Download de presentatie
1
Inleiding in de Klankleer
Dicky Gilbers spreekuur op afspraak Harmonie k (050)
2
Overzicht EERSTE UUR: studiehandleiding studie van klanken: fonetiek
toepassingen fonetiek TWEEDE UUR: de beschrijving en classificatie van spraakklanken: spraakanatomie produktie van klanken in de spraakbuis articulatorische classificatie de notatie van spraakklanken: IPA
3
Collegestof en Toetsing
handouts collegestof op Nestor extra oefeningen op Nestor achtergrondliteratuur (niet verplicht): J.G. Kooij & M. van Oostendorp: Fonologie. Amsterdam 2003. Papers op Nestor webpagina: Toetsing: multiple-choicetentamen over collegestof
4
Inhoud van de colleges college 1 : Inleiding in de fonetiek
wat is fonetiek? relatie tot andere disciplines spraakanatomie en spraakproduktie classificatie van spraakklanken
5
Inhoud van de colleges college 2: Spraakprocessen en IPA transcriptie
klanken (fonemen en allofonen) van het Nl. verbonden spraak (assimilatie, coarticulatie, reductie)
6
Inhoud van de colleges college 3: Werkcollege transcripties
(1 uur, evt. uitloop) oefenen transcriberen
7
Inhoud van de colleges college 4: Fonologische processen
wat is fonologie? wat zijn fonologische processen? insertie, deletie, assimilatie, dissimilatie, metathesis, fusie onderliggende vorm aangeboren taalvermogen
8
Inhoud van de colleges college 5: Features, fonologische regels en syllabes feature als kleinste bouwsteen in de fonologie natuurlijke klassen fonetische features en fonologische features de syllabe als fonologische eenheid; domein van processen/representatie fonotactische restricties/prosodische eenheid taalverwerving
9
Inhoud van de colleges college 6: Werkcollege fonologische regels, lettergreepstructuur (1 uur, evt. uitloop) oefening beschrijving fonologische processen
10
Inhoud van de colleges college 7: Fonetiek: Geluid bouw van de larynx
de aerodynamisch-myoelastische theorie van stemvorming geluid en spraakgeluid spraakmachines
11
Inhoud van de colleges college 8: Fonologie: Klemtoon en ritme
Is hoofdklemtoon voorspelbaar in het Nl.? accentregels: CSR, NSR cyclische klemtoonafleiding fonologische domeinen: voet; fonologische frase; intonatiegroep
12
Inhoud van de colleges college 9: Morfologie wat is een morfeem?
classificatie morfemen afleiding; samenstelling en afleidende samenstelling verkleinwoordsvorming in het Nl
13
Inhoud van de colleges college 10: Spelling
Fonologische invloed op spelling Morfologische invloed op spelling Historische aspecten
14
Inhoud van de colleges college 11: Proeftentamen (2 uur)
(Proeftentamen zelf thuis doen) Bespreken van de antwoorden
15
Inhoud van de colleges college 12: Vragenuur (2 uur)
16
De onderdelen van Klankleer
De spraakketen Boodschap Boodschap Taalvorm (syntaxis, morfologie, fonologie) Taalvorm (syntaxis, morfologie, fonologie) Fonetiek Spraakproductie Spraakgeluid Spraakperceptie
17
Fonetiek De fonetiek is de studie van het spraakgeluid en de productie en waarneming van dat spraakgeluid Drie deelgebieden van fonetiek: Articulatorische Akoestische Perceptieve
18
Toepassingen Fonetiek
Hulpwetenschap bij taalbeschrijving
19
Toepassingen Fonetiek
Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs
20
Toepassingen Fonetiek
Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen
21
Toepassingen Fonetiek
Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak bij communicatietechniek
22
Toepassingen Fonetiek
Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak bij communicatietechniek Spraaksynthese m.b.v. computers (vroeger ook mechanisch)
23
Toepassingen Fonetiek
Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak bij communicatietechniek Spraaksynthese Omzetting tekst in spraak en v.v. commercieel gerichte toepassingen DECTALK Female Voice 1987
24
Toepassingen Fonetiek
Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak Spraaksynthese Omzetting tekst in spraak en v.v. Hulpmiddelen gehandicapten
25
Toepassingen Fonetiek
Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak Spraaksynthese Omzetting tekst in spraak en v.v. Hulpmiddelen gehandicapten 300 w/m 120 w/m voor blinden:
26
Toepassingen Fonetiek
Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak Spraaksynthese Omzetting tekst in spraak en v.v. Hulpmiddelen gehandicapten voor doven:
27
Toepassingen Fonetiek
Hulpwetenschap bij taalbeschrijving Basisvak logopedie, zangonderwijs Onderwijs vreemde talen Codering van spraak bij communicatietechniek Hulpmiddelen gehandicapten Spraaksynthese m.b.v. computers Technologische toepassing sprekerherkenning
28
Toepassingen Fonetiek
Technologische toepassing sprekerherkenning (stemafdruk vgl. vingerafdruk) (Klankleer II)
29
Fonetiek bij Nederlands & ATW
Hulpwetenschap bij de fonologie Hulpmiddel bij de beschrijving van de klankeninventaris van een taal (hier: het Nederlands) met een reeks symbolen (International Phonetic Alphabet) (deze collegereeks) Transcriberen van taal (deze collegereeks) Spraakanalyse m.b.v. oscillogrammen en spectrogrammen (vervolgcolleges)
30
Fonologie De fonologie is een subdiscipline van de taalkunde die de klanksystemen bestudeert wat is de functie van een klank in de taal? in welke combinaties met andere klanken kan die klank voorkomen in de taal? etc. onderwerp colleges
31
Fonologie De spraakketen boodschap boodschap taalvorm
(syntaxis, morfologie, fonologie) taalvorm (syntaxis, morfologie, fonologie) spraakproduktie spraakgeluid spraakperceptie fonetiek
32
Verschil Fonologie-Fonetiek
Fonologen zijn geïnteresseerd in de rol van een klank, bijvoorbeeld /r/, in het systeem van de taal, bijvoorbeeld het Nederlands bijvoorbeeld /r/ is betekenisonderscheidend: rook betekent iets anders dan kook, maar geen verschil in betekenis tussen rook gerealiseerd als [:k] of als [:k]
33
Verschil Fonologie-Fonetiek
Als je een ‘muzikale’ analogie wilt gebruiken zou je kunnen zeggen dat de fonetiek zich bezighoudt met de uitvoering van muziekstukken Je zou dan kunnen zeggen dat een fonologische beschrijving staat tot een spraakuiting zoals een partituur tot een uitvoering
34
Klankleer in de (taal)wetenschap
(neuro)fysiologie fysica fonetiek taal- en spraaktechnologie fonologie psycholinguistiek socio- en ethno- linguistiek dialectologie morfologie syntaxis semantiek
35
Articulatorische Fonetiek
geluid articulatie
36
De produktie van klanken
spierkracht (aanslag) snaar(trilling) (trilling van) klankkast energiebron geluidsbron filter geluidsgolf voornaamste perceptieve attribuut toonhoogte, amplitude timbre (‘klankkleur’) Hoe verkrijg je geluid met een gitaar; hoe met een klarinet?
37
De produktie van spraakklanken
subglottale component glottale component supraglottale component energiebron geluidsbron filter voornaamste perceptieve attribuut toonhoogte,amplitude timbre (‘klankkleur’) hoofdfuncties van de drie componenten
38
Anatomie van de spraakproduktie
Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat
39
Anatomie van de spraakproduktie
Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat het subglottale systeem: de longen met bijbehorende spieren en de luchtwegen onder de larynx
40
Anatomie van de spraakproduktie
Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat het subglottale systeem: de longen met bijbehorende spieren en de luchtwegen onder de larynx het glottale systeem: het strottehoofd (de larynx) met de stembanden
41
Anatomie van de spraakproduktie
Hoofdcomponenten van het spraakproduktieapparaat het subglottale systeem: de longen met bijbehorende spieren en de luchtwegen onder de larynx het glottale systeem: het strottehoofd (de larynx) met de stembanden het supraglottale systeem: de mond- keelholte en de neusholte
42
Articulatorische classificatie van klanken
initiatiekenmerken: richting van de luchtstroom De meeste talen kennen alleen klanken die met een naar buiten gerichte (egressieve) luchtstroom worden geproduceerd, … maar er bestaan ook klanken die worden gemaakt op basis van een naar binnen gerichte (ingressieve) luchtstroom
43
Articulatorische classificatie van klanken
initiatiekenmerken: richting van de luchtstroom egressieve klanken: [b d g] ingressieve klanken: [ ]
44
Articulatorische classificatie van klanken
initiatiekenmerken: luchtstroommechanisme De luchtstroom voor de meeste klanken is pulmonisch (wordt voortgebracht door de longen) De twee andere luchtstroommechanismen maken gebruik van de glottis (ejectieven) of de compressie van een kolom lucht voor een afsluiting achter in de mondholte (clicks)
45
Articulatorische classificatie van klanken
initiatiekenmerken: ejectieven: [’ ’ ’ ’ ’ ’ ’] clicks (resp. dentaal, retroflex, lateraal): [ ] (Xhõsa)
46
Xhosa: Miriam Makeba – The Click Song
Zuidafrikaanse Bantu taal met dank aan Nienke Spanjer [ ]
47
Articulatorische classificatie van klanken
laryngale kenmerken: stemhebbendheid [pa ba] Een klank kan worden gemaakt met of zonder trilling van de stembanden. In het eerste geval spreken we van stemhebbende klanken, in het laatste van stemloze klanken aspiratie [pa pha] stemkwaliteit: breathy: [ ] creaky: [ ]
48
Articulatorische classificatie van klanken
(supra)laryngale kenmerken: constrictie (vocaal vs. consonant) Consonanten/medeklinkers: klanken die gemaakt worden door ergens in de mond-keelholte (bijvoorbeeld met de tong) een zodanige vernauwing aan te brengen dat de luchtstroom turbulent of zelfs voor korte perioden onderbroken raakt Vocalen/klinkers: klanken waarbij de vernauwing afwezig of gering is, zodat de luchtstroom ononderbroken en gelijkmatig blijft voor de duur van de klank
49
Articulatorische classificatie van klanken
vocaal consonant
50
Anatomie van de spraakproduktie
tandkassen (alveolen) neusholte hard gehemelte (palatum) mondholte zacht gehemelte (velum) lippen keelholte (pharynx) tong strotklep (epiglottis) strottenhoofd (larynx) Stemspleet (glottis) schildkraakbeen (Thyroid) stembanden Slokdarm (esophagus) luchtpijp (trachea) ATW/College 1
51
Anatomie van de spraakproduktie
tandkassen (alveolen) neusholte hard gehemelte (palatum) mondholte zacht gehemelte (velum) lippen keelholte (pharynx) tong strotklep (epiglottis) tongrug tongblad tongpunt strottenhoofd (larynx) schildkraakbeen (Thyroid) stembanden tongwortel Slokdarm (esophagus) luchtpijp (trachea) tongbeen
52
actieve articulatoren
Anatomie van de spraakproduktie actieve articulatoren zacht gehemelte (velum) lippen tongwortel tongrug tongpunt strotklep (epiglottis) faryngale wand strottenhoofd (larynx) stembanden ATW/College 1
53
Articulatorische classificatie van consonanten
uvulair velair palataal postalveolair alveolair dentaal bilabiaal dorsaal labiodentaal faryngaal radicaal laminaal apicaal sub-apicaal glottaal College 1
54
Consonanten
bilabial labiodental dental alveolar postalveolar retroflex palatal velar uvular pharyngeal glottal plosive nasal trill tap or flap fricative lateral fricative approximant (w) lateral approximant
55
Articulatorische classificatie van klanken
kenmerken voor consonanten plaats De locatie in de spraakbuis waar de constrictie die de luchtstroom hindert wordt gemaakt, en indien nodig, het gedeelte van de tong waarmee de constrictie wordt gemaakt
56
Articulatorische classificatie van klanken
kenmerken voor consonanten plaats stemhebbendheid
57
Articulatorische classificatie van klanken
kenmerken voor consonanten plaats stemhebbendheid wijze de mate, sterkte, en vorm van constrictie in de keel-, neus- en mondholte
58
Articulatorische classificatie van klanken
wijzekenmerken (mate en sterkte van constrictie) (ex)plosieven of plofklanken zijn klanken waarbij de luchtstroom voor korte tijd volledig wordt onderbroken, waarna de lucht weer vrijkomt met een klein plofje (release burst)
59
Articulatorische classificatie van klanken
wijzekenmerken (mate van constrictie) fricatieven of wrijfklanken worden gemaakt door twee articulatoren zeer dicht bijelkaar te brengen zodat de luchtstroom turbulent wordt en een ruisgeluid voortbrengt.
60
Articulatorische classificatie van klanken
wijzekenmerken (mate van constrictie) nasaal Net als genasaliseerde vocalen worden nasale consonanten met een lage velumstand geproduceerd De mondholte is altijd volledig afgesloten: er lijken geen talen te bestaan die gebruik maken van nasale fricatieven
61
Articulatorische classificatie van klanken
wijzekenmerken (vorm van constrictie) lateralen zijn klanken waarbij de (meeste) lucht langs de zijden van de tong ontsnapt
62
Articulatorische classificatie van klanken
wijzekenmerken (mate en sterkte van constrictie) trilklanken of ratelaars zijn series van zeer korte afsluitingen die gemaakt worden door twee articulatoren (waarvan er tenminste één een geringe massa moet hebben) bijelkaar te brengen en er een luchtstroom door te voeren
63
Articulatorische classificatie van klanken
wijzekenmerken (mate van constrictie) approximanten of halfvocalen zijn in feite nauwelijks van vocalen te onderscheiden, behalve in duur (lengte) en positie in de syllabe. Er is sprake van een constrictie, maar de luchtstroom wordt niet- of nauwelijks verstoord
64
Articulatorische classificatie van klanken
wijzekenmerken (vorm van constrictie) taps of flaps zijn zeer korte volledige afsluitingen zonder waarneembare release
65
Articulatorische classificatie van klanken
66
Articulatorische classificatie van klanken
*naar Ladefoged & Maddieson 1996 Onderstreept = in gebruik in Nederlandse klanken
67
Articulatorische classificatie van vocalen
close front central back close-mid open-mid open het klassieke schema voor tongpositie in vocalen
68
Articulatorische classificatie van vocalen
close front central back close-mid open-mid open mate van constrictie: gesloten vs. open
69
Articulatorische classificatie van vocalen
mate van constrictie: gesloten vs. open
70
Articulatorische classificatie van vocalen
close front central back close-mid open-mid open plaats van de constrictie: voor vs. achter
71
Articulatorische classificatie van vocalen
plaats van de constrictie: voor vs. achter
72
Articulatorische classificatie van klanken
kenmerken voor vocalen mate van constrictie: gesloten vs. open plaats van de constrictie: voor vs. achter ronding: gerond vs. ongerond (gespreid) lengte: lang vs. kort
73
Vocalen http://phonetics.ucla.edu/vowels/chapter11/tongue.html
front central back close close-mid open-mid open
74
Vocalen
front central back close close-mid open-mid open
75
Huiswerk Neem de collegestof door van dit college
Leer de termen uit je hoofd! (Achtergrondliteratuur: tekst 1 van Slis (1988) (zie Nestor))
Verwante presentaties
© 2024 SlidePlayer.nl Inc.
All rights reserved.