Thema 3: Begeleiden van leerlingen met dyslexie Inzet ICT-middelen

Presentatie over: "Thema 3: Begeleiden van leerlingen met dyslexie Inzet ICT-middelen"— Transcript van de presentatie:

1 Thema 3: Begeleiden van leerlingen met dyslexie Inzet ICT-middelen
Er zijn steeds meer hulpmiddelen om het leren voor dyslectische leerlingen eenvoudiger te maken en het omgaan met lees- en/of spellingproblemen te vergemakkelijken. Deze hulpmiddelen zijn bedoeld om te voorkomen dat de lees- en/of spellingachterstand ook leidt tot een achterstand op andere vakgebieden. Kortom: met de inzet van deze hulpmiddelen wordt geprobeerd te voorkomen dat het lees- en/of spellingprobleem ervoor zorgt dat de leerling vakken zoals aardrijkskunde, geschiedenis, scheikunde en dergelijke door de grote lappen tekst die gelezen dienen te worden, niet kan volgen.

2 Hulpmiddelen Je heb verschillende soorten hulpmiddelen die kunnen worden ingezet om een dyslectische leerling te helpen: - Remediërende hulp - Compenserende hulp - Dispenserende hulp

3 Hulpmiddelen Remediërende hulp
Compenserende hulp - niet-technische compensaties - technische compensaties Dispenserende hulp - niet-technische compensaties - technische compensaties Remediërende hulp Hulpmiddelen waarmee vaardigheden extra geoefend worden om op deze manier het automatiseren te bevorderen. Compenserende hulp Hulpmiddelen die ervoor zorgen dat de belemmeringen van de lees- en/of spellingproblemen verminderen. Deze hulpmiddelen worden ter ondersteuning ingezet: de leerling voert de taak dus wel uit. Hierbij kun je denken aan hulpmiddelen die de docent aan de leerling aanbiedt, zoals een vergroot lettertype, aangepaste spellingbeoordeling [niet-technische compensaties], maar ook aan ondersteunende technologie, zoals een computer [technische compensaties]. Dispenserende hulp De leerling hoeft bepaalde opdrachten niet te maken. Aan hem wordt vrijstelling verleend. Ook binnen dispenserende hulp wordt onderscheid gemaakt in niet-technische dispensaties (hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan: niet hardop lezen in de klas, topografie mondeling in plaats van schriftelijk afnemen) en technische compensaties (softwareprogramma of apparaat zorgt voor het lezen en het schrijven). Aanvullende werkvorm 1: Hier kunt u een link maken met de dvd ‘’Technische maatjes bij dyslexie – Compenserende en dispenserende hulpmiddelen’. Onder de kop ‘schema’s’, ‘schema 1 en 2’ wordt het verschil tussen remediërende, compenserende en dispenserende software uitgelegd.

4 Is deze technologie een effectieve oplossing voor dit probleem bij deze leerling?
Of remediërende, compenserende en/of dispenserende maatregelen bij een bepaalde leerling moeten worden ingezet - en zo ja, welke middelen - is sterk afhankelijk van de problemen die een leerling zelf ervaart. In overleg met de leerling, zijn ouders en een lid van het zorgteam wordt besproken welke faciliteiten voor een leerling nodig zijn. De vraag die centraal staat is: is deze technologie een effectieve oplossing voor dit probleem bij deze leerling? Binnen dit college zal de inzet van technische hulpmiddelen, ofwel ICT-hulpmiddelen centraal staan. Door het gebruik van ICT-hulpmiddelen zijn leerlingen in staat zelfstandiger te functioneren. Hun autonomie wordt vergroot en ze zijn meer zelfredzaam. De leerling kan immers zonder hulp van een klasgenoot, docent of ouder een tekst lezen! Hierdoor neemt het zelfvertrouwen en het competentiegevoel toe.

5 Waarom moet ik als docent op de hoogte zijn van ICT-hulpmiddelen?
Middelen structureel inzetten tijdens de vakles Integratie software, hardware en uitleg docent Terugkoppeling De werking van de ICT-hulpmiddelen wordt over het algemeen buiten de klas aangeleerd. Toch is het goed om hier als docent van op de hoogte te zijn. De docent kan de leerling sturen om de middelen structureel tijdens de vakles in te zetten. Dat is heel belangrijk: zonder steun en sturing van de docent kunnen leerlingen geneigd zijn de software weinig of zelfs helemaal niet te gebruiken. ICT-kennis bij de docent zorgt ervoor dat hij binnen het onderwijs de hardware, de software en zijn uitleg kan integreren. Hij kan dan daadwerkelijk rekening houden met de ICT-applicaties en aanpassingen doorvoeren in zijn lessen, waardoor leerlingen die gebruik maken van technische compensaties optimaal van de lessen kunnen profiteren. De vakdocent ziet of de technologie een effectieve oplossing is voor de leerling. Hij kan dit direct vanuit een concrete context (de taak die de leerling voor een vak moet maken) naar de leerling terugkoppelen.

6 ICT inzetten als…. Ondersteuning bij het lezen
Ondersteuning bij het schrijven Ondersteuning bij het leren ICT-hulpmiddelen kunnen worden ingezet ter leesondersteuning, schrijfondersteuning, maar ook ter leerondersteuning. Aanvullende werkvorm 2 Hier - maar naar eigen inzicht ook op andere momenten binnen het college - kunt u een link maken met de dvd ‘’Technische maatjes bij dyslexie – Compenserende en dispenserende hulpmiddelen’. Onder de kop ‘rondje Nederland’ zijn diverse videofragmenten te zien van praktijksituaties waarin wordt gewerkt met compenserende en dispenserende software. Daarnaast wordt onder de kop ‘schema’s’, ‘schema 3’ een algemeen beeld geschetst van de mogelijkheden van compenserende en dispenserende hulpmiddelen en worden onder de kop ‘hulpmiddelen’ diverse compenserende en dispenserende ICT-materialen toegelicht.

7 Leesondersteuning Ingesproken boeken Daisy-speler ReadingPen
Ingesproken boeken Leerlingen met dyslexie hebben bij het lezen hun volle aandacht nodig voor het ontsleutelen van een tekst. Dit gaat vaak ten koste van het leesbegrip. Wanneer de leerlingen naar een tekst kunnen luisteren, kunnen ze hun aandacht meteen op de inhoud van een tekst richten. Daisy-speler Een manier om ingesproken boeken te beluisteren, is door gebruik te maken van een Daisy-speler (Daisy staat voor Digital Accessible Information System), waarop Daisy-cd’s – met voorgelezen teksten – kunnen worden afgespeeld. Met de Daisy-speler kan de leerling gemakkelijk door een tekst navigeren en de hoofdstukken opzoeken die hij zou willen lezen. Er kan gevarieerd worden in afspeelsnelheid. De Daisy-cd’s kunnen niet alleen met een Daisy-speler worden afgespeeld, maar ook met een pc. Hiervoor dient wel gratis software te worden gedownload. ReadingPen Met deze pen, die de grootte heeft van een markeerstift, kunnen Nederlandse en Engelse woorden worden gescand. Vervolgens wordt het woord hardop uitgesproken (de leerling kan ook een koptelefoontje in de pen pluggen, zodat zijn klasgenoten hier geen last van hebben). De woorden worden uitgelegd (woordenboek Nederlands) en vertaald (Nederlands-Engels, Engels-Nederlands). De ReadingPen onthoudt de laatste 300 gescande woorden in het geheugen, zodat deze makkelijk kunnen worden teruggezocht en geoefend. In het vergrote venster kan worden meegelezen. De woordenboekfunctie kan bij een proefwerk worden uitgeschakeld. De pen is bedoeld en het meest geschikt voor het scannen van enkele woorden of woordgroepen in een tekst. Voor grote hoeveelheden tekst is de pen minder bruikbaar. We zien dan ook dat deze pen vaak gebruikt wordt bij een leerling die een groot deel van de tekst zelfstandig kan lezen en slechts bij enkele woorden ondersteuning nodig heeft. De ReadingPen leest geen handschriften. Zorg dus altijd voor getypte proefwerken en teksten! Aanvullende werkvorm 3 Mochten er ingesproken boeken, een Daisy-speler en/of een ReadingPen op de opleiding aanwezig zijn, dan kunt u die tijdens het college aan de studenten laten zien. Wat valt hen op? Zouden ze deze hulpmiddelen inzetten tijdens hun lessen? Zo ja, hoe? Als er meerdere materialen op de opleiding aanwezig zijn, kunt u de studenten ook middels een circuitmodel kennis laten maken met de verschillende hulpmiddelen die er zijn.

8 Lees- en schrijfondersteuning
Teksten voorlezen Teksten reviseren Hoe kan ik tekst-naar-spraaksoftware inzetten in de klas? Met deze computerprogramma’s kunnen ingetypte en gescande teksten worden voorgelezen. Tijdens het voorlezen wordt de tekst op het beeldscherm getoond, zodat de leerling mee kan lezen. Bij goede tekst-naar-spraak-software is het voorleestempo regelbaar en wordt het woord dat gelezen wordt op het scherm gemarkeerd. Er moeten voldoende navigatiemogelijkheden zijn en het programma moet meerdere talen kunnen lezen. Kwaliteit van de stem is ook belangrijk: het is voor leerlingen vervelend om lange tijd naar een blikkerige stem te moeten luisteren. Tekst-naar-spraaksoftware kan door vakdocenten niet alleen gebruikt worden voor het laten voorlezen van teksten, maar ook wanneer een leerling opdrachten of proefwerken moet maken. De digitaal aangeleverde opdrachten kunnen door de software worden voorgelezen. Als school/sectie/docent moet je er dan wel voor zorgen dat de proefwerken en teksten digitaal beschikbaar zijn voor de leerlingen. Veel gebruikte tekst-naar-spraakprogramma’s zijn Sprint Plus en Kurzweil Er zijn ook gratis voorleesprogramma’s, zoals Readplease en Deskbot.

9 Sprint Plus Sprint Plus is een softwareprogramma dat zowel Nederlandse als Engelse teksten hardop voorleest. Op basis van deze auditieve feedback kunnen de leerlingen hun tekst reviseren. Niet alle fouten zijn op het gehoor op te sporen: denk maar aan de woorden ‘hard’ en ‘hart’. Met de functie ‘homofonen’ kunnen leerlingen nagaan of ze deze woorden op de juiste manier geschreven hebben. Sprint onderstreept de gevonden homofonen en geeft ze een blauwe kleur. Wanneer de leerling op een homofoon klikt, verschijnt er een venster met uitleg over de homofoon. Sprint Plus heeft de functie woordvoorspelling (predictiesoftware). Wanneer een leerling het begin van een woord typt, wordt er een lijst met woorden zichtbaar die allemaal beginnen met de letters die al ingetypt zijn. Elke keer wanneer er een extra letter getypt wordt, wordt de lijst met woorden aangepast. De woordvoorspelling plaatst deze woorden in de voorspellingslijst op basis van hun frequentie van voorkomen in de teksten die een bepaalde leerling schrijft. Met de woordvoorspellingsfunctie leren leerlingen sneller teksten met minder fouten te schrijven. Aanvullende werkvorm 4 Mocht het programma Sprint Plus op de opleiding aanwezig zijn, dan kunt u dit tijdens het college aan de studenten laten zien. Wat valt hen op? Zouden ze deze programma’s inzetten tijdens hun lessen? Zo ja, hoe? Als er meerdere materialen op de opleiding aanwezig zijn, kunt u de studenten ook middels een circuitmodel kennis laten maken met de verschillende hulpmiddelen die er zijn.

10 Kurzweil In tegenstelling tot Sprint Plus wordt Kurzweil meer binnen het VO ingezet. Het is een zeer uitvoerig en compleet programma. Scannen: tekst geautomatiseerd scannen met behoud van plaatjes en lay-out Voorlezen: Nederlands + 7 moderne vreemde talen, internet, PDF, digitale teksten laten voorlezen, tekst vergroten, aanpassen leessnelheid Schrijven: meespreken tijdens typen, woordvoorspeller, gebruik van synoniemen en homoniemen Studeren: 26 woordenboeken, markeren, samenvatten, notitie, voetnoot, tekstballonnen Aanvullende werkvorm 5 Mocht het programma Kurzweil op de opleiding aanwezig zijn, dan kunt u dit tijdens het college aan de studenten laten zien. Wat valt hen op? Zouden ze deze programma’s inzetten tijdens hun lessen? Zo ja, hoe? Als er meerdere materialen op de opleiding aanwezig zijn, kunt u de studenten ook middels een circuitmodel kennis laten maken met de verschillende hulpmiddelen die er zijn.

11 Readplease/Deskbot www.deskbot.nl www.readplease.com
Readplease/ Deskbot ( zijn gratis voorleesprogramma’s. Deze programma’s zijn minder geavanceerd en de stemmen die bij dit programma worden gebruikt, klinken blikkerig. Dit maakt ze niet geschikt voor het lezen van lange teksten. Aanvullende werkvorm 6 Deze programma’s kunt u tijdens het college aan de studenten laten zien. Wat valt hen op? Zouden ze deze programma’s inzetten tijdens hun lessen? Zo ja, hoe? Als er meerdere materialen op de opleiding aanwezig zijn, kunt u de studenten ook middels een circuitmodel kennis laten maken met de verschillende hulpmiddelen die er zijn.

12 Schrijfondersteuning
Tekstverwerker Predictiesoftware Spraakherkenning Mindmapsoftware Tekstverwerker Een tekstverwerker kan ingezet worden wanneer een leerling moeite heeft en blijft houden met spelling. Door het gebruik van een tekstverwerker hoeven spellingsproblemen niet langer te leiden tot eenvoudige, korte zinnen met vermijding van complexe woorden. Daarnaast biedt een tekstverwerker uitkomst wanneer het handschrift van een leerling erg moeilijk leesbaar is: door het werken met een tekstverwerker ziet het werk er verzorgd uit. Om een leerling optimaal te laten profiteren van een tekstverwerker en ervoor te zorgen dat hij niet gefrustreerd raakt, is het wel belangrijk dat hij in een redelijk tempo kan typen. Het nadeel van de spellingscontrole is echter wel dat niet alle woorden die worden onderstreept fout zijn en dat niet alle woorden die fout zijn, worden onderstreept (denk maar aan werkwoordsvormen en homofonen). Ondanks dat is de tekstverwerker een prettig hulpmiddel, zeker als het gebruikt wordt in combinatie met tekst-naar-spraaksoftware en predictiesoftware. Predictiesoftware Software die op basis van de eerste toetsaanslag al begint met het voorspellen van het meest passende woord. Vergelijk het maar met de sms-functie bij de meeste mobiele telefoons. Een menu met mogelijke doelwoorden komt in beeld en met een toetsaanslag of een muisklik wordt het juiste woord geselecteerd. Spraakherkenningssoftware Spraakherkenningssoftware, ook wel dicteersoftware genoemd, wordt ingezet wanneer een dyslectische leerling zeer veel moeite heeft om tot het schrijven van een tekst te komen. Met behulp van deze software kan de leerling een tekst inspreken door de microfoon. De tekst wordt door de computer omgezet in geschreven taal. De gebruiker spreekt de tekst uit in een bijgeleverde richtmicrofoon. Er gaat wel een leerproces aan vooraf: de computer moet eerst leren de stem van de gebruiker te verstaan. Het is belangrijk dat de leerling duidelijk spreekt en voldoende articuleert. In Nederland is momenteel op het gebied van spraakherkenningssoftware alleen DragonNaturallySpeaking op de markt. Mindmapsoftware Er zijn leerlingen die moeit hebben met het organiseren van een tekst. Bij deze leerling kan een mindmap als hulpmiddel ingezet worden. Een mindmap is een hulpmiddel voor het structureren van allerlei losse gedachten en ideeën over een onderwerp. Het is een manier om je brainstorm overzichtelijker op papier te krijgen en om samenhangende feiten en complexe verbanden weer te geven. Een mindmap kan computergestuurd worden gemaakt. Het is echter ook vrij eenvoudig om zelf een mindmap te maken. Je hebt slechts een vel papier en enkele gekleurde stiften of pennen nodig. Aanvullende werkvorm 7 Mochten er predictiesoftware, spraakherkenningssoftware en/of mindmapsoftware op de opleiding aanwezig zijn, dan kunt u die tijdens het college aan de studenten laten zien. Wat valt hen op? Zouden ze deze hulpmiddelen inzetten tijdens hun lessen? Zo ja, hoe? Als er meerdere materialen op de opleiding aanwezig zijn, kunt u de studenten ook middels een circuitmodel kennis laten maken met de verschillende hulpmiddelen die er zijn.

13 Leerondersteuning Methodeafhankelijke software - geleverd bij de methode Methodeonafhankelijke software - niet afgestemd op de methode - andere terminologie Open software - feitenkennis Voor ondersteuning bij het leren komen drie typen software in aanmerking: Methodeafhankelijke software Software die bij een methode geleverd wordt. De laatste jaren gebeurt het steeds meer dat methodeschrijvers een studieboek met een bijbehorende cd-rom of website op de markt brengen. De lesstof kan op deze manier via verschillende kanalen ingeoefend worden. Methodeonafhankelijke software De leerstof ligt in het programma vast en is in eerste instantie daarom niet afgestemd op wat in de methode wordt aangeboden. We moeten ons bewust zijn van het feit dat door het gebruik van methodeonafhankelijke software verwarring kan ontstaan; de gehanteerde terminologie kan verschillen met de in de klas gehanteerde methoden. Aangezien de dyslectische leerlingen vaak sowieso al meer oefentijd nodig hebben om de leerstof uit de methode op te nemen, gaat de voorkeur uit naar methodeafhankelijke software. Open software Deze software wordt ook wel drill and practice software genoemd en is bedoeld om bij de leerlingen leerstof te laten inslijpen. Je kunt hierbij denken aan de betekenis van woorden of het inoefenen van jaartallen. Kortom: het aanleren van feitenkennis. Bij de overhoorprogramma’s moet de leerling de feiten (bijvoorbeeld de te leren woorden) in principe zelf invoeren. De spelling van de ingevoerde woorden moet echter wel worden nagekeken, om te voorkomen dat de leerling fouten leert. Net als bij software in het algemeen, geldt zeker ook voor de overhoorprogramma’s dat deze gestructureerd moeten worden ingezet, om te voorkomen dat de leerling er slechts eenmalig gebruik van maakt.

14 Open software www.efkasoft.com www.wrts.nl www.teach2000.nl
Bekijk van tevoren zelf de verschillende overhoorprogramma’s. Bij WRTS en Overhoor dient het programma geïnstalleerd te worden. Teach 2000 kan meteen, zonder downloaden of aanmelden, gebruikt worden. Aanvullende werkvorm 8 Deze overhoorprogramma’s kunt u tijdens het college aan de studenten laten zien. Wat valt hen op? Zouden ze deze programma’s inzetten tijdens hun lessen? Zo ja, hoe? Als er meerdere materialen op de opleiding aanwezig zijn, kunt u de studenten ook middels een circuitmodel kennis laten maken met de verschillende hulpmiddelen die er zijn.

15 Zelfstudie Henneman, K., Kleijnen, R., & Smits, A. E.H.
(2004). Protocol Dyslexie Voortgezet Onderwijs. ’s-Hertogenbosch: KPC Groep. Deel 2: § 5.2