Via RekenennaarTaal Frank Wijnen Universiteitsdag 27 maart 2010 1.

Presentatie over: "Via RekenennaarTaal Frank Wijnen Universiteitsdag 27 maart 2010 1."— Transcript van de presentatie:

1 Via RekenennaarTaal Frank Wijnen Universiteitsdag 27 maart 2010 1

2 papa en mama 2

3 3 Holowka&Petitto 2002

4 papa en mama ba baba papa abba dada tatay ata ma(a) mama maman amma nana nanay ana 4

5 5 Mijlpalen in de taalontwikkeling prenataal? 0-6 maanden: articulatorisch spel 6-12 maanden: brabbelen 1 jaar: eerste woorden, eenwoordfase 18-24 maanden: twee-woordzinnetjes 24-36 maanden: voltooiing van grammatica Daarna: complexere structuren, meer woorden

6 Theorieën over taalontwikkeling 6 Language is an innate faculty of the human mind. Language is a complex chain of stimulus- response associations.

7 Perceptiefleren in jaar1(a) Eerste 6-8 maanden –baby’s kunnenallemogelijkespraakklanken van elkaaronderscheiden Na 8 maanden: –Verlies van gevoeligheidvoorcontrasten die nietgebruiktworden in de moedertaal [a] – [aa] [b] - [p] - [p h ]

8 8 wittelijst of gebakkenlijst?

9 Perceptiefleren in jaar 1 (b) 10 maanden: –kinderenwetenwelkeopeenvolgingen van klankenbinneneensyllabe (‘lettergreep’) toegestaanzijn (fonotaxis) bijv. [dva], [krko] 10-12 maanden –fonotactischekennishelptkinderenbij het vinden van de grenzentussenwoorden in de lopendespraak 9

10 Hoe doen die baby’s dat? Het antwoord is: –tellen –statistischesamenhangendetecteren 10

11 Klankentellen Baby’s leren de foneem-categorieën van hun moedertaal, bijv. rat vs. lat: /r/-/l/ Hierbij wordt statistische informatie gebruikt: frequentiedistributie

12 12

13 statistiek en klanken 13 Habituaties timulus Test stimulus kinderen van 10,5 mnd oud

14 14

15 Later… zinnetjes papa doen (papa moet ‘tdoen) ijsjeeten (ikwil ‘nijsjeeten) nietbedje toe (ikwilnietnaar bed toe) nee auto pakken (jijmagnietde auto pakken) … vanaf 18-20 maanden… 15

16 Grammatica papa doen :: N ond + V ijsjeeten :: N lijdvw + V nietbedje toe :: Neg + N loc + Prep nee auto pakken :: Neg + N lijdvw + V … categorieën en regels … 16

17 Categorieën en frames Frequent frames (Engels): –you X it X is eenwerkwoord {put, see, do, fix,...} –the X and X is een naamwoord {tractor, horse, shark,...} 17

18 Werkt dit ook in het Nederlands? Niet met frames die alleenbestaanuitwoorden Wel met frames die inflecties (verbuigingen, vervoegingen) bevatten –Hij X-t, Wat X-t, We X-en –Een X-je, Het X-je, De X-en 18

19 19 Voorbeeld TRAINING werkwoord frame hijTAAF-t ook hè? watTAAF-t er nou? weFREP-en niet hoor. zeFREP-en altijd. zie je dat ik TAAF? zie je dat ik FREP? naamwoord frame hetSOOK-je is daar. ikzieeenSOOK-je. dePLIF-enliggenhier. datzijntweePLIF-en! wil je dezeSOOK? wil je dezePLIF? TEST werkwoord frame watFREP-ternou? weTAAF-enniethoor. *watPLIF-ternou? *weSOOK-enniethoor. naamwoord frame IkzieeenPLIF-je. deSOOK-enliggenhier. *IkzieeenFREP-je. *de TAAF-en liggenhier.

20 20

21 Regels Eenbijzondereeigenschap van taal is datbepaaldeelementen (woorden, woorddelen etc.) altijd in bepaaldecombinatiesmoetenvoorkomen. Afhankelijkheden –Sheis (always) singing –Het meisje heeft (vandaag) gerend –het vrolijk voortgalopperendepaard 21

22 Grammatica Grammaticale relaties en categorieën: –de vogel heeft prachtig gezongen –the girl is running –de stoel-en, de boek-en –a X b categorie afhankelijkheid

23 Afhankelijkheden –Training: nonsense grammatica‘a Xb’ –tepwadimlut –tepkasilut –etc. X1, X2,... Xn(set size) –Test: L1 vs. L2 (“tepwadimlut” vs.“tepwadimjik”) 23 L1L2 aXbcXdaXdcXb tep – 1 – lutsot – 1 – jiktep – 1 – jiksot – 1 – lut tep – 2 – lutsot – 2 – jiktep – 1 – jiksot – 1 – lut tep – 3 – lutsot – 3 – jiktep – 1 – jiksot – 1 – lut

24 Resultaat: 18-maand oudekk. 24 *

25 Hoe werktdat? a X b 25

26 Samenvattend om het taalsysteemtepakkentekrijgenmoetenkinde rentellen: –hoe vaakkomenelementenvoor fonemen –hoe vaakkomen 2 (of meer) elementen in combinatievoor foneem-reeksen woord frames afhankelijkheden 26

27 Het oudedispuut 27 ?!?!

28 28

29 Heb ditook nut? 29

30 Problemen in de taalontwikkeling secundairetaalstoornissen primairetaalstoornissen (SLI) dyslexie

31 SLI en dyslexie SLI: ernstigevertraging in de taalontwikkeling; vaakblijvendeproblemen. Dyslectischekinderen: achterstand in grammaticale en fonologischevaardigheden –ookbijkinderen met eenverhoogdgenetischrisico (vóóraanvangleesonderwijs!) –overeenkomstkinderen met dyslexie(risico) en kinderen met SLI 31

32 32

33 Resultaat: 18-maand oudekk. 33 *

34 Gevoeligheid voor grammaticale afhankelijkheden (1;7) 34 p = 0.032p = 0.106 Wilsenach & Wijnen, 2004 Heeft … ge-X Kan … ge-X Heeft … ge-X Kan … ge-X

35 Thank you Petra van Alphen PhD Martin Bleichner MSc Elise de Bree PhD Desiree Capel MSc Maarten Duijndam, BSc Gaetano Fiorin MA Ellen Gerrits PhD Alice Hung MA Jan de Jong PhD Annemarie Kerkhoff PhD Nick Puts MSc Carien Wilsenach PhD Marjolein van Woudenberg MSc All participants (and parents) NWO UIL OTS 35

36 From language to reading Suboptimal statistical learning system Slower buildup of phoneme representations Phoneme representations not consolidated when reading instruction commences Difficulty in learning phoneme-grapheme associations 36

37 Dyslexie als (brede) taalstoornis 37

38 Detectie van grammaticale fouten 38 Wijnen, work in progress

39 Foutdetectie door 8-jarigen Rispens, Roeleven & Koster 2004 39

40 Gevoeligheid voor zinsmelodie en frasering 40 ‘Zij kietelde de hond met de veer’ Roetman 2006

41 Woordklemtoon (8-jarigen) 41 De Bree, Zonneveld, Wijnen & Nouveau, in press.

42 Kinderen met een genetisch risico voor dyslexie Kinderen met dyslectische ouders: 40-60% wordt manifest dyslectisch 42

43 Categorische waarneming van spraakklanken (3 jr) 43 pop kop

44 Versimpeling woorden (3;9) 44 % consonant cluster avoidance Control At risk SLI

45 Herkenning woord(vorm) (5 jr) 45

46 46 Werkwoordsvervoeging (3;3) Correct = 3sg, Aux-V Incorrect = stem, infinitive F 2,85 = 5.19, p <.01