ga ik deze tekst lezen? (doel) Ik verken en voorspel (inhoud) Wat weet ik al? (voorkennis, achtergrondkennis) ♦ Tijdens Ik stel vragen over de tekst (vanuit het doel) Ik visualiseer de tekst (schema, web) Wat doe ik als ik het niet meer snap? (herlezen etc.) ♦ Na Ik vat samen (heb ik mijn doel bereikt) (en gebruik de verkregen informatie)

40 Strategieën voor het lezen van een tekst
Verkennen tekst/voorspellen Actualiseren achtergrondkennis Doelen stellen Vóór het lezen Begrijp ik het? Monitoren begrijpen Integreren nieuwe begrippen Tijdens het lezen Samenvatten Evalueren ideeën Toepassen Na het lezen Flood & Lapp, 1992

41 Wat is misschien de belangrijkste leesstrategie?
Volgens Hirsch (2006) is kunnen afleiden misschien wel het meest belangrijk, maar: ook achtergrondkennis (woordenschat) is zeer belangrijk voor begrijpend lezen.

42 Maar kunnen afleiden is aan de orde bij ….
leren samenvatten vragen stellen vragen beantwoorden omgaan met tekststructuren monitoren schema van de inhoud maken

43

44 Hoe aantrekkelijker en effectiever maken?

45 1- Beklemtoon in de methode de strategieën waarvan onderzoek het belang laat zien
leren samenvatten zelf vragen leren stellen vragen beantwoorden instructie over de tekst-/verhaalstructuur coöperatief leren: samen strategieën toepassen grafische en semantische organizers (visualiseren) monitoren begrijpend lezen (denken, sturen, reflecteren). Maar ook:herlezen, langzamer gaan lezen als de tekst niet meer begrepen wordt, etc.

46 Beklemtoon met name deze strategieën
Vraag de leerlingen waar de tekst overgaat; de tekst centraal! (voorspellen inhoud) Vraagt de leerlingen om de inhoud van de tekst te verbinden met wat ze daar al over weten (woordenschat); Vraagt de leerlingen om de tekst in enkele zinnen samen te vatten.

47 2- Plaats de tekst centraal
2- Plaats de tekst centraal. Praat vooral met de leerlingen over de inhoud van de tekst! Discussies waarbij uiteenlopende tekstsoorten en de uiteenlopende tekstinterpretaties van leerlingen aan de orde komen en gehonoreerd worden, komen te weinig voor.

48 3- Beoordeel de tekst Gebruik teksten die de leerlingen vlot kunnen lezen, maar die vanuit de optiek van woordenschat minstens een tekstdekking van 90-95% hebben. Leerlingen komen niet aan het toepassen van strategieën toe als ze deze niet vlot kunnen lezen en/of over een onvoldoende woordenschat beschikken.

49 4- Leer strategieën bewust aan
Bewandel daarbij de volgende weg: Directe instructie van strategieën  Doe de strategieën voor en denk hardop Laat leerlingen ze gezamenlijk toepassen Laat leerlingen ze toepassen in coöperatieve groepen Zelfstandig toepassen

50 zelfstandig kunnen toepassen
Huidige problematiek verwerven  beklijven vlot leren gebruiken begeleide toepassing zelfstandig kunnen toepassen

51 5- Strategieën moeten geautomatiseerd worden!
Komt een strategie weinig aan de orde, dan leren leerlingen daar niet mee omgaan; Voor toepassen is automatisering belangrijk. Automatisering vraagt om veel toepassen.

52 6- Wees als leerkracht een model van een begrijpende lezer die van strategieën gebruik maakt.
Het ‘hoe’ toepassen van leesstrategieën is voor veel leerlingen een onduidelijk gebeuren. Door hardop voor te doen, gaan leerlingen zien hoe ze met een strategie moeten omgaan.

53 7- Ga op een vanzelfsprekende manier met de strategieën om
Illustratie: - Indien jij de hoofdpersoon in het verhaal was, zou je het dan op dezelfde manier doen? Wat zou je anders doen? Waarom? - Wat zijn de 3 belangrijkste ideeën uit de tekst? - Kan je iets uit de tekst vergelijken met iets wat in je eigen leven plaatsvond?

54 8- Pre-reading activiteiten op het gebied van woordenschat zijn belangrijk
Het gaat dan vooral om met leerlingen stil te staan bij onbekende woorden in de tekst. Pre-reading ondersteunt sterk het begrijpend lezen. Goed kunnen begrijpend lezen heeft veel met woordenschat te maken.

55 9- Pas de strategieën bij alle vakken waar teksten aan de orde zijn toe
De meeste methoden besteden weinig of geen aandacht aan transfer van de geleerde strategieën naar andere vak- en vormingsgebieden waar teksten aan de orde zijn. Maak daarover in het team afspraken.

56 10- Laat de lessen niet te lang duren
Veel lessen – en dan met name de instructie – lopen bij veel methoden erg uit, hetgeen mede onvrede bij de leerlingen geeft. Het is daarom van belang de lessen voor begrijpend lezen goed voor te bereiden, waardoor de instructie maximaal 20 minuten duurt.

57 11- Bereid de lessen goed voor
Bij die voorbereiding is het vooral belangrijk om naar de volgende zaken te kijken: - is de tekst geschikt? Kunnen de meeste leerlingen deze vlot lezen, maar kennen ze ook de meeste woorden die erin voor komen? - is de strategie die aan de orde komt, wel de moeite waard? - Bij de opdrachten die leerlingen na de instructie moeten maken: - Kunnen de leerlingen de opdrachten wel zelfstandig maken? - Welke opdrachten kunnen de zwakke lezers niet zelfstandig?

58 12- Bij begrijpend lezen gaat het om denkactiviteiten
Veel verwerkingsactiviteiten van methoden zijn individuele activiteiten, waarmee vooral zwakke lezers problemen hebben. Laat daarom leerlingen in duo’s aan verwerkingsactiviteiten werken. Leerlingen kunnen leren van elkaars denkprocessen.

59 Van den Branden (1997,2000) en Van Keer (2003)
Zwakkere lezers kunnen via interactie met sterkere lezers geholpen worden in het opbouwen van beter leesbegrip van schoolse teksten. De zwakkere lezers trekken zich op aan het voorbeeld, het taalaanbod, de motivatie en de uitleg van de meer vaardige leerlingen.

60 13- Houd altijd een nabespreking over het gemaakte werk
Veel verwerkingsactiviteiten worden nooit met de leerlingen met besproken, hetgeen mede een factor is die de motivatie voor begrijpend lezen negatief beïnvloedt. Praat dan ook over het nut van de strategie.

61 14- Evaluatie: Spreek regelmatig met leerlingen over wat ze van het begrijpend lezen vinden
Vraag de leerlingen: - Waarmee willen jullie dat ik help om de teksten beter te begrijpen? - Wat heb jullie geleerd om de tekst beter te begrijpen? - Wat zou je de volgende keer willen leren om de teksten beter te begrijpen? We maken een plan voor de komende maand.

62 15- Tot slot: brengt de actualiteit in bij het werken met leesstrategieën
Kinderen moeten strategieën ook leren toepassen bij zaken die met het dagelijks leven te maken hebben. Dan gaan ze meer de betekenis ervan inzien. Goede aanpakken: Nieuwsbegrip van de CEDgroep en Kidsweek (Onderwijs Maak je Samen).

63 SAMENVATTING INHOUDELIJK Beklemtoon de strategieën die van belang zijn
Tekst centraal Beoordeel de tekst Bewust aanleren (directe instructie) Automatiseren van strategieën Transfer naar alle vakken Het belang van de actualiteit ONDERWIJSKUNDIG - Leerkracht model van een goede begrijpende lezer Op een vanzelfsprekende manier met strategieën omgaan Laat de lessen niet te lang duren Bereid de lessen goed voor (kijk naar de kwaliteit van de opdrachten) Laat leerlingen in duo’s werken Bespreek altijd het werk na (feedback) Evalueer regelmatig

64 Drie aanbevelingen Besteed veel aandacht aan vlot lezen en woordenschat Maak in teamverband afspraken over welke strategieën met name aandacht dienen te krijgen. Bijv. bij elke tekst stellen we deze strategieën aan de orde: - Waar gaat de tekst over? (voorspellen) - Wat weet je ervan? (actualiseren voorkennis) Denk veel als leerkracht hardop! Strategieën moeten geautomatiseerd worden.

65 Werkopdracht Wat gaat u morgen met deze informatie doen?