Taalgeschiedenis DT Jaar 1, , periode 3

Presentatie over: "Taalgeschiedenis DT Jaar 1, , periode 3"— Transcript van de presentatie:

1 Taalgeschiedenis DT Jaar 1, 2016-2017, periode 3
College 6: Vroegnieuw-nederlands

2 wat gaan we vandaag doen?
1. Globaal tijdpad: PIE naar Nieuwnederlands. 2. Nederlands 16e en 17e eeuw 3. Nicoline van der Sijs: 3 mythen over de ontwikkeling van het Nederlands in de 16e en 17e eeuw

3 Doelen college 5 Aan het einde van dit college kun je:
de Nieuwnederlandse periode in drieën verdelen; een aantal kenmerken van het Nieuwnederlands opnoemen; vertellen wat de gekaapte brieven zijn; een Nieuwnederlandse tekst van een Middelnederlandse tekst onderscheiden; een paar taalexterne ontwikkelingen uit de 16e-18e eeuw opnoemen; de standaardisering van het Nederlands in het kort beschrijven; een paar creooltalen op basis van het Nederlands opnoemen; drie mythen rond het Standaardnederlands ontkrachten.

4 1. ontwikkeling van het nederlands
Periode Naam tot 1000 v.C. *Indo-Europees 1000 v.C. – 200 *Germaans *West-Germaans *Land-Germaans (Istveoons) 600 – nu Nederduits / Nederfrankisch / Nederlands

5 1. ontwikkeling van het nederlands
Periode Naam tot 1000 v.C. *Indo-Europees 1000 v.C. – 200 *Germaans *West-Germaans *Land-Germaans (Istveoons) 600 – nu Nederduits / Nederfrankisch / Nederlands

6 1. ontwikkeling van het nederlands
Periode Naam Oudnederlands Middelnederlands nu Nieuwnederlands

7 1. ontwikkeling van het nederlands
Periode Naam Oudnederlands Middelnederlands nu Nieuwnederlands

8 1. het nieuwnederlands Periode Naam 1500 – 1700 Vroegnieuwnederlands
1700 – 1800 18e-eeuws Nederlands nu Modern Nederlands

9 1. het nieuwnederlands Periode Term 1500 – 1700 Vroegnieuwnederlands
1700 – 1800 18e-eeuws Nederlands nu Modern Nederlands

10 2. 16e/17e eeuw Taalinterne veranderingen tussen 1500-1700:
Veranderingen uit Middelnederlands zetten door, bijv.: apocope: vrouw, put, wijf, ik geef verdwijnen dubbele ontkenning diftongering: Hollandse expansie Uit mnl. en vrl. woorden ontstaat het de-geslacht d wordt j/w: kouwe, ouwe, mooie, kwaaie, ooievaar

11 2. 16e/17e eeuw Taalinterne veranderingen tussen 1500-1700:
Bilabiale w wordt labiodentaal (vgl. Vlaanderen en Suriname) Vorming allerlei nieuwe woorden: voegwoorden: omdat, indien, hoewel, zoals, terwijl, aangezien overtreffende trap met 't ('t grootst) Spelling: lidwoord het komt op als schrijftaalvorm

12 2. 16e/17e eeuw - gekaapte brieven
Gekaapte brieven (17e en 18e eeuw): gevonden in 1980 Opdracht: lees tekst 7 en 8. Noteer zoveel mogelijk zaken waaraan je kunt zien dat je Nieuwnederlandse teksten voor je hebt en geen Middelnederlandse.

13 2. Tool: Wat staat daer? www.watstaatdaer.nl Lees eerst de uitleg.
Ga dan eens even aan de slag.

14 2. Tool: Wat staat daer? OMG, d8cht jij dat afko's alleen ff gebruikt werden in appjes tussen BFF's? Nee: al een oude traditie. Maanden werden bv. vaak afgekort.

15 2. Tool: Wat staat daer? - januari: Latijn Janus → god van deuren + stadspoorten (eerste maand na de zonnewende in de winter) - februari: iets met ‘reinigen’ (Latijn: februus) - maart: Romeinse god Mars - april: onduidelijk, mogelijk Grieks Aphro (Aphrodite) - mei: Jupiter Maius, ‘de god die groeikracht brengt’ - juni: Juno, de vrouw van Jupiter (Overigens ook zijn zus, dat kon allemaal bij de oude klassieken.)

16 2. Tool: Wat staat daer? - juli: Julius Caesar - augustus: extra titel bij Caesar - september: septem (7) - oktober: octo (8) - november: novem (9) - december: decem (10)

17 2. Tool: Wat staat daer? OMG, d8cht jij dat afko's alleen ff gebruikt werden in appjes tussen BFF's? Nee: al een oude traditie. afkortingen maanden

18 2. 16e/17e eeuw Taalexterne veranderingen tussen : a. Opkomst boekdrukkunst b. Reformatie en Republiek c. Standaardisering en taalbouw d. Opkomst van het Nederlands in de Friese steden e. Kolonisatie, export van het Nederlands

19 2. Taalextern: a. opkomst boekdrukkunst
Makkelijk om teksten te verspreiden. Opkomst schrijfconventies: vastere spelling, schrijftaalwoorden (het, kennisse, heden). Standaardisering: eerst bij drukkers, later bij schrijvers. Eerste taalboeken: Joos Lambrecht: Nederlandsche spellynge, Naembouck Hendrik Laurensz Spiegel: Twe-spraack Cornelis Kiliaan: Dictionarium, Etymologicum Het zuiden van het taalgebied liep voorop.

20 2. Taalextern B: Reformatie en republiek
Tachtigjarige oorlog, Unie van Utrecht, Republiek Behoefte aan bijbels in de volkstaal 1637: Statenbijbel Groeiend gevoel van 'nationale eenheid' Behoefte aan algemene officiële taal Gouden Eeuw, VOC/WIC, veel correspondentie Geleerden gaan in het Nederlands schrijven (Simon Stevin)

21 2. Taalextern C: standaardisering en taalbouw
Spellingvoorstellen: 16e, vooral 17e eeuw. Grammaticaregels, vernieuwing in 17e eeuw (Arnold Moonen, Muiderkring, Baltasar Huydecoper). herinvoering mnl./vrl. geslacht (Muiderkring) groter als/dan (Huydecoper) Uitspraakregels (aa, w)

22 2. Taalextern C: standaardisering en taalbouw
Ontstaan van typische schrijftaalvormen (heden, kennisse, des konings, ue) Ontwikkeling nieuwe woordenschat (bestuur, wetenschap enz.) Veel uitdrukkingen uit Statenbijbel worden spreektaal. Heel veel ontlening aan het Duits.

23 2. Taalextern D: hollands in friese steden
1500: Fries schrijftaal in Friesland. Ca Nederlands schrijftaal in Friesland geworden. Spreektaal Friese steden in 16e eeuw Nederlands (Hollands dialect). Fries pas eind 17e eeuw weer deels terug als schrijftaal. Platteland: Fries altijd voornaamste spreektaal gebleven.

24 2. Taalextern E: kolonisatie / export van het nederlands
Nederland koloniale grootmacht.  Bestuurstaal. Slaven +inheemsen nieuwe (creool)talen op basis van het Nederlands: Verenigde Staten: Negerduits (tot ± 1900) Maagdeneilanden: Negerhollands (tot ± 1900) Brits Guyana: Skepi en Berbice Dutch (tot 2010) Indonesië: Petjok / Javindo (nog een paar sprekers) Ceylon: Ceylon-Nederlands (tot in 19e eeuw) Bijzonder geval: Afrikaans (Zuid-Afrika en Namibië)

25 3. nicoline van der sijs 3 mythen: 1. Het Standaard-nederlands is vooral Vlaams.

26 3. nicoline van der sijs 3 mythen: 1. Het Standaard-nederlands is vooral Vlaams.

27 3. nicoline van der sijs 3 mythen: 1. Het Standaard-nederlands is vooral Vlaams. 2. De Statenbijbel had grote invloed op het latere Standaardnederlands.

28 nicoline van der sijs 3 mythen: 1. Het Standaard-nederlands is vooral Vlaams. 2. De Statenbijbel had grote invloed op het latere Standaardnederlands.

29 3. nicoline van der sijs 3 mythen: 1. Het Standaard-nederlands is vooral Vlaams. 2. De Statenbijbel had grote invloed op het latere Standaardnederlands. 3. De 17e-eeuwse taalbouwers zetten zich af tegen het Duits.

30 3. nicoline van der sijs 3 mythen: 1. Het Standaard-nederlands is vooral Vlaams. 2. De Statenbijbel had grote invloed op het latere Standaardnederlands. 3. De 17e-eeuwse taalbouwers zetten zich af tegen het Duits.

31 Doelen college 6 Aan het einde van dit college kun je:
de Nieuwnederlandse periode in drieën verdelen; een aantal kenmerken van het Nieuwnederlands opnoemen; vertellen wat de gekaapte brieven zijn; een Vroegnieuwnederlandse tekst van een Middelnederlandse tekst onderscheiden; een paar taalexterne ontwikkelingen uit de 16e-18e eeuw opnoemen; de standaardisering van het Nederlands in het kort beschrijven; een paar creooltalen op basis van het Nederlands opnoemen; drie mythen rond het Standaardnederlands ontkrachten.

32 volgende college Volgende week: 1. Modern Nederlands (1800 tot nu) 2. Het Nederlands van de toekomst (vanaf nu)