Waarom gaat de technologische ontwikkeling zo langzaam … in de "Second Machine Age" ? Prof. Dr. Alfred Kleinknecht (emeritus) www.alfredkleinknecht.nl.

Presentatie over: "Waarom gaat de technologische ontwikkeling zo langzaam … in de "Second Machine Age" ? Prof. Dr. Alfred Kleinknecht (emeritus) www.alfredkleinknecht.nl."— Transcript van de presentatie:

1 Waarom gaat de technologische ontwikkeling zo langzaam … in de "Second Machine Age" ?
Prof. Dr. Alfred Kleinknecht (emeritus)

2 Growth Rates of Labour Productivity, 1951-2015
(Value added per labour hour; 3-year moving averages) Japan EU-12 USA Source: Groningen Growth and Development Centre (

3 Waarom is de productiviteitscrisis belangrijk?
Een economie kan maar op twee manieren groeien: Door meer uren te werken Door productievere uren te werken (= meer toegevoegde waarde per arbeidsuur = hogere arbeidsproductiviteit door betere technologie en organisatie) Optie 2 valt tegen! Dus moeten we het hebben van optie 1 → dankzij de productiviteitscrisis hebben de VS, Japan en West- Europa een zeer arbeidsintensieve groei! … voor zover er nog groei is

4 Waarom is de productiviteitscrisis belangrijk?
De Toegevoegde Waarde is gelijk aan de koek die we als Nationaal Inkomen kunnen verdelen! Bij lage productiviteitsgroei is er dus erg weinig (extra) te verdelen over arbeid, kapitaal en overheid. Gevolg: Financiering vergrijzing? Bezuinigingsdruk in de publieke sector Veel precair werk aan de onderkant van de arbeidsmarkt (ZZPers als nieuwe 'dagloners', etc.)

5 Drie verklaringen voor de productiviteitscrisis
Een Keynesiaanse verklaring: geringe effectieve vraag en geringe investeringen ('balansrecessie' na 2008) Richard C. Koo: The world in balance sheet recession: causes, cure, and politics, in: Real-world Economics Review, 1911 (issue 58) S ; ttp://

6 Drie verklaringen voor de productiviteitscrisis
Een techniek-pessimistische verklaring: Uitputting van de Amerikaanse IT Boom David Gordon, The rise and fall of American growth, Princeton Univ. Press, 2016

7 Drie verklaringen voor de productiviteitscrisis
Opkomst van de 'aanbod economie' (Supply-side Economics): Na het 'Golden Age of Capitalism' ( ) zakt de economische groei in: massale werkloosheid, hoge inflatie, etc. Er volgt een revolutie in de economische wetenschap: van 'vraag economie' (Keynes) naar 'aanbod economie' (Hayek, Friedman) met een scherpe aanval op de Keynesiaanse verzorgingsstaat

8 Wat betekent 'aanbod economie'?
Versobering verzorgingsstaat Privatisering & deregulering op een breed front Geen anticyclische fiscale stimulering meer; alleen nog monetair beleid voor inflatiebestrijding Meer ongelijkheid van inkomens ('presteren moet weer lonen!') Geen volledige werkgelegenheid, maar een (voldoende hoog) niveau van 'natuurlijke' werkloosheid Deregulering van arbeidsmarkten – Soepeler ontslag en neerwaartse flexibele lonen

9 Maar de 'aanbod economie' had een beperkt bereik …
P. Hall & D. Soskice, Varieties of capitalism, OUP, onderscheiden twee typen kapitalisme: Angelsaksische landen (VS, VK, Canada, Nieuw Zeeland, Australië) zijn 'Liberal Market Economies' (LME) met flexibele arbeidsmarkten: zwakke bescherming van arbeid 'Oud-Europa' + Japan zijn 'Coordinated Market Economies' (CME): sterke bescherming van arbeid Klacht aanbod economen: "Het Oude Europa loopt achter met structurele hervormingen!"

10 Liberal Market Economies versus Coordinated Market Economies
Vergelijking van enkele kernvariabelen: Liberal Market Economies (VS, VK, Canada, Nieuw Zeeland, Australië) versus: Coordinated Market Economies (EU-12)

11 Deregulering arbeidsmarkt leidt tot 'automatische' loonmatiging!
Development of real wages, 1960 = 100

12 … maar dit leidt niet tot verschillen in economische groei …

13 … maar het BBP per arbeidsuur groeit harder in
Old Europe!

14 US, UK, Canada, New Zeeland, Australia
… en dit resulteert in job-arme groei in Europa en arbeidsintensieve groei in de Angelsaksische landen Development of total hours worked (1960 = 100) 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 1960 1963 1966 1969 1972 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2011 US, UK, Canada, New Zeeland, Australia EU-12 excl. Luxemburg

15 Samenvattend: De flexibele Angelsaksische arbeidsverhoudingen werken disciplinerend op de factor arbeid → minder loonkostendruk Dit heeft geen invloed op de BBP groei, maar … … leidt wel tot lagere productiviteitswinsten per gewerkt uur … waardoor er meer arbeidsinzet nodig is ... maar daardoor valt er per gewerkt uur weinig (extra) te verdelen; consequentie: Druk tot 'precarisering' van arbeid Bezuinigingsdruk publieke sector Problemen met de financiering van de vergrijzing

16 Heeft loongroei invloed op de productiviteitsgroei?
Traditioneel argument: Groei arbeidsproductiviteit → loongroei (einde verhaal) Mijn argument (te bewijzen): Er moet ook een causaal verband zijn: loongroei → groei arbeidsproductiviteit Twijfel: W. J. Jansen: 'Kleinknechthypothese mist empirisch bewijs!', Economisch Statistische Berichten, jg. 89 (sept. 2004), blz. 418.

17 De terugkoppeling van loongroei naar groei arbeidsproductiviteit
Onze econometrische schattingen (19 OESO landen, ) laten zien: 1% minder (meer) loongroei leidt tot % minder (meer) groei van de toegevoegde waarde per arbeidsuur. Theoretische verklaringen? Substitutie tussen arbeid en kapitaal Jaargangeneffecten (Tjan & Hartog, CPB) Geïnduceerde innovatie (Von Weizsäcker c.s) 'Creatieve destructie' (Schumpeter) Langzame verspreiding van automatiserings- technologie Bronnen: Vergeer & Kleinknecht 2011: The impact of labor market deregulation on productivity, Journal of Post-Keynesian Economics, Vol. 33(2): Vergeer & Kleinknecht 2014: Does labor market deregulation reduce labor productivity growth? International Labour Review, Vol. 153(3):

18 Maar meer 'flexibiliteit' in arbeidsrelaties heeft ook andere nadelen
Minder vertrouwen en loyaliteit: Technologische kennis lekt sneller weg naar concurrenten Dikkere managementlagen: minder ruimte voor professioneel vakmanschap Aflerende organisaties (minder learning-by-doing; zwakker organisatiegeheugen) Scholing loont minder (vooral in bedrijfsspecifieke kennis) Meer macht voor de top: Meer autocratisch management (zonnekoningen) Top maakt minder gebruik van kennis op de werkvloer Angstcultuur vanwege soepel ontslag: risicomijdend gedrag

19 Veel hangt ook af van het dominante innovatiemodel in een sector:
Flexibele arbeid heeft geen invloed op innovatie Schumpeter I innovatiemodel: 'Entrepreneursmodel': startups ('Garage business'). Schumpeter II innovatiemodel: 'Creatieve accumulatie': Professionele R&D labs; continue verbetering van producten, processen of systemen door langdurige vergaring van kennis Kennisbasis: Algemene (en algemeen beschikbare) kennis Kennisbasis: Historisch geaccumuleerde, bedrijfsspecifieke, dikwijls 'tacit' kennis ('vakmanschap') Flexibele arbeid heeft een significant negatieve invloed op innovatie en arbeidsproductiviteit

20 Afrondend: Twee alternatieve strategieën voor het kapitalisme:
Aanbod economie: Door 'structurele hervormingen' naar flexibele arbeidsmarkten: soepel ontslag + sober verzorgingsstaat: Een ongelijkere inkomensverdeling Een laag productieve en arbeidsintensieve groei → veel banen, maar veelal slecht betaald en onder precaire omstandigheden!

21 Mijn voorkeur: Europees Sociaal Model: Rigide arbeidsmarkten + sterke verzorgingsstaat + hoge investeringen in onderwijs en onderzoek: Hoog tempo van arbeidsbesparende technologische vooruitgang → hoogproductieve banen voor beschermde insiders, maar: Geringe groei arbeidsuren (Jobloze groei?) Hoe kun je dan technologische werkloosheid voorkomen? Gebruik productiviteitsgroei (gedeeltelijk) voor financiering van kortere werktijden (i.p.v. loonsverhogingen), zoals in de jaren zestig

22 Conclusie: Wees liever slim en lui dan dom en vlijtig! Meer weten?